Və vasiTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu hazirladi qaim cəFƏrov metrologiya haqqında ümumi məlumat

Ölçmə xətalarının yaranma səbəbləri

Xətalar təsnifat əlamətlərinə görə ölçmə vasitələrinin xətalarına və ölçmə nəticələrinin xətalarına bölünür. Ölçülən kəmiyyətin zaman ərzində dəyişməsindən asılı olaraq ölçmə vasitələrinin aşağıdakı xətaları vardır:

• 
  Statik xəta – zaman ərzində sabit qalan kəmiyyəti ölçdükdə yaranan xətadır.
  

• 
  Dinamik xəta – dinamik rejimdəki xəta ilə baxılan za­man anında ölçülən kəmiyyətin qiymətinə uyğun olan statik xəta arasındakı fərqdir.
  

Yaranma şəraitindən asılı olaraq aşağıdakı xətalar möv­cud­dur:

• 
  Əsas xəta – normal şəraitdə istifadə olunan ölçmə vasi­təsinin xətasıdır ( normal şərait temperatur t = 20º ± 5º ; rütubət 65% ± 15% ; atmosfer təzyiqi 760 ± 30 mm civə sütunu götürülür ).
  
• 
  Əlavə xəta – ölçmə vasitəsinə təsir edən kəmiyyətlərdən birinin normal qiymətə nisbətən meyllənməsi və ya normal qiymətlər həddindən kənara çıxması nəticəsində yaranan xətadır.
  

Ölçmə nəticələrinin xətalarının dəyişmə xarakterindən asılı olaraq aşağıdakı xətalar mövcuddur:

• 
  Sistematik xətalar – eyni bir kəmiyyətin təkrar ölçülməsində ya sabit qalır, ya da müəyyən qanunla dəyişir. Sistematik xətalar yaranma səbəblərinə görə alət xətası, metodiki xəta, qurğu xətası və subyektiv xətalara bölünür. Onları yaradan səbəblər müəyyən olunduqda aradan qaldırılır.
  

• 
  Təsadüfi xətalar – eyni bir kəmiyyətin təkrar ölçül­mə­sində təsadüfi olaraq dəyişir. Təsadüfi xəta təsadüfi kəmiyyətdir. Onların yaranma qanunları əvvəlcədən məlum olmur. Təsadüfi xətaların yaranma qanunlarının analitik həlli çox çətindir və ya hər hansı bir üsulla aradan qaldırılması prinsipcə mümkün deyildir.
  
• 
  Kobud xətalar – təcrübədə kobud səhvlər buraxılması nəticəsində gözlənildiyindən artıq alınan xətalardır. Səbəbi ölçmə vasitələrinin qeyri - normal vəziyyətdə olması, müşa­hidəçinin ölçmə cihazının göstərişini düzgün qeyd etməməsidir.
  

Ölçmə cihazları üçün əsas xəta onların dəqiqilik sinfinə görə təyin olunur. Cihazın dəqiqlik sinfi ( K ) onun şkalasında və ya texniki pasportunda göstərilir. Dəqiqlik sinfi ölçmə vasitə­sinin xətasının sıfıra yaxınlığını əks etdirən keyfiyyətdir. Elek­trik ölçmə cihazları doqquz dəqiqlik sinfinə bölünürlər:
0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0.