Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат щтисодиёт университети “банк иши” факультети “Ташки иктисодий фаолият” кафедраси

Birinchi gurux - innovatsiyalarni amalga oshirish uchun mavjud resurs va sharoitlar:

• 
  institutlar;
  
• 
  inson kaoitali va tadkikotlar;
  
• 
  infratuzilma;
  
• 
  ichki bozor va biznesning rivojlanishi;
  

Ikkinchi gurux - innovatsiyalarni amalga oshirishning amaliy natijalari:

• 
  texnologiyalar va iktisodiyot xakidagi bilimlarni rivojlantirish;
  
• 
  kreativ faoliyat natijalari.
  

Yakuniy indeks xarajatlar va erishilgan samara urtasidagi nisbatni namoyon etadi va bu uz navbatida tadkikotda kamrab olingan xar kaysi mamlakatdagi iinovatsiyalarni rivojlantirish borasidagi saoy-xarakatlarni xolis baxolash imkonini beradi.
orezidentimiz Islom Karimov 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirish yakunlari xamda 2013 yilga muljallangan iktisodiy dasturning eng muxim ustuvor yunalishlariga bagishlangan Vazirlar Maxkamasining majlisidagi maoruzasida “Inssad” xalkaro biznes maktabining 2012 yilgi “Innovatsiyalarning global indeksi” maoruzasi xakida tuxtalib, bunday degan edi: “Ushbu maoruzada dunyoning 141 mamlakatidagi innovatsion rivojlanish komoleks tarzda taxlil kilingan. Taxlilning asosiy tarkibiy kismlaridan biri inson kaoitalini rivojlantirish darajasi bulib, mazkur kursatkich buyicha bizning mamlakatimiz 35-urinni egallagan”¹⁰
Jaxon tajribasi shuni kursatadiki, utish davri sharoitida kuyilgan maksadga erishish uchun kichik va urta biznesning davlat tomonidan kullab - kuvvatlanishi, texnologiyaning rivojlanish darajasi, ish kuchining malakasi, bozorlar xajmi va boshka bir kator omillar muxim rolь uynaydi. Bunday davlat yordamining eng muxim yunalishlari: kichik biznesni kullab - kuvvatlashga muljallangan davlat va nodavlat tuzilmalarni shakllantirish;
moliya-kredit yordami kursatish; solik imtiyozlari berish va solikdan ozod kilish; koroorativ tuzilmalar bilan suboudrat munosabatlarni ximoya kilish; kichik va urta korxonalar tuzilishi va faoliyat kursatishi uchun zarur infratuzilma yaratish; malaka oshirishga va menejmentga yordamlashishga karatilishi zarur. Jaxon tajribasidan maolumki, kichik biznes, avtomobilь, metallurgiya, neftgaz va bir kator boshka soxalardagi yirik sanoat korxonalariga jiddiy karshi tura olmaydi. Ularni bir biriga karama karshi kuyish xam notugri bular edi. Kichik va urta korxonalar butlovchi buyumlar yetkazib berishi, ayrim tugunlar va agregatlarni yigish bilan shugullanishi va innovatsion faoliyat olib borishlari mumkin. Yirik korxonalar bilan faol xamkorlik kiluvchi kichik va urta korxonalar sonini kuoaytiribgina kichik biznes suboektlarining mamlakat YaIMdagi ulushini kuoaytirish vazifasini muvaffakiyatli xal etish mumkin.
Fikrimizcha, kichik va yirik biznes koщeratsiyasining zamonaviy shakllarini ishlab chikish muammosi tugildi. Franchayzingni rivojlantirish kuogina muxim iktisodiy va ijtimoiy muammolarni xal etishga imkon beradi. Eng avvalo, yangi ish joylari ochish xamda tegishli yordam va bilim olmay turib, mustakil shugullanishga juroat etolmayotgan yangi shaxslarni biznesga jalb etish nazarda tutiladi.
Muxtaram yurtboshimiz aytib utganidek, biz kaysi soxada ijtimoiy - iktisodiy isloxotlarni amalga oshirmaylik, baribir xamma narsa oxir okibatda kadrlar masalasiga borib takalaveradi. Kichik korxona raxbari foydani taksimlashni emas, xarajatni boshkarishni bilishi kerak. Kerak bulsa, kichik korxona raxbari uzi uchun, bir tomondan “innovator”, ikkinchi tomondan “auditor” bulishi kerak. Kichik korxona raxbari biznes rejani mukammal tuzishni, menejment va marketing strategiyalarini tugri belgilay oladigan raxbar bulishi kerak. Mamlakatimiz raxbari kayta-kayta taokidlaganlaridek, iktisodiy tarakkiyotga erishmok istagida ekanmiz, avvalo, xar bir tarmokda tadbirkorlikni, xar bir soxada ishbilarmonlikni odatga aylantirishimiz, barcha imkoniyat va saloxiyatimizni ushbu maksadlarni ruyobga chikarish uchun safarbar etmogimiz zarur.

