variant savol

2. Arxivlarnimarkazlashtirish. Yagona davlatarxivfondi (YADAF)
faoliyati. 1917-yilgi oktyabrvoqealarigaqadarhujjatlar har biridoradava
tashkilotningo‘zidasaqlangan. Arxivlartarqoqholdabo‘lib, hujjatlarbirjoyda
yig‘ilmagan, markazlashmaganedi. Hukumatmanbalarinisaqlashvaulardan har
tomonlamafoydalanishmaqsadida RSFSR XalqKomissarlariSovetining 1918-yil
1-iyunda “RSFSRdaarxivishiniqaytaqurishvamarkazlashtirishhaqida” deb
atalgandekretie’lonqilindi. Shu chiqarilgandekretgaasosanRSFSRdaDavlatarxiv
fondi (DAF) tashkiletildi. Keyinchalikbu DAF tarkibigainqilobgachabo‘lgandavrvainqilobdankeyingibarchasovettashkilotlarifaoliyati, muassasalarvaayrimshaxslar, shuningdektarixiyyozmayodgorliklar, huquq, san’at, adabiyotva SSSRxalqlariningmaishiy, ma’naviymadaniyati, kinofotohujjatfondlarikinofilmnegativlari, fotosuratlari, ularnito‘latuvchipozetivlar, grammafon, potifon,plastinkalarivayozibolinganovozmateriallari, ilmiy-tarixiyvaamaliyahamiyatgaegabo‘lgan: illyustratsiyalar, qo‘lyozmanegativlar, shunigdek,ogitatsiyavapropogandamaqsadidanashrqilinganplakatlar, varaqalar, chaqiriqlar, e’lonlarvaboshqalar, mikrofotohujjatlarkiritilgan.
ShundankelibchiqqanholdaTurkistonAvtonomSovetRespublikasiMarkaziy
IjroiyaKomiteti (MIK) 1919-yil 5-noyabrda “Arxivishiniqaytaqurishva
markazlashtirishto‘g‘risida” qarorqabulqildi. Bu qarorgaasosan 1917-yilga qadar
bo‘lganbarchaidoraviyarxivlartugatildi, arxivhujjatlariTurkistonAvtonomSovetRespublikasining Yagona davlatarxivfondi (YADAF) nitashkilqiladi, deb e’lonqilindi. YADAFniboshqarishuchunTurkistonRespublikasiArxivishi bosh
boshqarmasitashkilqilindi. YADAFga 1917-yil 25-oktyabrgacha bo‘lganbarcha
hujjatlartopshirilishikerakedi.Yuqoridata’kidlanganqarordaarxivhujjatlariniyo‘qqilishtartibio‘rnatildi.DavlatidoralariArxivishi bosh boshqarmasiruxsatisizo‘zhujjatlariniyo‘qqilishhuquqigaegaemas, deb ko‘rsatilgan. Sovetidoralaridatashkilbo‘lganhujjatlarYADAFningtarkibiyqismi deb qaydqilingan. Bu hujjatlarniarxivishi boshboshqarmasiganazoratqilibturishtopshirilgan. Bu boshqarmaMaorifxalqkomissarligihuzuridatashkilqilingan.
YADAF 8 ta seksiyava 4 ta bo‘limdaniboratedi. Bo‘limlarquyidagilardan
iboratbo‘lgan:
1-bo‘lim. Ma’muriy-diplomatik (yuridikseksiyalarnibirlashtiradi);
2-bo‘lim. Harbiyseksiya;
3-bo‘lim. Maorifvaiqtisodiyotseksiyalari;
4-bo‘lim. Tarixiy-inqilobiy, Sharqvamatbuotseksiyalaridaniboratbo‘lgan.
Davlatarxivifondigafaqat 1917-yildan oldingitashkilotlararxivhujjatlarigina
emas, balkisovettashkilotlariarxivhujjatlari ham qabulqilingan. Tashkilotlarda
hujjatlar 5 yilsaqlanishivakeyindavlatarxivigatopshirilishibelgilangan.
Shu davrdanboshlab YADAF tarkibidagiarxivhujjatlariekspertizaqilinib,
doimiysaqlashuchunajratilganhujjatlartartibgasolindivaro‘yxatlashtirildi. 1920-1922-yillarda YADAFda 150 minggayaqinhujjatlarro‘yxatgaolingan. 1924-yilgakelibbutunsaqlanayotganarxivmateriallarininguchdanbirqismitartibgasolinganedi.
Shundayqilib, arxivhujjatlarinitartibgasolish, ulardanilmiyvaamaliy
maqsaddafoydalanishimkoniberildi. Arxivningilmiyxodimlaribirnechailmiy
ishlartayyorlashdi. Masalan, A.A. Galperin “1918 yilmartdaKolesovning
Buxorogayurishi” asariniyozganedi.
Arxivma’lumotlarinibosmadanchiqarish say-harakatlari 1922-yilda “Qizil
arxiv” deb nomlanuvchijurnalningnashrqilinishibilanboshlangan. Uningbirinchi
galdagivazifasihechqandayyashirinsirningyo‘qliginiko‘rsatishedi. Jurnalda
imperiyadagimavjutkorrupsiyavatengsizliklarnitakidlaydiganizohlarbilan
birgalikdachorRossiyasihujjatlari ham nashrqilingan. Ba’zimaqollalaresa
masxaraqilishuchunnashrqilingan. O‘rtaOsiyoqo‘zg‘oloniningyigirmayilligiga
bag‘ishlangan, 1936-yilda nashrqilinganmaqoladaFarg‘onaviloyatharbiy
gubernatori general-letenantGippiusningtartibsizliklarnibostirishyo‘lidagisayharakatlariaksettirilgan (Antonina Burton. Archive Stories.(facts, fictions and thewriting of history). – London.2005.–R.-50.).
1920-1924-yillarda Turkistondametodikqo‘llanmalar ham yozildi. Masalan,
arxivfondlarinibayonqilish, tashkilotlardajoriyarxivlarishlariniolibborishtartibi,joriyarxivlarninazoratqilishvahisobgaolish, hujjatlarniajratishhamdayo‘qqilishto‘g‘risidayo‘riqnomalartuzildi. Shundayqilib, oktyabrto‘ntarishidankeyingdastlabkiyillardaTurkistonarxivchilarirespublikamarkazlashganarxivnitashkilqilishuchunborkuchlariniayamadilar. Arxivhujjatlarinitashishuchun transport vamablag‘ bo‘lmaganhollardaularniarxivchilarningo‘zlaritashidilar, saqlabqolishuchunqo‘ldankelganbarchachoralarniko‘rdilar. O‘shayillarog‘iryillarbo‘lib,maoshlaryarimyillabberilmasedi. Lekinarxivchilarisitilmaydigansovuqxonalarda, ochholdaishlasalar ham ishnitashlamaydavomettirganlar.
TurkistonAvtonomSovetRespublikasiningarxivhodimlarioktyabr
to‘ntarishidanoldingitashkilotlarning, ya’niTurkiston general-gubernatorligi
tashkilotlariningarxivlarinisaqlabqolishuchunkattaishlarnibajardilar. Yagona
davlatarxivfondiningtashkiletilishinatijasidaarxivhujjatlariniyig‘ishbilan
birgalikdaularnitartibgasolish, bayonqilish, ulardanfoydalanishniyo‘lgaqo‘yish
bo‘yicha ham ko‘pginaishlaramalgaoshirildi.