Vazirligi b. M

Blyuminglar uchun siqish rejimi va jo„valarni kalibirlashning xisoblash usullari

Blyuming jo„valarida quymalarni prokatlash uchun odatda uchtadan beshtagacha kalibrlar charxlanadi. Blyuming jo„valarida kalibrlashni ikki turga ajratish qabul qilgan; ketma - ketli (2.9 - a rasm) va simmetrik (2.9 - b rasm) joylashgan.
Ketma - ket joylashgan kalibrlar asosiy avfzalligi; blyumlarni prokatlashda tasmalar kalibrdan kalbrga bitta yo„nalishda kantovkalovchi tomonga o„tadi. Bu holatda qarama - qarshi aralashma bo„lmaydi prokatlash jadalligi ortadi.
Blyuming jo„valarida kalibrlarning simmetrik joylanishi ketma - ket joylashgan kalibr bilan solishtirganda bir qator avfzalliklarga ega. Birinchidan jo„va bochkalari o„rtasida birinchi kalibrni joylashtirish yuklatilgan bo„shatmalarni ikkala bo„yinda prokatlash kuchining bir muncha teng taqsimlanishiga imkon beradi, bu esa podshibniklarni bir tekisda eyilishiga olib keladi. Ikkinchidan podshibniklar ishining umumiy davomiyligi ortadi, bunda jo„va bo„yniga kuyindi tushish ehtimoli kamayadi (kuyindi asosiy hollarda birinchi bo„shatmada tindiriladi).
Amaliyotda ikki turdagi kalibrovkalash keng tarqalgan. Biroq ikkinchi sxema kam uchraydi, chunki uni qo„llash slyabda blyuming navlarga ega bo„lganda maqsadga muvofiq bo„ladi. ko„pgina mahalliy blyuminglar ketma - ket joylashgan kalibrlarga ega, nisbatan turg„un ishni ta‟minlaydi.

3. 
   - rasm. Blyuming jo„valarida joylashgan kalibrlarning davomiy (a) va
   

simmetrik (b) sxemasi:
I...1V - kalibr raqami

3. 
   - rasm. To„g„ri burchakli kalibrni metall bilan to„ldirish sxemasi Qutili kalibrlarning asosiy parametrlariga oraliqlarni xisoblash (yon
   

burchaklar nishabliklari) jilg„alar chuqurligi (kalibrlar balandligi) kiradi. Ushbu
parametrlarga kalibrlarni to„ldirish darajasi maksimal kattalik va cheklangan kenglikka bog„liq. Agar belgilangan deformatsiya rejimi kalibr parametrlariga mos kelmasa, u xolda kalibr to„lishi yuzaga keladi va metall oraliqqa chiqadi lampas (g„adir budirlik) hosil bo„ladi bu esa tayyor mahsulotda yaroqsizlik hosil qiladi, Deformatsiyalash rejimi va kalibr (parametrlari) qoliplarini prokatlash sxemasini quyidagi hollarda tenglashtirishi zarur, bunda mavjud kalibrlash uchun texnalogiya ishlab chiqiladi. Aks holda qayta ishlangan texnalogiyalarda kalibrlar va kalibrlash tizmlari loyihalanadi.
To„g„ri burchkli kalibrlar qoliblarni xisoblash uchun siqish va zagotovkalash stanlarda prokatlashda sqishning ratsionol rejimlarda maksimal imkoniyatli Δb_max va cheklangan kengayishlar Δb_оgr ni aniqlash zarur maksimal kengayish yon burchakli aylana burtlar kesishma radiyusda nuqtalar darajasidagi kaliblar kengligi farqi va mavjud yerdan prokatlashgacha bo„lgan yer. Cheklangan kengayish - taxlamalarning prokatlashgacha va prokatlashdan keying kenglik farqi (2 10 - rasm) umumiy qabul qilingan kaliblarni xisoblash va o„rtacha kengayish bo„yicha siqish reksimi kalibrlarni to„ldirshni xisobga olmadi.
Xisoblash amaliyotda ikki xilda bo„lishi mumkin: birinchsi mavjud kalibrlash uchun Δb_mах h va s₁, aniq bo„lganda Δb_оgr aniqlash talab etildi, bir xil kalibrlashda siqish rejimini to„g„ri tanlash uchun turli prokatlash rejimlari (siqish va kengaytirish) qo„llanilish mumkin, ikkinchisi kalibrlashni xisoblash zarur bo„lganda kalibrlar qolipi va siqish rejimi foydalaniladi. Kalibrlar qolipni xisoblashdan avval Δb_mах yoki metall uchun (δ_к - kalibr chiqarish) aniqlash zarur bunda berilgan texnalogik sharoitlarga ko„ra standa prokatlanadi.
To„g„ri burchali kalibrlarda metall kengayishini xisoblash uchun formula
V.M. Klimenko tomonidan tavsiya qilingan. Formula asosida to„ldirish darajasi ko„rsatkichlari keltirilgan.

ψ_к = S_ogr/S_max = (h + x) Δb_оgr/(h + s) Δb_mах, (2.7)

bu yerda S_ogr - cheklangan kengayishda ko„ndalang kesim maydoni (2.10. rasm shtrihlangan maydon); S_max - kengayishning maksimal bo„lishi mumkin bo„lgan maydoni (yuritma aylana burta radiusining yon burchaklar nuqtali kesishmasigacha metallning to„ldirilishi); s - vertikal bo„ylab kalibr yon chegaralari aylanma burta nuqtalarining kesishmalari orasidagi oraliq masofa; x - metell yon burchagiga aloqador chegaralangan nuqtalar oralig„idagi (balandlik) masofa; h - kalibr balandligi (jo„valarda chiquvchi taxlama).
S_ogr - nisbatan (2.7) tenglikni yechib quydagilarni aniqlaymiz.

∆𝑏_og𝑟 = ^[∆𝑏_𝑚𝑎𝑥 − 2⁽𝑘ƒ₁ + 𝑐^)]
*ℎ−√ℎ²−†_𝑘⁽ℎ²−𝑠²⁾+



ℎ+𝑠
2⁽𝑘ƒ₁ + 𝑐⁾, (2.8)

taxlama yon sirtida egilishlar bo„lganda ya‟ni f₁ = 0 va с = 0,5 (b_к - b_ɜ) = 0 (2.8 formula) quyidagi ko„rinishda bo„ladi.

∆𝑏_og𝑟 = ∆𝑏_𝑚𝑎𝑥[ℎ − √ℎ² − †_к⁽ℎ² − 𝑠²⁾]/⁽ℎ − 𝑠⁾, (2.9)

bunda f₁ - taxlama yon egiluvchanligidagi o„q; k - burta yon chegaralarida nuqtalarning kesishma radiusida o„qlarning egilish o„zgarishini xisobga olish koeffitsienti; ψ_к - kalibr to„ldirish darajasi ko„rsatkichi.

Kalibrni butunlay to„ldirganda (ψ_к = 1) Δb_оgr = Δb_mах, agarda ψ_к = 0, то Δb_оgr= 0.
k koeffitsienti tajriba ko„rsatkichlari orqali h_ср/D_р > 0,5 bo„lganda 0,45 ga teng h_sr/D_p < 0,5 bo„lgan 0,65 ga teng bo„ladi zagotovkalash va siqish stanlarida yakuniy kalibrlar uchun k = 0,75. s = s₁ + 2r (1 - sin _к), bunda s₁ - burtalar oralig„idagi tirqish; r - aylanma burtalar radiusi (0,22…0,25) x h_p ga teng, kalibr tubidan to burta oqim chuqurligi h_р = 0,5 (h-s₁) s₁ burtalar orasidagi o„zgaruvchan tirqishda s kattalik quydagicha aniqlanadi s = h - 2h_p, bu yerda h_p - kalibr tubi oqim chuqurligidan ajratkich yon chegaralari aylana radiusi kesishma nuqtasigacha.

Egri bo„liqliklar oilasi ψ_K =f (ɛ) turli chiqishlar uchun (2.11 - rasm) da keltirilgan. Oraliq (shtrixli) egri oraliq holat interpolyatsiya yo„li bilan aniqlanadi.
Kengaytirish uchun maksimal (zarur) maydon Δb_mах olamiz (2.10 - rasm).
Δb_mах = δ_к [h - s_l - 2r (1 - sin 𝜑_к)] + 2 (kf₁ + c), (2.10) bu yerda 𝜑_к - yon chegaraning qiyalik burchagi tg 𝜑_к - δ_к.
Ma‟lum bo„lgan kalibrovkalashda texnologik ko„rsatkichlar metall kengayganda burta aylana radiusida yon chegara kesishma nuqtasidan o„tmasligi zarur.
Δb_mах aniqlash uchun kalibrlashni loyihalashda (2.10) ko„rsatkichlarini δ_K ko„rsatkichlariga qo„yiladi. (2.8), (2.9) va (2.10) formulalari a_к = b₃/b_к = 0.99...1,01 bo„lganda yetarlicha aniq natijalarni beradi, bunda hech qanday siqilish bo„lmaydi yoki kichik, bo„lmaydi.
Siqilishda (a_K > 1)

Δb_mах = δ_K [h - s_l - 2r (1 - sin 𝜑_к)] + 2kf₁ (2.11)

Δb = 1,6C
(Δb -2kf ) ^{[ℎ−√ℎ}2^{− 𝐾(ℎ}2^−𝑠2^)] + 2 (2.12)

оgr
ɜ mах 1
ℎ−𝑠

Agar f₁ = 0, bo„lsa u holda

Δb_оgr - 1,6С_ɜ Δb_mах [ℎ − √ℎ² − _𝐾(ℎ² − 𝑠²)] /(h - s), (2.13)

bu yerda 1.6 - to„ldirish darajasi indeksining egri chiziqlarini aniqlash formulalariga olib kelish koeffitsienti δ_к; C₃ - cheklangan kengayish kattaligini cheklashga ta‟sirini xisobga olish koeffitsienti (2.12 - rasm).

2.11-rasm. Turli usullarda chiqarish uchun nisbiy siqishda ɛ kalibrni to„ldirish
darajasi ko„rsatkichlari

12. 
    - rasm. Kengaytirish koeffitsienti а_к. ning C_ɜ koeffitsientga bog„liqligi Ligerlangan po„latlar uchun δ_к aniqlashda δ_к ko„rsatkichini uglerodli po„latlar
    

uchun m_л koeffitsientiga ko„paytirish, legirlangan po„latlarni kengaytirishni xisobga olish zarur.
(2.8) va (2.12) formulalari h₀/b₀ ≤ 2 va h_ср/l_д ≤ 2 holatida prokatlash uchun yaxshi natijalar beradi kantovkasiz bo„shatishlar sonida n ≤ 2 bo„ladi. Cheklangan kengayishni xisoblash uchun h_ср/l_д >2 va n ≥2 bo„lganda quydagi formuladan foydalaniladi.



к
Δb_ogr = А [0,76 (δ_к /0,25)^9,5- ɛ² + 1,84 𝛿^2,44 ɛ² ] + 2 (kf₁ + с). (2.14)



к
Koeffitsient A berilgan kalibrlarda bo„shatishlar sonini xisobga oladi: blyuming uchun А = 1/1,6 𝛿² (ɛ - 5n); siqish kleti uchun 800 A - 1/n, bu yerda n - kantovkasiz kalibrlar uchun bo„shatishlar soni, kengayishi bunda aniqlanadi, ɛ =

1
(∑^𝑛∆ℎ/𝐻_𝑜∑)100 - kantovkasiz bo„shatishlar uchun n nisbiy siqish; δ_к - chiqarish (birlik ulushi).
Formulaga kiruvchi qolgan ko„rsatkichlar (2.8) va (2.11) formulalar natijalar orqali aniqlanadi.
Prokatlash jo„valarini kalibrlashga qo„yiladigan asosiy talablar: yuqori samaradorlikni ta‟minlash va prokatlangan mahsulot sifati. Asosiy faktorlardan biri
- kalibr shakli.
To„g„ri burchakli kalibrlar shaklini aniqlovchi mavjud ko„rsatkich - chiqarish kattaligi.
δ_к chiqarish kattaligini aniqlash uchun to„g„ri burchakli (qutili) kalibrlarni metall bilan to„ldirish tadqiqotlari o„tkazildi. Tajribalarning statistik natijalari δ_к va

1
∑^𝑛∆ℎ/𝐻_𝑜orasidagi uzviy aloqani ko„rsatadi.

δ_к - 0,65 (∑^𝑛∆ℎ/𝐻_𝑜2) -100 - 6,06 bo„lganda ∑^𝑛∆ℎ/ℎ_𝑝 = 0,4 ... 0,9;

1 1
δ_к - 0,712 (∑^𝑛∆ℎ/𝐻_𝑜) - 100 - 5,5 bo„lganda ∑^𝑛∆ℎ/ℎ_𝑝 = 0,9 ...1,2 (2.15)
1 1
δ_к - 0,52 (∑^𝑛∆ℎ/𝐻_𝑜) - 100 - 0,75 bo„lganda ∑^𝑛∆ℎ/ℎ_𝑝 = 1,44 ...2,12.
1 1
Jo„va oqimida kesma chuqirligi uchun h_р = 80...90 mm.

1
δ_к = 0,892 (∑^𝑛∆ℎ/𝐻_𝑜) ∙ 100 - 10,44. (2.16)

Shuni ta‟kidlash kerakki so„nggi yillarda kalibrlovchilar δ_к chiqish xisoblar to„g„riligiga va kalibrlar balandligi (oqimlar chuqurligi h_p) ga ko„proq e‟tibor berishni boshladilar. Bundan ko„rinadiki qutili kalibrlarning shakl ratsionalligi sezilarli darajada stan samaradorligi va mahsulot sifatiga bog„liq.

Kalibrlar balandligi - kalibrlashning mavjud ko„rsatkichlaridan biri. Balandlikni to„g„ri tanlash stan samaradorligi va prokatlanayotgan mahsulot sifatiga bog„liq. Kalibr balandligi kam bo„lganda (oqimlar chuqurligi) metall bilan to„ldirilishi mumkin, lampas yoki g„adir - budirlik xosil bo„lishi tayyor profilda (botish yoki asir shaklda) nuqsonlar keltirib chiqarishi mumkin.
Kalibrlarning kata balandligi ham maqsadga muvofiq emas, chunki bu holda kalibr tubi bo„ylab jo„va diametrik kamayadi va shuning uchun tutish sharoiti yomonlashadi, jo„va mustahkamligi zaiflashadi jo„va aylanish tezligini kamaytirish uchun stan samaradorligi kamayadi. Biroq yuqori balandlikda past balandlikdagi kalibrlarga hos kamchiliklar bartaraf etiladi. Shu sababli kalibrlash uchun ta‟qdim etilgan barcha talablarga javob beradigan kalibrlarning optimal balandligini tanlash kerak. Siqish va zagotovkalash stanidagi doimiy tirqish orasidagi kalibr burtasi balandligi odatda tutish sharoitlariga ko„ra, uskuna mustahkamligi va yuritma quvvatiga ko„ra berilgan siqish rejimi bilan aniqlanadi. Ko„p hollarda kalibrlarning balandligi kalibrlarning chiqarilishi to„g„ri xisoblansa chiziqlar yoki burmalar xosil bo„lishining oldini olish uchun yetarli xisoblanadi.
Aks holda blyuming turidagi siqish stanlari uchun kalibr balandligini tanlash masalasi hal etiladi. Amalda bluming uchun kalibr chuqurligi normal holatda 180…200 mm ga tengligi optimal xisoblanadi. P.A. Aleksandrov va S.P. Strukov fikriga ko„ra blyuming balkasida h_p oqim chuqurligi siqish kattaligiga teng bo„lishi kerak. Bu holatni asoslash uchun prokatlash jarayonida metallning notekis deformatsiyasi natjasida hosil bo„lgan tahlamaning yon chegarasida aloqa sirtidan notekislikni maksimal nuqtasigacha bo„lgan masofa oqim chuqurligidan oshmasligi kerak deb qabul qilinadi.

1
V.M. Klemenko keng tajriba materiallar asosida oqim chuqurligi orasidagi bog„liqlikni h_p = h_з (2.13 - rasm) va n bo„shatishda ∑^𝑛∆ℎ absolyut siqish
yig„indisini taklif etadi.

12. 
    - rasm. Siqish stanida absolyut umumiy siqishning oqim chuqurligiga
    

bog„liqligi
h₃ to„ldirish kattaligi kalibir tubidan katta kenglikka mos keluvchi tahlama yon sirt nuqtasigacha bo„lgan masofaga teng.

1

1
(2.3 - rasm) dan ko„rinib turibdigi h₃ = h_р va ∑^𝑛∆ℎ kattaligi orasida yaqqol statik bog„liqlik. ∑^𝑛∆ℎ ning h₃ ga ta‟sir darajasini aniqlash uchun korelyatsion tahlil qo„llaniladi va regressiya tenglamasi koeffitsiyenti aniqlanadi.
Olingan regressiya tenglamasi quydagicha ko„rinishga ega

1
h_р = 0,262 ∑^𝑛∆ℎ + 38, мм. (2.17)

1.