Vi semestr uchun o’quv materiallari 1-Mavzu: Diktant va uning turlari

Ikki nuqta quyidagi o‘rinlarda qo‘llanadi:
1) shaklan tugallangan, lekin mazmunan keyingisi birinchisining uzviy davomi sanalgan bog‘lovchisiz qo‘shma gaplardan so‘ng: Oltmishga kirib bildim: umrim bekorga o‘tmabdi, odamlarga kerakli ekanman, hayotda iz qoldiribman;
2) uyushiq bo‘laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan keyin: O‘zbekiston Respublikasining Davlat ramzlari: Davlat bayrog‘i, Davlat Gerbi va Davlat madhiyasi milliy iftixorimiz, sharaf va shonimiz sanaladi (P. T.);
3) ko‘chirma gapdan oldin kelgan muallif gapidan so‘ng: Otam birdan samovarchiga buyruq beradi: – Musavoyga joy solib ber, ozodaroq yostiq qo‘y (O.);
Quyidagi ma’nolarni ifodalagan bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda:
1) bir gap ikkinchi bir gapdan anglashilgan ish-harakatning sababini ko‘rsatsa: «Men u yil dehqonchilikdan hech narsa ololma­dim: kuzgi bug‘doyning boshoqlari shira olayotgan vaqtda havoda ola bulut paydo bo‘lib, boshoqlar kuyib, qovjirab ketdi». (S. A.);
2) bir gap ikkinchi bir gapdan anglashilgan ish-harakatning natijasini ko‘rsatsa: Xo‘ja G‘iyosiddin Hirotdagi ba’zi mashhur zotlarni go‘zal taqlid qildi: o‘tirganlar o‘rinlaridan qo‘zg‘ololmay qoldilar. (O.);
3) agar biror gap boshqa bir gapning mazmunini to‘ldirsa yoki izohlasa: Qosimmurod aytardi: agar qo‘rqmasang, eng odamxo‘r daryo ham hech nima qilolmaydi – suvning o‘zi qirg‘oqqa chiqarib qo‘yadi. (O.);
Nuqtali vergul bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar tarkibidagi sodda gaplar tugal fikrni anglatib, bir-biriga mazmunan bog‘lanmagan hollarda qo‘yiladi: Mehnat, ijod, odam sharafi; Dil yorug‘i, hayot quvonchi – Hammasining asli, manbai – Sen, Vatanim – tinchlik tayanchi.
Bog‘lovchisiz qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplar mazmuni voqealar bir-biriga qiyoslanganda ishlatiladi: Yaxshini yomon dema, olising bo‘lsa ham; Yomonni yaxshi dema, yaqining bo‘lsa ham.
Uyushiq bo‘laklar guruhlanib, o‘zaro vergullar yordamida bir-biridan ajratilganda, har bir guruhni anglatuvchi so‘zdan keyin nuqtali vergul qo‘yiladi: Gerb rangli tasvirda bo‘lib, humo qushi kumush rangda; quyosh, boshoqlar, paxta chanog‘i va «O‘zbekiston» degan yozuv tilla rangda; g‘o‘za shoxlari va barglari, vodiylar yashil rangda; tog‘lar havo rangda; chanoqdagi paxta, daryolar, yarimoy va yulduz oq rangda; O‘zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i tasvirlangan lenta to‘rt xil rangda beriladi.
Reja, qaror, farmon, buyruq, qonun va shu kabilarning oxirgi bandidan tashqari har bir bandi oxirida nuqtali vergul qo‘yiladi.