Valyuta kursları hám olardı úyreniwde tásir etiwshi faktorlar

3.Valyuta qadaǵalawı. Basqa alternativ variant valyuta qadaǵalawı esaplanadı. Valyuta qadaǵalawı sharayatında húkimet milliy eksportyorlar alǵan barlıq tiyisli shet el valyutaların mámleketke satıw talabı menen olardıń jetispewi mashqalasın sheshiw múmkin. Keyin, húkimet óz gezeginde sırt el valyutasınıń bul rezervin túrli milliy importyorlar ortasında bólistiredi. Sol jol menen húkimet milliy importtı, milliy eksport esabınan alınǵan sırt el valyutası muǵdarına shekleydi. Valyuta qadaǵalawı sisteması bir qatar kemshiliklerge iye. Birinshiden, sawda sheklewleri (boj, kvota, eksport, subsidiya) sıyaqlı valyuta qadaǵalawı salıstırmalı ústinlikke tiykarlanǵan xalıq aralıq sawdanıń quram tapqan baylanısların buzadı. Ekinshiden, jeterli bolmaǵan valyuta resursları ústinen valyuta qadaǵalawı processi, sózsiz, bólek importyorlardı kemsitiliwi menen baylanıslı. Úshinshiden, qadaǵalaw ilajları qarıydardıń tańlaw erkinligine hújim qılıw esaplanadı.
Jáhán valyuta bazarında aldı – sattı bahalarınıń ayırmashılıǵı retinde payda alıw maqsetinde shet el valyutalardı satıp alıw, valyuta kurstıń shayqalıwı aqibetinde payda bolatuǵın valyuta táwekelshilerdiń aldın alıw maqsetinde túrli valyuta operaciyaların ámelge asırıw. Usınıń menen birgelikte Ózbekstan Respublikası ministrler Mekemesiniń 1994-jıl 4-oktyabrdegi " Ózbekstan Respublikası valyuta bazarın rawajlandırıwdıń qosımsha ilajları tuwrısında" ǵı sheshimine qaray kommerciya bankleri Ózbekstan Respublikası aymaǵında " swm" nıń ishki konvertatsiyasına muwapıq naq valyuta aldı -sattısı menen baylanıslı operaciyalar menen de shuǵıllanadı. Ministrler Mekemesiniń bul sheshimine muwapıq 1994-jıldıń 15-oktyabrinen baslap Ózbekstan Respublikası aymaǵında pul retinde mámilede tek respublikanıń milliy valyutası " swm" júredi. Basqa mámleketlerdiń milliy valyutaları, yaǵnıy shet el valyutalardıń pul retinde mámilesi Ózbekstan aymaǵında nızam menen qadaǵan etilgen.
3. Valyuta kursi hám onı belgilewshi faktorlar.
Barlıq xalıq aralıq pitimler valyutalardı ayırbaslaw arqalı alıp barılıwı sebepli hár qanday ayırbaslawda bolǵanı sıyaqlı valyuta bahasın yamasa valyuta kursın anıqlaw zárúriyatı payda boladı. Sonday etip, valyuta kursı - bul, bir mámleket pul birliginiń basqa mámleketler pul birliginde kórsetilgen bahası bolıp tabıladı. Valyuta kursın ornatıw kotirovkalew dep ataladı. Ol tuwrı hám teris kotirovkalewge ajratıladı. Eger shet el valyuta birliginiń bahası milliy valyutada kórsetilse, buǵan tuwrı kotirovkalew dep ataladı. Dúnyanıń kóp mámleketlerinde, sonday-aq, Ózbekstanda da tuwrı kotirovkalew qabıl etilgen. Valyuta bazarındaǵı talap hám usınıstı salıstırıw nátiyjesinde valyutanıń bahası yamasa kursı anıqlanadı. Ózbek swmınıń kursı Ózbekstan valyuta birjasında ornatıladı, onıń qatnasıwshıları valyuta operatsiyaların aparıw huqıqına iye bolǵan bankler esaplanadı. Sol menen birge, túrli pul birlikleri ushın valyuta kursların ornatıw processinde bazar kúshleriniń tásir etiw dárejesi birdey emes. Bul tásir kúshine baylanıslı halda valyuta kursların qabıllawdıń bir-birinen parq etiwshi eki variantı bar. 1. Talap hám usınısqa tiykarınan anıqlanatuǵın mayısqaq yamasa erkin júzip júretuǵın valyuta kurs sisteması. 2. Mámleket aralasıwı tiykarında anıqlanatuǵın qatań belgilengen valyuta kurs sisteması. Erkin júzip juretuǵın valyuta kursları talap hám usınıs tiykarında anıqlanadı. Mısalı, bir ózbek swmınıń AQSh dollarına almasıwına qaray shıǵamız. Milliy valyuta kurstıń tómenlewi nátiyjesinde dollarǵa talap azayadı hám usınıs bolsa asadı.