Va terrorizmga

muhrlab tashlanmagan. Yuqorida ham ta’kidlaganimiz ka-
bi, axborot inqilobi tarmoqlar ahamiyatini oshirgan edi. Ki ber 
urushining markazida axborot turgani sababli, hattoki harbiy 
iyerarxiya tomonidan o‘tkazilganida ham, shu aniqki axborot 
inqilobidan so‘ng harbiy amaliyotlarni tashkil qilishda axborot 
urushining ahamiyati juda katta bo‘ladi. Darhaqiqat, tarmoq 
tizimlarining qisman yoki to‘liq holda harbiy iyerarxiyaga in-
tegratsiyalashishi harbiy munosabatlardagi revolyutsiyaning bir 
ko‘rinishi bo‘lib, u chuqur tadqiq qilinib harbiy akademiyalar-
da tahlil qilingan.
Barcha fikrlarni umumlashtirgan holda shuni aytish mumkin-ki: 
«axborot inqilobi, boshqacharoq aytganda material va uskuna-
lardan tashkil topgan ikki xil texnolgiya, bu serjant admiralni bosh-
qarishi imkonini beradigan yo‘lni izlashdir». Tarixan, tarmoqlar bi-
lan ishlash iyerarxiyalardan ko‘ra qiyinroq kechadi. Chunki, bir 
tomondan ular mavjud bo‘lishi uchun doimiy barqaror va tinimsiz 
aloqani talab etadi. Ikkinchi tomondan esa, u qaror qabul qilishni 
qiyinlashtiradi. Axborot inqilobi natijasida kerakli aloqa va kommu-
nikatsiya muammosini hal qilish mumkin bo‘ldi, chunki endi har bir 
bo‘g‘inni boshqasi bilan bog‘lanish imkoni bor. Manuel Kastellsning 
iborasi bilan aytganda: «axborot inqilobi natijasida yuzaga kelgan 
aloqa qilish imkoniyati tarmoqli fuqarolik jamiyati uchun «material 
baza» bo‘lish bilan birga, terrorchilarga ham tarmoq yaratish im-
konini berdi».

---

157
Ular alohida shaxslar, guruhlar yoki jamiyatlar bo‘lishi mum-
kin. Ikkinchidan, Internet aloqa tizimi markaziy aloqa vazifasini 
bajaruvchi kartelda mavjud bo‘lgan vazifalarni ham amalga oshiri-
shi mumkin, ya’ni aloqa markazlari bilan o‘zaro ma’lumot alma-
shishi kerak. Markaziy aloqa sistemasi tayanch vazifasini bajarishi 
aloqa punktlaridan ko‘ra ko‘proq ma’lumotga ega bo‘lish yo‘llariga 
ega bo‘lishi mumkin, lekin aloqa punktlari o‘z harakatlarini bosh-
qara olmaydi. 
Uchinchidan, barcha aloqa punktlarini bir-biri bilan bog‘lab 
turuvchi katta bir aloqa kanali mavjud. Uchinchi keltirilgan fakt In-
ternet ishlaydigan prinsiplariga juda ham yaqin.
Aloqa zanjiri va markazi yoki yana boshqa nom bilan aytganda 
«o‘rgimchak to‘ri» boshqa barcha tarmoqlardan ko‘ra ko‘proq eh-
tiyotkorlikka e’tibor berishadi. Boshqa barcha jamiyatlar yaratgan 
tarmoqlar va gibrid formalar aloqa vositalarida afzalliklar yara-
tish ustida tajribalar amalga oshirishadi, bu tajribalarga xavfsiz-
lik ustida amalga oshiriladigan tajribalar ham kiradi. Barcha-
ga ma’lumki, qo‘riqlash tizimi hushyorlik va ehtiyotkorlik muhim 
bo‘lgan Internet tarmog‘ida boshqaruvchi rolni amalga oshiradi. 
Bir narsa ham ma’lumki, Internet tarmoqlarida funksional gibrid-
lar va alohida taktik operatsiyalarni amalga oshirish uchun In-
ternet ham bo‘ladi. Nima bo‘lganda ham detallarning turli xilligi-
ga qaramasdan, barcha telealoqa tarmoqlari tezkor hamkorlik va 
markazlashgan boshqaruv tizimida katta manfaatlarga ega va u lar 
ekstensiv aloqada o‘ta muhim hisoblangan harakatlar ustidan na-
zorat vazifasini ham amalga oshirishadi. 
Internet tarmoq a’zolariga doimo aloqada bo‘lish zaruriyat 
tug‘dirmaydi, ular xohlagan paytlarida kerakli ma’lumotlarni qabul 
qilishlari mumkin.
Texnologiya va Internet tarmoq Internet revolyutsiyasi bilan 
birgalikda rivojlandi, e-mail, telefon qo‘ng‘iroqlari, faks, veb tar-
moqlarning barcha ko‘rinishi geografik jihatdan uzoq masofalarda 
joylashgan punktlar uchun yengilliklar yaratdi. Shu vaqtning o‘zi-
da kuryerlar yoki Mangoliyaning «Arrow Riders» ekspress kur-

