Viral Enterik Hastalıklar

Viral Enterik Hastalıklar

Prof. Dr. Y. M. Saif

Çeviri: Ziynet YILDIRIM

Virüsler genç tavuk ve hindilerin gastrointestinal sistemlerini etkileyen önemli bir patojen grubudur. Gastrointestinal sistem sürekli olarak aralarında patojenlerin de bulunduğu çeşitli enfeksiyöz ajanların bombardımanı altında bulunan en uzun vücut yüzeyidir. Viral enfeksiyonlar absobsiyon, sekresyon ve rejenerasyon fonksiyonları gibi gastrointestinal sistemin ana fonksiyonlarını etkileyebilir; ciddi ve uzun süreli bağırsak hastalıklarına yol açabilir. Başarılı tavukçuluk üretiminde sağlıklı bir gastrointestinal sistem ön koşuldur. Besinlerin yeterince iyi değerlendirilememesi yetiştiriciye yavaş gelişim, mortalite, diğer enfeksiyonlara duyarlılığın artması ve artan ilaç maaliyetleri yüzünden ciddi bir ekonomik yük bindirmektedir.

Viral enteritislere broyler piliç ve hindilerde sıklıkla rastlanır. Çeşitli virüslerin enteritise yol açtıkları bilinmektedir. Viral enfeksiyonlar tek başlarına olduklarında genellikle hafiftirler, fakat hindi yetiştiriciliğinde daha sıklıkla karşımıza çıkan kombine viral enfeksiyonlar gastrointestinal sistemde daha fazla bölgede ve daha yaygın lezyon şekillendirerek daha belirgin klinik bulguların ortaya çıkmasına neden olurlar. Farklı viral kombinasyonlar farklı klinik sendromlar ile sonuçlanırlar. Virüsler arasında gastrointestinal sistemde enfeksiyonun yerleşimi ile etkilenen villus yüzeyleri farklılık gösterir. Sekonder enfeksiyonlara duyarlılık genellikle gastrointestinal sistemin viral enfeksiyonlar tarafından bütünlüğünün bozulduğu ve bu viral enfeksiyonların sekonder enfeksiyonların replikasyonları için gerekli olan bölgelerin savunmasız kalmasına neden oldukları için artar.

Enterik hastalıklardan sorumlu tutulan çeşitli virüs grupları arasında rotavirüsler, astrovirüsler, enterovirüsler, coronavirüsler, torovirüsler, reovirüsler ve adenovirüsler bulunmaktadır. Gastrointestinal sistemde bulunan diğer virüslerin patojenik potansiyelleri henüz ortaya konulamamıştır. Bunlar arasında ortomyxovirüsler, paramyxovirüsler,parvovirüsler, pseudopicornavirüsler ve muhtemel diğer virüsler yer alır.

Bu virüslerin bazı özelliklerini kısaca tanımlayacak olursak;

Rotavirüsler: Bunlar genç memeli ve kanatlı türlerinde şekillenen enterik hastalıkların en sık rastlanan etkenleridir. Virüsün dört serogrubu tanımlanmıştır. Rotaviruslara bir günlük yaştaki civcivlerin gastrointestinal sistemlerinde rastlanmış olmasına rağmen yumurtadan bulaşmaya ilişkin bir kanıt bulunmamaktadır. Bu virüsler çevre koşullarına dayanıklıdırlar.

Astrovirüsler: Bunlar hindilerde şekillenen enterik hastalıklarda en sık rastlanan ikinci etkenlerdir. Virüsün iki serogrubu tanımlanmıştır ve tropizm gösterdikleri yerler farklılık gösterir. Bazı suşları immun sistemi etkileyerek immunsupresyona yol açarlar. Virüsler çevre koşullarına dayanıklıdırlar.

Enterovirüsler: kanatlı sektöründe enterik hastalıkların nedeni olarak bilinirler.

Adenovirüsler: Bunlar hindilerde şekillenen hemorajik enteritisin etiyolojik ajanlarıdır. İmmun sistemi lenfosit aktiviteleri üzerinden etkilerler. Amerika’da genellikle 4 haftalıktan büyük yaştaki hindilerde görülmektedirler.

