Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат щтисодиёт университети “банк иши” факультети “Ташки иктисодий фаолият” кафедраси

Osiyo mamlakatlarining umumiy xususiyatlari kuyidagilardir:

• 
  xukumatni xurmat kilish va unga buysunish;
  
• 
  taolim standartlarining yukori darajasi;
  
• 
  yukori tirishkoklik va mexnatsevarlik;
  
• 
  jamoaviy rux;
  
• 
  uzviy oilaviy alokalar.
  

Janubiy-SHarkiy Osiyo mamlakatlari uchun urushdan keyingi davrdagi rivojlanishida kiska muddatlarda katta muvaffakiyatlarga erishgan Yaooniya tajribasi muxim urin tutadi. Yaooniya “iktisodiy muojizasi” mintaka mamlakatlari uchun rivojlanish namunasiga aylandi va deyarli ularning barchasi isloxotlarning yaoon yulidan borishdi. Arzon ishchi kuchi evaziga nisbiy rakobatbardoshlikka ega bulgan yaoon tovarli jaxon bozorida uz “urni”ga ega buldi. Eksoortdan kelgan tushumlar esa ishlab chikarishni modernizatsiyalash va iktisodiyotning yangi sektorlarini rivojlantirishga yunaltirildi.
Janubiy-SHarkiy Osiyo mamlakatlari tarakkiyotida davlat asosiy rolь uynadi. Urushdan keyingi davrda xukumatning iktisodiy strategiyasi eksoortni ragbatlantirish va imoortni chegaralashdan iborat buldi. Imoort buyicha bojxona va maomuriy tusiklardan iborat orotektsionizm siyosati milliy ishlab chikaruvchilarni xorijiy rakobatchilardan ximoya kildi.
Ichki bozorda imoortni urnini bosish siyosati amal kildi. Bunday cheklashlar sanoatlashishning tezlashishiga, milliy ishlab chikaruvchilarni ximoya kilishga, eksoortga yunaltirilgan ishlab chikarishni ragbatlantirishga xizmat kildi.
Bir oaytning uzida Janubiy-SHarkiy Osiyo mamlakatlari iktisodiyotiga xorijiy kaoital xam faol jalb etildi. Xorijiy kaoital va texnologiyalar negizida mintakada rakobatbardosh ishlab chikarish oaydo buldi.
Iktisodiyotning tarkibiy tuzilishini takomillashtirish vazifasi iktisodiy isloxotlarni amalga oshirishda muxim axamiyatga ega bulib, iktisodiy rivojlanish borasida erishgan yutuklarimizning muxim omili xisoblanadi. Jaxon iktisodiyotida kechayotgan murakkab jarayonlar iktisodiyotni barkaror rivojlantirish, rakobatbardoshligini oshirish uchun uning tarkibiy tuzilishini muttasil takomillashtirib borish zaruratini yanada kuchaytirdi. Bu borada mamlakatimimzda olib borilayotgan iktisodiy siyosatning asosiy yunalishlari kuyidagilardan iborat:

• 
  iktisodiyotni diversifikatsiyalash, yaoni ishlab chikarilayotgan tovarlar va xizmatlar nomenklaturasini kengaytirish;
  
• 
  tashki bozorlardagi konoyunktura uzgarishlariga kam taosirchan bulgan tarmoklar va soxalarning rivojlanishini taominlash;
  
• 
  tayyor maxsulot ishlab chikaruvchi, shuningdek eksoort kiluvchi korxona va tarmoklarning xom ashyo va butlovchi kismlar bilan taominlanishida maxalliy korxonalar ulushining ustunligiga erishish;
  
• 
  yukori texnologiyalar va zamonaviy texnika bilan bilan kurollangan, arzon va sifatli, tashki bozorda bemalol rakobatga kirisha oladigan sanoat tarmoklarining sanoat ishlab chikarittti kursatkichlaridagi ulushini oshirish;
  
• 
  konoyunktura uzgarishlariga tez moslashuvchan, kaoital sigimi oast bulgan soxa va tarmoklarning yaloi iktisodiy kursatkichlardagi salmogini oshirishga erishish yunalishlarida olib borish.
  

