Va axborot texnologiyalari 10-sinf toshkent – 2021

I BOB. 
AXBOROTLARNING KOMPYUTERDA TASVIRLANISHI
Kompyuterlar ishlash prinsipining 
takomillashgan ko‘rinishi Jon Fon Neyman 
tomonidan taklif etilgan. Unga ko‘ra, 
kompyuter arxitekturasini uch qismdan 
iborat deb qarash mumkin:
1) markaziy prossessor CPU;
2) saqlash qurilmasi;
3) kiritish va chiqarish qurilmalari.
Yillar:
1946–1955.
Asosiy elementi:
elektron lampa.
Amal bajarish tezligi (1 sekundda):
10
4
–10
6
ta.
Kiritish-chiqarish qurilmasi:
videoterminal
Qo‘shilgan dasturiy ta’minot:
operatsion 
tizim.
EHM nomi:
IBM 360, EC-1030.
Yillar:
1975-yildan hozirgi vaqtgacha.
Asosiy elementi:
katta integral sxema.
Amal bajarish tezligi (1 sekundda): 
108 ta va undan yuqori.
Kiritish-chiqarish qurilmasi:
rangli, grafikli 
displey.
Qo‘shilgan dasturiy ta’minot:
ma’lumotlar 
ombori, ekspert tizimlari. 
EHM nomi:
PRAVES, IBM, Pentium.
Bugungi kunda EHM 5-avlodi ustida izlanishlar olib borilmoqda. Yuqoridagi 4 ta avlod 
yaratilishida asosiy maqsad kompyuterning ishlash prinsipini takomillashtirish, ish tezligini 
oshirish, xotira hajmini kattalashtirish va qurilma o‘lchamlarini ixchamlashtirishga qaratilgan 
bo‘lsa, 5-avlodda asosiy e’tibor kompyuterlarga sun’iy intellektni joriy etishga qaratilmoqda.
QIZIQARLI MA'LUMOT
Birinchi shaxsiy kompyuter 1973-yilda Fransiyada Truong Trong 
Ti tomonidan ishlab chiqilgan. So‘ngra u 1977-yilda amerikalik 
Stiv Jobs boshchiligidagi “Apple Computer” firmasi tomonidan 
takomillashtirildi va unga dasturlarning katta majmui tatbiq etilib, 
ommaviy ravishda ishlab chiqarila boshlandi. 
IBM PC
Katta integral 
sxema
EHM 4-avlodi
Apple III
Tashqi xotira
Operativ xotira
Ma'lumotlarni 
chiqarish 
qurilmasi
Ma'lumotlarni 
kiritish qurilmasi
Arifmetik 
mantiqiy 
qurilma
Boshqaruv 
qurilmasi
Markaziy protsessor
IBM-360
EHM 3-avlodi
Integral sxema

---

7
AMALIY FAOLIYAT
1. Hisoblash texnikasi rivojlanish bosqichlariga oid jadvalni to‘ldiring:
Bosqich
Davr nomlanishi
Ishlash prinsipi
Hisoblash 
mashinalari nomi
1-davr
…
EHM avlodlari
Yillar
Asosiy elementi
EHM nomi
1-avlod
…
2. EHM avlodlarining rivojlanish ko‘rsatkichlarini tahlil qiling:
GURUH ISHI
Mashhur kompyuter ishlab chiqaruvchi brendlar (Dell, HP, Apple, Lenovo, Acer) nomidan 
“Yangi avlod kompyuteri” nomli loyiha ishini taqdim etish. 
a)yangi avlod kompyuteri tuzilishini shakllantirish; 
b) qurilmalar ishlash prinsipini tavsiflab berish.
MAVZU YUZASIDAN SAVOLLAR: 
1. 
Hisoblash vositalarining vujudga kelish sabablari nimalardan iborat?
2. Hisoblash texnikasi davrlarini aytib bering.
3. EHM avlodlaridagi asosiy farqlar rivojlanish ketma-ketligini sanab bering.
4. Bugungi kunda foydalanilayotgan shaxsiy kompyuterlar ishlash prinsipini tushuntirib 
bering.
UYGA VAZIFA
1-topshiriq. 
Darsda bajarilgan topshiriq davomi sifatida o‘z loyihasini taqdim etish. 
Loyiha mavzusi “Kelajak kompyuteri mening tasavvurimda”: 
2-topshiriq.
Internet ma’lumotlari asosida kompyuter rivojlanishi tarixiga katta hissa 
qo‘shgan olimlar haqidagi jadvalni to‘ldiring. 
№
1
...
Yil
Olimning ismi-sharifi
Kiritgan yangiligi

---

8