Coronavirüsler: Bunlar enterik hastalığa neden olan labil virüslerdir. Genellikle hafif şiddette seyreden coronaviral enteritislerin etiyolojik ajanlarıdırlar. Fakat diğer virüsler ya 2da bakteriler ile kombine olarak seyrettikleri taktirde yüksek morbidite ve mortalite ile sonuçlanan hastalık tabloları şekillendirebilirler. Coronavirüslerin son yıllarda yapılan çalışmalarca yalanlanana dek tür spesifik oldukları düşünülmekteydi. Sığır coronovirüs (Bovine coronovirus; BCV)’un hindilerde hastalığa neden olduğu ortaya kondu. Hindi coronovirus (Turkey coronovirus; TCV)’un ise tavukların infeksiyöz bronşitis virüsü ile antijenik ilişkisi gösterildi. Her iki virüsünde farklı konakçıların gastrointestinal sisteminde hastalık tablosu şekillendirmeksizin replike oldukları gösterildi.

Torovirüsler: Bu virüsler Coronaviridae ailesine mensuptur ve coronovirüsler ile morfolojik olarak benzerlik gösterirler. Bir çalışmada enterik hastalık bulunan kümeste % 30 oranında virüsün taşındığı gösterilmiştir.

Reovirüsler: Eskiden yapılan çalışmalarda reoviruslar tavukların malabsorbsiyon sendromundan sorumlu tutulmuşlardı fakat daha sonra bu çalışmalar sonuçsuz kaldı. Hindi yetiştirciliğinde karşılaşılan kombine enterik hastalıklardan bu virus da izole edildi. Bu viruslara ticari tavuk ve hindi kümeslerinde sıklıkla rastlanır.

TANI

Tanıda klinik belirtiler, lezyonlar ve laboratuar testleri temel teşkil eder. İshal ve depresyon sıklıkla karşılaşılan klinik belirtilerdendir. Bağırsakların gaz ve sıvı ile dolu olmaları yine sıklıkla karşılaşılan lezyonlardandır. Sekumda köpüklü, rengi sarıdan kahverengiye kadar değişen renkte bir içerik bulunur. Bağırsak lezyonları etkileyen virüs türü veya türlerine göre farklılıklar gösterir. Ek olarak; gastrointestinal sistem dışında da lezyonların bulunduğu olgulardan astrovirüsler, coronavirüsler ve adenovirüsler sorumlu tutulmaktadır. Mikroskobik olarak; ince bağırsak lamina propriasında hücre artışı, villöz epitelde vakuolizasyon ve yüzeyde taraklanmalar, enterositlerde dökülmeler, villöz atrofi ve villilerde bakteri kolonizasyonları ile karşılaşılabilir. Laboratuar testleri arasında çeşitli moleküler ve konvansiyonel prosedürler bulunmaktadır. Elektron mikroskobik incelemeler tanıda halen önemini korumaktadır ve son yıllarda virüs izolasyonları için çeşitli PCR prosedürleri geliştirilmiştir. Tanıda yaşanılan en büyük güçlük çoğu enterik virüsün in vitro ortamda üretilmesinde yaşanmaktadır.

Epidemiyoloji

Enterik viral enfeksiyonlar tavuklarda ve hindilerde sıklıkla ortaya çıkar. Bulaşma fekal-oral olarak şekillenir ve bu virüslerin bir çoğu dış ortam şartlarına dayanıklıdırlar.

Korunma ve Kontrol

Hemorajik enteritis dışındaki enterik viral hastalıkların aşısı bulunmamaktadır. Bu nedenle biyogüvenlik korunmada öncelik taşır. Bakım şartları (management) hastalığın etkisini azaltmada önemli bir faktördür. Destekleyici tedavi ve gelişebilecek sekonder bakteriyel enfeksiyonlara karşı antibiyotik uygulamaları yararlı olmaktadır.

Özet olarak, ekonomik etkileri açısından enterik viral hastalıkların ticari kümes hayvanları yetiştiriciliğinde önemleri göz ardı edilemez. Virüsler enteritislerin primer nedenidir ve yaygın olarak ticari kümeslerde bulunurlar. Tek bir virüs ile enfeksiyon hafif seyrederken, sıklıkla karşılaşılan kombine enfeksiyonlar, kombinasyona hangi virüslerin katıldığı ile ilişkili olarak çok ciddi boyutlara ulaşabilir. Enterik viral enfeksiyonların önlenmesinde biyogüvenlik en önemli araçtır.