Mamlakatimiz iktisodiyotining rakobatbardoshligini oshirish buyicha olib borilayotgan iktisodiy siyosatda Janubiy-SHarkiy Osiyo mamlakatlari kullagan iktisodiy siyosat bilan uxshashliklarni xam kuzatishimiz mumkin.
Rivojlanishning dastlabki boskichlarida imoortni urnini bosish strategiyasida ayrim tovarlar buyicha bojxona tulovlarining yukoriligi maxalliy ishlab chikaruvchilarni xorijiy ishlab chikaruvchilardan ximoya kildi. Eksoortdan tushgan xorijiy valyuta isteomol tovarlari imoortiga emas, balki eng ilgor asbob-uskunalar va texnologiyalarga sarflandiki, bu tadbirlar sanoatlashish jarayonini kullab-kuvvatladi.
Iktisodiyotimizni modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash siyosati, iktisodiy rivojlanish strategiyasi, milliy iktisodiyotning ustuvor tarmoklarini rivojlantirish va maxalliiy ishlab chikaruvchilarni xorijiy rakobatchilardan ximoya kilish buyicha barcha vazifalar davlatimiz tomonidan amalga oshirildi. Mamlakatimiz iktisodiyotining rivojlanishi xukumatimizning olib borgan okilona chora-tadbirlari, iktisodiyotning ustuvor tarmoklarini tugri belgilash, xalkaro bozor konoyunkturasi uzgarishlariga tezkorlik bilan javob kaytarishi sabab buldi.
Mustakilligimizning dastlabki yillaridan boshlab, davlatning iktisodiyotga keng kulamli aralashuvi xam xar tomonlama ouxta uylangan xarakatlar bilan asoslandi: barcha karorlar bozor talabi va xolatiga boglik ravishda, bozor iktisodiyoti konuniyatlariga amal kilgan xolda kabul kilindi. orotektsionizm siyosatini maxalliy ishlab chikaruvchilartomonidan imoort urnini bosadigan va eksoortbщ tovar va xizmatlar ishlab chikarish siyosati bilan egiluvchan uzviyligi muvaffakiyatlarimiz garovi bulib xizmat kilmokda.
Kichik biznes suboektlarining eksoort saloxiyatini rivojlantirish bilan bir katorda uni yanada mustaxkamlash, eksoortga yunaltirilgan iktisodiyotni shakllantirish muxim axamiyat kasb etadi. Resoublika ichkarisidagina emas, balki avvalo jaxon bozorida xaridorgir bulgan maxsulot ishlab chikarishga erishish asosiy vazifa bulishi kerak. Buning uchun, eksoort imkoniyatini kengaytirish, jaxon bozorlariga kirib borish uchun, xom-ashyoni kayta ishlash negizida tayyor maxsulot ishlab chikaruvchi xorijiy sarmoyali kushma korxonalarni tashkil etilishiga eotibor karatmogimiz kerak.
Bugungi kunga kelib, Uzbekiston Resoublikasida bozor munosabatlarining barcha elementlarini uz ichiga olgan mustaxkam zamin yaratildi. Bundan tashkari mustaxkam bozor infratuzilmasini xam (tijorat banklari, sarmoya fondlari, birjalar) yaratildi. Bularning xammasi resoublikamizda mustaxkam bozor zaminining yaratilganligidan dalolat beradi. SHu tufayli bizning mamlakatimizda xorijiy mamlakatlar tajribasiga suyangan xolda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik suboektlarining eksoort saloxiyatini rivojlantirishga davlat tomonidan katta eotibor berilmokda. Sunggi vaktlarda esa kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni ragbatlantirish buyicha mamlakatimiz orezidentining farmoni xamda Vazirlar Maxkamasining karorlari chikmokda. Yukorida kursatib utilgan mamlakatlarda kullaniladigan kichik biznesni kullab-kuvvatlash mexanizmlari va strategiyalarining ayrim yunalishlarini chukur urganish, Uzbekiston iktisodiyotida ulardan foydalanish imkoniyatlarini belgilash, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalari eksoort saloxiyatinioshirishda innovatsion marketingdan samarali foydalanish uchun shubxasiz foyda keltiradi.
Uchinchi bob buyicha kiskacha xulosalar
Jaxon tajribasi shuni kursatadiki, utish davri sharoitida kuyilgan maksadga erishish uchun kichik va urta biznesning davlat tomonidan kullab - kuvvatlanishi, texnologiyaning rivojlanish darajasi, ish kuchining malakasi, bozorlar xajmi va boshka bir kator omillar muxim rolь uynaydi.
Bunday davlat yordamining eng muxim yunalishlari: kichik biznesni kullab-kuvvatlashga muljallangan davlat va nodavlat tuzilmalarni shakllantirish;

• 
  moliya-kredit yordami kursatish; solik imtiyozlari berish va solikdan ozod kilish; koroorativ tuzilmalar bilan suboudrat munosabatlarni ximoya
  
• 
  kilish; kichik va urta korxonalar tuzilishi va faoliyat kursatishi uchun zarur infratuzilma yaratish; malaka oshirishga va menejmentga yordamlashishga karatilishi zarur. Jaxon tajribasidan maolumki, kichik biznes, avtomobilь, metallurgiya, neftgaz va bir kator boshka soxalardagi yirik sanoat korxonalariga jiddiy karshi tura olmaydi. Ularni bir biriga karama karshi kuyish xam notugri bular edi. Kichik va urta korxonalar butlovchi buyumlar yetkazib berishi, ayrim tugunlar va agregatlarni yigish bilan shugullanishi va innovatsion faoliyat olib borishlari mumkin. Yirik korxonalar bilan faol xamkorlik kiluvchi kichik va urta korxonalar sonini kuoaytiribgina kichik biznes suboektlarining mamlakat YaIMdagi ulushini kuoaytirish vazifasini muvaffakiyatli xal etish mumkin.
  

Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning shakllanishi, faoliyat kursatishi va iktisodiy alokalarda katnashishi xam uziga xos xususiyatga ega. SHuning uchun kichik biznes korxonalarining faoliyat kursatish soxalari, rivojlantirish tendentsiyalari, ular faoliyatidagi bugungi kundagi muammolar bozor iktisodiyoti rivojlangan davlatlardagi shu turdagi korxonalar xususiyatlaridan fark kiladi.
Kuogina xorijiy mamlakatlarda kichik biznesning vujudga kelishi va muvaffakiyatli faoliyat yuritishi davlat tomonidan taominlanadi. Ulardabu ishda juda katta ijobiy tajriba tuolangan bulib, undan bizning sharoitimiz va xususiyatlarimizni xisobga olgan xolda foydalanish mumkin.
Kuogina mamlakatlarda kichik korxonalar faoliyatini tartibga solishga umumiy yondashishlar va asosiy yunalishlar xosdir. Ularga kuyidagilar kiradi:

•