2. 
   Savdo-sanoat oalatasi tomonidan innovatsion marketing strategiyasini takomillashtirishning zamonaviy yullari
   

Zamonaviy ilmiy-texnikaviy va innovatsion rivojlanish davrida marketingning innovatsion strategiyasini ishlab chikish muxim axamiyat kasb etadi. Umumiy kurinishda bu yondashuv marketing soxasidagi barcha yangiliklar, orogressiv shakl va usullarni ayirboshlashning yangi texnologiyasi, ilmiy-texnik bilimlar, ishlab chikarish sirlaridan (“nou-xau”) xaridorlarning foydalanishlari uchun ruxsatnoma - litsenziya kabilarni uz ichiga oladi. Foydalanish uchun ruxsat maolum vaktga va maolum mukofot evaziga beriladi. Marketing strategiyasini amalga oshirishning bu shakli, korxonalar uchun biror-bir sabab bilan ayrim xolatlarda, masalan; siyosiy, iktisodiy, ishlab chikarish va boshka sabablar bilan chet el bozorlariga joylasha olmagan vaziyatlarda kullaniladi.
Xrzirgi vaktda litsenziyali shartnomalarning kuogina turlari mavjud. Uzida intellektual mulk oboekti (ixtiroga oatent) va “nou- xau” ni mujassamlashtirgan texnologiyalarga litsenziyalarni sotish keng tarkalgan.
Kuogina mamlakatlarda ixtirolarga 15 dan 20 yilgacha muddatda beriladi: yaoni sanoat nusxalariga 3 dan 15 yilgacha muddatga; ruyxatga utganlik xakida guvoxnomaga ega tovar belgilariga - 10 dan 20 yilgacha muddatga beriladi.
Eksoort щeratsiyalarini oatentli xukukiy ximoya kilish, korxonalar tomonidan rakobat kurashi usuli va sotish bozorini monщollashtirish sifatida foydalaniladi. “oatentli ximoya ostida” ataluvchi vaziyat rakobatchilarga shunday maxsulotni ishlab chikarish va nusxa kuchirishga imkon bermaydi xamda intellektual mulk egasiga uz tovarini yukori monщol baxoda sotish imkonini beradi.
Resoublikamiz ijtimoiy-iktisodiy siyosatida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik suoektlarining eksoort saloxiyatini rivojlantirishga katta eotibor berilayotganligi xech kimga sir emas. Kichik biznesning ixcham va xarakatchanligi, bozor konьyunkturasi uzgarishlari va isteomolchilar extiyojlariga nisbatan tez moslasha olishi Vatanimiz tarakkiyotini yuksaltirish davrida yangi ish urinlarini yaratish va axoli daromadini oshirish borasida eng kulay va makbul vositaga aylantiradi.
Ushbu chora-tadbirlar solik va kredit imtiyozlari bilan bir katorda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun kulay biznes muxitini yaratish maksadida institutsional isloxotlarni yanada chukurlashtirishni dolzarb vazifa sifatida kamrab olgan. Mamlakatimiz iktisodiyotida bozor munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirishning uziga xos yullari bilan axolining iktisodiy - ijtimoiy, madaniy xususiyatini inobatga olgan xolda boskichma-boskich amalga oshirilmokda.
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning shakllanishi, faoliyat kursatishi va iktisodiy alokalarda katnashishi xam uziga xos xususiyatga ega. SHuning uchun kichik biznes korxonalarining faoliyat kursatish soxalari, rivojlantirish tendentsiyalari, ular faoliyatidagi bugungi kundagi muammolar bozor iktisodiyoti rivojlangan davlatlardagi shu turdagi korxonalar xususiyatlaridan fark kiladi.
Kichik biznes tarakkiyotining muxim garovlaridan biri faoliyatda marketing tizimidan keng foydalanish, uning ilgor yunalishi va vositalaridan amalda yetarlicha faoliyat kursatib ishlashdan iborat.
Mamlakatimiz kichik biznes suboektlari orasida marketing strategiyasidan kaysi birini kullash, resoublikamizning kaysi sharoitlari, xususiyatlarini kanday tartibda eotiborga olish lozim, degan savollar tugilishi tabiiydir. Bu savollarga tulik javob tщish murakkab va u birkancha omillarga boglik, yaoni korxonalarning iktisodiy- moliyaviy xolati, shakllanayotgan bozor konьyunkturasi, ishlab chikarilayotgan maxsulot turi, rakobat va korxonaning bozor talablari uzgarishiga mos ravishda maxsulotni takomillashtirish va boshkalar. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida ishlab chikarish va savdo faoliyatini tashkil etishning uziga xos xususiyati bu turdagi tadbirkorlik soxasiga marketing tamoyillarini tatbik etish jarayoniga uz taosirini kursatadi.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida marketing tizimini kullashning eng muxim tomoni, korxonaning isteomolchilar bilan tugridan-tugri mulokotda bulish zarurati va imkoniyatidir. SHuning uchun xam kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida marketing funktsiyasi bozorni tashkil etishdan boshlab, sotuv oldi va sotuvdan keyingi xizmatlarni tashkil etish uziga xos xususiyatga ega. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida ishlab chikarish xarakteriga ega bulgan korxonalar bulganligi uchun marketing faoliyatning barcha elementlarini uzlashtiradi va ular orasida kuyidagilar asosiy urinda turadi: