A k ġ f k a m a L

Partlayışdan  təşvişə  düşən  düşmən  PDM-i  dayandı  və  qumbaraatanla 
vurulacağını  yəqin  edərək,  bizə  atəş  aça-aça  geriyə-döngənin  arxasına 
çəkildi.  Mən  yanımdakı  qərərgah  rəisinə  və  əsgərlərə  qışqırdım  ki, 
“yoldan kənara qaçın”. Hədəfə dəyməyən bircə mərmi düşməni qorxuya 
salmış  və  onun  irəliləməsini  bir  neçə  dəqiqəlik  dayandırmışdı.  Bundan 
istifadə  edib  hərə  bir  tərəfə  qaçdı.  Mən  isə  yolun  üst  tərəfinə-dağın 
yamacına tərəf qalxdım və qayalıqla uzaqlaşdım. Geriyə dönüb baxanda 
düşmən  PDM-nin  atəş  aça-aça  asfalt  yolla  Qılışlı  kəndi  istiqamətində 
hərəkət etdiyini gördüm. Artıq qərərgaha qayıtmaq mümkün deyildi... ”  
Kəlbəcər istiqamətində atəş səsləri eşitdikdə mən bir neçə əsgərlə 
Kəlbəcər  istiqamətinə-atəş  səsləri  gələn  yerə  tələsdim.  Uzaqdakı 
döngələrin birində düşmənin iki PDM-i görünürdü. Orada döyüş gedirdi. 
Mən  əsgərlərə  yolun  kənarındakı  qayalıqlarda  mevqe  tutmalarını  əmr 
etdim.  Eyni  vaxtda  PDM-lərin  ətrafında  tək-tək  gözə  dəyən  ermənilərə 
atəş  açmağa  başladıq.  Lakin  düşmənin  zirehli  texnikasını  vurmaq  üçün 
həm qumbaraatanımız  yox idi, həm də  məsafə uzaq idi. Düşmən hücum 
etsəydi  biz  heç  nə  edə  bilməzdik.  Mən  komandirin  və  qərərgah  rəisinin 
harada  olduqlarını  müəyyən  etməyə  çalışırdım.  Elə  bu  vaxt  komandirin 
maşınının  yüksək  sürətlə  asfalt  yolla  bizim  yanımızdan  keçməsini 
gördük. Maşının çadırı üstündə yox idi və maşını Azad deyil polislərdən 
olan  Famil  idarə  edirdi.  Onlar  bizim  yanımızda  dayanmadılar  və  sürətlə 
uzaqlaşdılar.  Maşında  daha  bir  hərbçi  var  idi.  Komandiri  maşında 
görməyərək  onun  döyüşdə  həlak  olmasını  yəqin  etdim.  Ermənilərin 
üzərinə hücum etmək isə ağılsızlıq olardı. Çünki, beş-altı nəfərlə  zirehli 
maşınlara qarşı avtomatla döyüş aparmaq qeyri-mümkün idi. Mən Qılışlı 
kəndinə-qərərgaha doğru geri çəkilmək əmri verdim.  
*  *  * 
Qərərgah  rəisi  kapitan  B.Nəsibovun  dediklərindən:  “Biz 
Maraluçan  deyilən  yerə  çatanda  Laçın  bölgəsindən  gələn  5-ci  taborun 
komandiri  Cəfərov  Tahirlə  və    bir  neçə  əsgərlə  görüşdük.  Onlar  ərazini 
tanımadıqlarını  bildirdilər  və  məndən  qərərgahı  və  hara  çəkiləcəklərini 
soruşdular.  Eyni  vaxtda  briqadanın  kəşfiyyat  rəisi  kapitan  Rəhman 
İsgəndərovun  Tərtərçaydan  çıxdığını  gördüm.  O,  Kəlbəcər  şəhərində 
düşmənlə qarşılaşmış və döyüşərək çox çətinliklə şəhərdən çıxmağa nail 
olmuşdur.  Elə bu zaman  Kəlbəcər şəhəri tərəfdən atəş açaraq gələn iki 
düşmən  PDM-i  ilə  qarşılaşdıq.  Döyüş  başladı.  Komandirin  maşınını 

---

 
175 
döngənin arxasına tərəf çəkməyi tapşırıb maşından yerə tullandım. Bizim 
əsgərlərin  qumbaraları  isə  düşmən  zirehlisinə  dəymədi.  PDM-lərdən 
atılan  güllələr  bir  neçə  əsgərimizi  öldürdü.  Sağ  qalanlar  döngənin 
arxasına çəkildik. Yorğun olduğumdan yeriyə bilmirdim. Komandirlə bir-
birimizi itirdik. Mən T.Cəfərov və onun bir neçə əsgəri ilə yolun üst tərəfi 
təpəyə  qalxdım.  Onlar  məndən  qabaqda  idilər.  Düşmən  PDM-ləri  isə 
yaxınlıqda idi. Gizlənməyə yer yox idi. Kiçik bir daşın arxasına uzandım 
və  düşmənə  əsir  düşməmək  üçün  tapançanı  hazır  vəziyyətə  gətirdim. 
Xəritəni  əlimlə  və  dişimlə  parçalayıb  atdım.  Lakin,  məni  görmədən 
PDM-lər  yaxınlığımdan  keçdi.  Sonra ayağa  qalxanda Tahiri  və  əsgərləri 
də  görmədim,  yəqin  ki,  onlar  da  həlak  olmuşdular.  Üç  əsgər  salamat 
qalmışdı və onlarla Sarıdaş istiqamətinə doğru çəkilməyə məcbur olduq. 
Yeriyə bilmədiyimdən əsgərlər mənə kömək edirdilər. Həmin gecə Qlışlı 
kəndinin  üst  tərəfində  dərədə  qaldıq.  Səhər  açılanda  biz  kəndin  üst 
tərəfindən erməni və rus əsgərlərini bizim qərərgahda gördüm...” 
Bir neçə dəqiqə sonra artıq biz Qılışlı kəndində-qərərgahda idik. 
Qərərgahın  yaxınlığında  briqadanın  topçularını  gördüm.  Onlar  Laçın 
bölgəsindən bir topla gəlmişdilər. Hara gedəcəklərini bilmirdilər. Onlara 
“topu  döyüşə  hazırlayın”  –  dedim  və  əlavə  etdim  ki,  düşmən  PDM-ləri 
yaxınlaşır.  Topçulara  düşmən  PDM-lərinin  yerini  bildirdim  və 
görünməyən  hədəfə  bir  neçə  mərmi  atdıq.  8-9  mərmi  atandan  sonra 
topçular  düşmən  əlinə  keçməsin  deyə,  topu  sıradan  çıxararaq  oranı  tərk 
etməyə məcbur oldular.  
Axşam  saat  4-5  olardı.  Qərərgahda  zabitlərdən  kapitan  Firudin 
Mehdiyev, baş leytenant Qurban Sarıyev, gizir Şahin Bəxtiyarov, Fərman 
Məmmədov,  844-cü  könüllülər  taborunun  zabiti  Salah,  əsgərlərdən  isə 
Muxtarov  İlqar,  Əliyev  Habil,  Ələkbərov  Fikrət,  Rafiq,  Nofəl  və  adını 
unutduğum  bir  nəfər  də  var  idi.  Cəmi  12  nəfər  qalmışdıq.  Düşmən 
qarşısına çıxacaq hərbi qüvvə olmadığı üçün məcbur olduq ki, qərərgahı 
tərk  edək.  Baş  leytenant  Q.Sarıyev  tibb  maşınının  xarab  olan  yerini 
düzəldir, mən isə onu tələsdirirdim. Kapitan F.Mehdiyev qərərgahda olan 
sənədləri  çantasına  yığırdı.  Hədsiz  yorğun  olduğumuzdan  piyada  gedə 
bilməzdik. Nəhayət Qurban maşını düzəltdi. Biz qərərgahda qalmış atıcı 
silahları  və  sənədləri  maşına  (DDA)  yükləyib  saat  16.30  radələrində 
Qılışlı  kəndini-batalyon  qərərgahını  tərk  etdik.  Biz  qərərgahdan  yola 
çıxıb Nadirxanlı istiqamətinə dönərkən düşmən PDM-lərinin atəş açaraq 
kəndə girdiyini gördük. Vaxt itirmək ölümə bərabər idi...   
Atayev  Namiqin  komandirlik  etdiyi  kəşfiyyat  dəstəsinin 
döyüşçüsü  zərdablı  Şəfayılın  dediklərindən:  “Biz  Kəlbəcər  şəhərini  tərk 
etdikdən sonra piyada Ağ körpüyə gəldik və orada leytenant A.Kamalov 

