Va II a guruh elementlari va ularning birikmalari a guruh elementlari

ISHQORIY METALLARNING XOSSALARI
Ishqoriy metallar kub krislall panjaraga ega. Yangi kesilgan metallar ko’rinishi odatdagi metallarga o’xshaydi. Metallik yaltiroqlikka ega.Barcha ishqoriy metallar kerosin ostida yoki inert gaz muhitida saqlanadi. Ishqoriy metallar engil metallar hisoblanib, pichoq bilan oson kesiladi. Ularni ichida qattig’i kaliy u yuqori issiq va elektr o’tkazuvcanlikka ega.
Ishqoriy metallar oson +1 zaryadli ionlar hosil qiladi.Litiy kislorod ta’sirida oksid hosil qiladi. Qolgan ishqoriy metallar bo’lsa peroksidlar hosil qiladi.
4Li+O₂= 2Li₂O 2Na+O₂=Na₂O₂ 2K+O₂=K₂O₂
K+O₂= KO₂ Rb+O₂ =RbO₂ Cs+O₂ =CsO₂
Peroksidlardan oksidlar olish mumkin.
Na₂O₂+2Na= 2Na₂O K₂O₂+2K= 2K₂O
Peroksidlarni suv bilan ta’siridan bodorod peroksidi yoki kislorod hosil bo’ladi.
Na₂O₂ + 2H₂O = 2NaOH +H₂O₂ 2KO₂+2H₂O=2KOH+H₂O₂+O₂
Ishqoriy metallar galogenlar bilan shiddadli va issiqlik chiqishi bilan ta’sirlashadi:
2Me+ F₂= MeF₂
Juda oson ishqoriy matallarning sulfidlari hosil bo’ladi:
2Me+S = Me₂S
Me₂S larni oltingugurt bilan qo’shib suyuqlantirilsa persulfidlar hosil bo’ladi.
Na₂S,Na₂S₂,Na₂S₄ ,Na₂S_n
Ishqoriy metallar vodorod bilan oson ta’sirlashadi. Bunda metall gidridlari hosil bo’ladi.Ularning bog’lanishi ion tabiatli.
Odatdagi sharoitda faqat litiy nitrid hosil qiladi.
6Li+N₂= 2Li₃N
Boshqa metallarning nitridlari boshqacha usullar bilan olinadi.
Suyuq ammiak bilan ishqoriy metallarning reaksiyasida amidlar,imidlar va nitridlar hosil bo’ladi.
2Na+2NH₃=2Na₂NH+2H₂ Na+2NH₃=2NaNH₂+H₂
2Na+2NH₃=2Na₃N+3H₂
Natriy birikmalari organizmda asosan hujayra atrofidagi syuqliklarda mavjud(qonda,limfa va ovqat hazm qilish shiralarida).NaCl hisobiga organizmdagi qon bosimi boshqarilib turadi.
NaOH 320^o C da syuqlanadigan oq ,suv tortadigan kristall modda.NaOH va KOH elektroliz usulida olinadi.
Kaliy ioni organizmda hujayra ichidagi ion hisoblanadi.U kopgina boikimyoviy va fiziologik jarayonlarda, masalan nerv impulclarining harakatida ishtirok etadi.Kaliy ioninng qonda mo’tadil miqdorda bo’lishi yurakni normal ishlashi uchun kerak.1 cutkada K 2-3 g kerak bo’ladi.
Tseziy va rubidiy fotoelementlar tayyorlashda ishlatiladi.Nur ta’sirida Rb va Cs ning valent elektronlarini oson ajralishi yorug’lik energiyasini elektr energiyasiga aylantitish imkoniyatini beradi.
Vodorod XV1 asrning birinchi yarmida nemis vrachi Paratsels tomonidan kashf etilgan. 1776 yilda ingliz olimi G.Kavendesh uning xossalarini va bosqra gazlardan farqini o’rgandi. 1783 yilda A.Lavuaze vodorodni birinchi marta suvdan oldi va suv ham vodorod va kisloroddan tashkil topishini ko’rsatdi.
Vodorodni qaynash temperaturasi -252^o S , suyuqlanish temperaturasi - 259,2 ^oS . Vodorodni 3 ta izotopi bor: ¹₁H protiy. ²₁H deyteriy, va ³₁H tritiy.
Tabiatda 99,985 % protiy va 0,015 % deyteriy bo’ladi.
H atomi yadrosi 1 e dan iborat, atom massasi 1,00797 vodorod atomi musbat va manfiy zaryadlangan ionlar xosil qilishi mumkin.
H -e = H⁺ -1305 kJ H +e = H^- +76,1 kJ
H⁺ bu, yadro, ya’ni erkin proton.H^- inert gaz neonni elektron qavatiga o’xshash. H^- anchagina beraror. H⁺ farat kovalent boq’ hosil qiladi.