---

158
yerlari o‘z ishlarini qo‘ldan kelganicha amalga oshirmoqda. Zamo-
naviy texnika, zamonaviy tarmoq imkoniyatlarini bizga taqdim 
etadi. Lekin an’anaviy texnika – bu qulaylikdir. Internet tarmoq-
larining afzalliklarini sanab o‘tganimizda qoidalar asosida tuzil-
gan doktrina haqida so‘z yuritishimiz biroz qiyin. Bu mavzuda 
bahs olib borish bilan shuni aytish mumkinki, doktrina – bu bar-
cha sharoitlarni hisobga olgan holda boshqa tarmoqlar bo‘ysunishi 
zarur bo‘lgan alohida bir qonuniyat emas, balki Internet tarmog‘i 
a’zolariga hech qanday boshqaruvchi va buyruq beruvchisiz strate-
gik operatsiyalarni amalga oshirishda yo‘l ko‘rsatuvchi bir qoida-
lardir. Qisqacha qilib aytganda, doktrinaning asosiy vazifasi – bu 
o‘zini boshqaruvchi deb atagan inson uchun yaxshi ustoz vazifasi-
ni bajaradi.
Doktrinaning ikkinchi elementi to‘plash bo‘lib, u bir necha 
avtonomlar yoki yarim avtonom birliklarni bir nuqtaga yig‘ib o‘z 
ichiga olgan manyovrlardir. «To‘plash»ga yorqin misol bo‘la oladigan 
vaziyatlar tarixiy voqealarda o‘z aksini topgan va alohida ta’kidlab 
o‘tiladi. Skatianliklar, mongoliyaliklar, zuluslar, metislar va Janubiy 
Amerika tutqunligida bo‘lgan hindlar turli xil yo‘nalishlardan turib 
birlashgan holda hujum qilish taktikasini ishlab chiqarishlari mum-
kin edi. Bundan tashqari, II Jahon urushida aloqa vositasi sabab 
vujudga kelgan ko‘pgina hujumlar haqida ma’lumot olishimiz mum-
kin.
«To‘plash» elementlarini bir nechta hujumlarda ham ko‘ra-
miz. Misol uchun Salamis havzalari oldida Fors flotiga hujum qil-
gan afinaliklar; 1558-yilda Ispan Armadasi; 1968-yil V’etnamdagi 
Tet Ofensiv voqeasi, 1994–1996-yillar Rossiya hukumatiga qarshi 
qo‘zg‘olon ko‘targan chechenlar; Kursk urushida ruslarning Nazi 
Blitriskka qarshi hujumida yoki somaliliklarning Qora daryo sohil-
laridagi tezkor renjerlarga qarshi urushida ham «to‘plash»ning yor-
qin misollarini ko‘rishimiz mumkin.
Kimdir Internet tarmog‘ining afzalliklarini sinab ko‘rmoqchi 
bo‘lsa, u bir necha qo‘shimcha, bundan oldin tug‘ilmagan savollar-
ga ham javob topishi mumkin. To‘plash va to‘planish tartibni qo‘lda 

---

159
ushlash uchun muhim omillardan biri emas. Misol uchun, Al-Qoi-
da terroristlari tartibli va so‘zsiz itoatkor edi. Chunki tartib va itoat-
korlik bir to‘da manqurtlar va nima qilishni o‘zlari anglay olmay-
diganlar uchun qo‘l keluvchi usullardan biri. Shu vaqtning o‘zida, 
Ben Laden va uning maslakdoshlari yashirin tarzda mana shun-
day manqurt, o‘z fikriga ega bo‘lmagan shaxslarga Internet tar-
mog‘i orqali davomiy hujumlar amalga oshirdi. O‘zining «gangster, 
bezori va anarxistlarga» bag‘ishlab yozilgan maqolasida Sullivan 
shunday deydi: «Hozirgi zamonaviy kurash olamida Internet tar-
mog‘i har qanday iyerarxiyadan ham ustunroq bo‘lishi va g‘olib ke-
lishi mumkin».
Hech kim e’tiroz bildirmaydiki, hozirgi terroristlar va boshqa 
tarmoq hujumchilari mavjud hukumat, tizim yoki umuman dunyoni 
o‘zgartirish fikridan uzoqdaligini ta’kidlashadi va yana shuni ta’kid-
lash joizki, boshqa jinoiy guruhlardan ko‘ra aynan terroristlargina 
hukumatni qo‘lga olish uchun vijdonga va muhim qoidalarga muro-
jaat qilishadi. Shu bilan birga, suiqasd va ommaviy o‘ldirishlarni 
qo‘llashmaydi
1
.