---

 
176 
Ağıllı və tədbirli komandir-qələbənin yarısı  deməkdir.  
                                                                                           M ü ə l l i f  
 
 
 
 
 
bizə  piyada  Qılışlı  kəndinə-qərərgaha  getməli  olduğumuzu 
bildirdi.  Lakin  biz  ac  idik,  yeriməyə  taqətimiz  yox  idi.  Ona  görə 
Tərtərçay  sahilindəki    “Ağ  körpü”  yeməkxanasında  (yeməkxana  boş 
qalmışdı)  bir  az  çörək  yeyəndən  sonra  yol  boyu  piyada  Qılışlı  kəndi 
istiqamətində  hərəkətə  başladıq.  Bir  az  getmişdik  ki,  arxadan-Kəlbəcər 
şəhəri tərəfdən iki düşmən PDM-i və çoxlu sayda ermənilərin yolla bizə 
yaxınlaşdıqlarını gördük. Biz döngələrdən birində yoldan bir az yuxarıda-
qayaların arasında mövqe tutduq və döyüşməyə başladıq. Lakin qüvvələr 
qeyri-bərabər idi. Bir də qumbaraatanın mərmisi qurtarmışdı. Ona görə də 
düşmən  PDM-lərinin  qarşısını  kəsə  bilmədik  və  yamacla  yuxarıya 
çəkilməyə  məcbur  olduq.  Bir  az  getdikdən  sonra  yol  tapmaq  üçün 
yenidən  asfalt  yola  tərəf-Nadirxanlı  kəndinə  endik.  Nadirxanlı  kəndinə 
çatanda  Qamışlı  körpüsü  istiqamətindən  Kəlbəcərə  doğru  hərəkət  edən 
düşmən  tankları  ilə  qarşılaşdıq.  Düşmən  piyadaları  tankların  üstündən 
tökülərək bizə atəş açmağa başladılar. Biz 10-12 nəfər idik. Qumbaraatan 
mərmisi  olmadığından  qeyri-bərabər  döyüşü  davam  etdirə  bilmədik  və 
kəndin  içərisinə  çəkildik.  Biz  bir-birimizdən  ayrı  düşmüşdük.  Düşmən 
tankları  da  lap  yaxında  idi.  Düşmən  tankların  pulemyotlarından  və 
avtomatlardan atəş açaraq yaxınlaşırdı. Birdən mən 5-7 yaşında iki uşağın 
yolda ağladıqlarını gördüm. Görünür onların valideynləri həlak olmuşdu. 
Onların kiçiyini qucağıma alaraq tanklardan uzaqlaşmaq istədim. Elə bu 
vaxt  10-12  addımlıqda  avtomatı  üstümə  tuşlamış  bir  sarışın  düşmən 
əsgərini gördüm. Avtomatı mənə tuşlamış  əsgər yəqin ki, rus  əsgəri idi. 
Silahı qaldırmaq artıq gec olduğundan qucağımdakı uşaqla addım-addım 
geriyə-döngənin arxasına tərəf çəkilməyə başladım. Düşmən atəş açmadı. 
Düşməndən aralanan kimi o biri uşağın da əlindən tutaraq evlərin arası ilə 
xeyli  qaçdım.  Yorulmuşdum.  Həm  dincimi  almaq,  həm  də  döyüş 
yoldaşlarını  gözləməli  idim.  Bir  neçə  dəqiqədən  sonra  döyüş 
yoldaşlarının bir neçəsinin gəldiyini gördüm. Onlar komandirimiz Atayev 
Namiqin və kəşfiyyatçılardan 4 nəfərin həlak olduqlarını bildirdilər... ” 

---

 
177 
 
 
Andiçmə hər bir insan qarĢısında böyük məsuliyyət qoyur.  
And içəndə bütün varlığınla, qanınla onu dərk etməlisən. 
                                                                               M ü ə l l i f