119
Xarita va planlarda joy tafsilotini (fxoli punktlari, usimliklar, yullar, darelar, kullar )
va xar xil ob’ktlarni belgilash uchun shartli belgilardan foydalaniladi.
Xamma masshtablar uchun shartli belgilar mutassadi tashkilotlar tomonidan
urnatiladi va xamma bajaruvchilar uchun ularni kullash majburiy buladi. Shartli
belgilar xaritani ukish, ya’ni tasvirlangan joyni tushunish imkonini beradi. Xamma
shartli belgilar turt-maydon (masshtab)li , masshtabsiz, chizikli va izoxlovchi turlarga
bulinadi.
Joyda kata maydonni egallagan va xarita masshtabida ifodalanadigan ob’ektlar
masshtabli shartli belgilar Bilan tasvirlanadi. Aga rjoy ob’ektni xarita masshtabida
uzining kichikligi tufayli ifodalanmasa , unda masshtabsiz shartli belgilar
kullaniladi.Chizikli shartli belgilar yullar, aloka va elektruzatish liniyalari va xyuk
liritiladi. Izoxlovchi belgilarda ob’ektlarda tavsiflari xar xil yezuvlar va
ob’ektlarning uz nomlari bilan kursatiladi. Topografik xaritalar kup rangli kilib nashr
kilinadi, gidrografiya (dare, kullar) xavorvng, usimliklar-yashil, shesseli yullar- kizil
rang, yachshilangan yullar-sarik, rel’ef eleentlari jigarrangda tasvirlanadi. Bunday
buyash ob’ektlarni ukishni osonlashtiradi.
Barcha mavjud xaritalar odatda ikki turga-umumtasvirli(masshtabi 1:1000000dan
mayda) va topografik (masshtabi 1:1000000dan katta) turlarga bulinadi.
Masshtab 1:1000000, 1:500000, 1:300000, 1:200000 bulgan xaritalar umutasvirli
topografik xaritalar deyilib, yirik masshtab xaritalar buyicha tuziladi. Masshtablari
1:100000, 1:50000, 1:25000, 1:10000, 1:5000, 1:2000 bulgan xaritalari topografiyali
deyiladi va xududlarning s’yomkalari natijalari buyicha tuziladi.
Topografik xaritalar boshkalaridan mazmuni , joyni batafsil urganish imkonini Bera
olishi, relef va tafsilotni tasvirlash anikligi Bilan farklanadi. Shu sababli ular xalk
xujaligida , injenerlik inshootlari kidiruvlari, loyixalash va kurilishida xamda yer
tuzish , yer kadastrini yuritish kabi kup masalalarni yechishda , eng muximi mamlakat
mudofasini tashkil etishda kullaniladi.
Dostları ilə paylaş: