Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YADRO FIZIKASI KAFEDRASI 5A140205- “ATOM YADROSI VA ELEMENTAR ZARRACHALAR FIZIKASI
- MUAMMOLARI VA AMALIY TATBIG‟I » FANINING O„QUV-USLUBIY M A J M U A S I
- OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
|
O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI YADRO FIZIKASI KAFEDRASI 5A140205- “ATOM YADROSI VA ELEMENTAR ZARRACHALAR FIZIKASI, TEZLASHTIRUVCHI TEXNIKA” MAGISTRATURA MUTAXASSISLIGI UCHUN «DOZIMETRIYANING ZAMONAVIY MUAMMOLARI VA AMALIY TATBIG‟I » FANINING O„QUV-USLUBIY M A J M U A S I SAMARQAND – 2021 O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI Ro‟yxatga olindi. «Tasdiqlayman» №_______________ O‟quv ishlari bo‟yicha prorektor 2021 yil «___» _____ prof.A.Soleev _________ «___» ___________ 2021 yil 5A140205- “ATOM YADROSI VA ELEMENTAR ZARRACHALAR FIZIKASI, TEZLASHTIRUVCHI TEXNIKA” « DOZIMETRIYANING ZAMONAVIY MUAMMOLARI VA AMALIY TATBIG‟I » FANIDAN O„QUV-USLUBIY M A J M U A Tuzuvchi: dots.G.Axmedova Kafedra mudiri: dots.R.M.Eshbo‟riyev SAMARQAND – 2021 MUNDARIJA 1 Sillabus 2 Mashg‟ulotning xranalogik xaritasi 3 O‟quv reja 4 Ishchi o‟quv reja 5 Ishchi o‟quv dasturi 6 Ma‟ruza matni 7 Dozani hisoblash va himoyalanishga doir masalalar 1-Ma‟ruza (2soat) Mavzu: Kirish.Radioaktivlik. Kirish. Dozimetriya fani va uning vazifalari Reja: 1. Radioaktivlik hodisasi 2. Ionlashtiruvchi nurlanishlar va ularning ta‟siri 3. Dozimetriya fanining yuzaga kelishi 4. Dozimetrik asboblar , ularning ishlatilish maqsadlari va sohalari 5. Bir kimyoviy elementning turg‟un bo‟lmagan izotopining o‟z-o‟zidan elementar zarralar yoki yengil yadrolar geliy yadrosi) chiqarib yemiriladi va boshqa element izotopiga aylanishiga radioaktivlik deb aytiladi. Natijada yemirilayotgan iztopning (yadroning) tarkibi yoki ichki energiyasi o‟zgaradi. Bunday izotoplar radioaktiv izotoplar deyiladi. Radioaktivlikning ochilishi bilan yadrolar tarkibi va elementar zarralar xususiyatlarini o‟rganish boshlandi. Tabiatdagi radioaktiv izotoplarda tabiiy holda kuzatiladigan radioaktivlik tabiiy radioaktivlik deyiladi. Turli xil yadroviy reaksiyalar yordamida xosil qilingan yadrolarning radioaktivligi suniy radioaktivlik deyiladi. Tabiiy va suniy radioaktivlik orasida prinspial farq yo‟q, chunki yadrolarning radioaktivlik xususiyati uning qanday yo‟l bilan xosil qilinganligiga bog‟liq bo‟lmaydi. Radioaktivlik yadroning ichki xususiyati bo‟lib, har bir yadro o‟ziga xos yemirilish turi, intensivlikka ega. Radioaktivlik xususiyati tashqi faktorlarga (Temperatura, bosim, elektr yoki magnit maydoni) bog‟liq emas. Radioaktivlik xodisasi birinchi marta Fransiyalik fizik Anri Bekkerl tomonidan 1896-yilda ba‟zi elementlarning fluoressiyalanishini o‟rganish vaqtida kashf etilgan edi. Bekkerl uran elementining hamma birikmalari o‟zlaridan noma‟lum nurlar chiqarishini payqadi. Bekkerl radioaktivlikning ochilishini boshlab berdi. Radioaktivlik xodisasi kashf etilgandan so‟ng bir qator olimlar bu xodisaga qiziqib, uni o‟rganishga kirishdilar. 1898-yilda P.Kyuri, M.Kyuri, G.Shmidt va J.Bemonlar toriy, poloniy, radiy, aktiniy va boshqa elementlar ham radioaktivlik xususiyatiga ega ekanligini aniqladilar. Shu tariqa bir qator olimlar tomonidan tabiiy radioaktiv izotoplar aniqlandi. Tabietda uchta tabiiy radioaktiv oila mavjud bo‟lib, oila boshliqlari U 238 , Th 232 , U 235 radionuklidlardir. Oila boshliqlarining yemirilishidan hosil bo‟ladigan izotoplar (Th 234 , Pa 234 , U 234 , Th 230 , Ra 226 , Rn 222 , Pb 214 , Bi 214 , Po 210 , Po 218 , Pb 210 va boshqalar) radioaktivlik xususiyatiga ega ekanligi ko‟rsatildi. Oila boshliqlarining yarim yemirilish davrlari yil oralig‟ida. Ularning yemirilishidan hosil bo‟lgan radionuklidlarning yarim yemirilish davrlari 0,3 mksek. (P o 212 ) dan (U 234 ) yilgachadir. Uran-238, Toriy-232, Uran-235 tabiiy radioaktiv oilalarning yemirilish zanjiri qo‟rg‟oshinning tegishlicha Pb 206 , Pb 207 , Pb 208 turg‟un izotoplari hosil bo‟lishi bilan yakun topadi. Bundan tashqari elementlar davriy sistemasidagi ko‟pgina kimyoviy elementlarning tabiiy radioaktiv izotoplari (K 40 , Rb 87 , Lu 176 , In 115 , La 138 , Sm 153 va boshqalar) mavjudligi aniqlandi. Hozirgi kunda tabiatda uchraydigan bunday radioaktiv izotoplar soni 300 dan ortiq. Ularning yarim yemirilish davrlari katta bo‟lib, yilgachadir. Shuning uchun ularning biosfera umumiy radioaktivligiga qo‟shgan hissasi kichik. Yer qobig‟ida, atrof-muhitda tarqalgan tabiiy radioaktiv izotoplar biosferadagi tabiiy radioaktiv nurlanishlar manbai hisoblanadi. Har bir radioaktiv oila yemirilish qatoriga tegishli har bir radioaktiv izotopning nuklonlari soni A=4n+C formula asosida aniqlanadi. Bu formulada C har bir oila qatoridagi elementlar uchun bir xil qiymatga ega. Bunda Uran-238 oilasi qatoridagi elementlar uchun C=2; Uran-235 oilasi qatoridagi elementlar uchun C=3; Toriy-232 oilasi qatoridagi elementlar uchun C=0. Formuladagi n-butun son bo‟lib, Uran-238 va Uran-235 oilalari uchun n>50; Toriy oilasi uchun n>51. Masalan Toriy-232 oilasi qatoridagi birinchi element uchun n=58, oxirgi element uchun Pb 208 uchun n=52. Radioaktivlik xususiyati atom yadrosining ichki xususiyati ekanligi aniqlandi, chunki nurlanish intensivligiga tashqi harorat, bosim, elektr yoki magnit maydon ta‟sir etmaydi. Atom yadrosi kashf etilgandan so‟ng, radioaktivlik yadroga tegishli jarayon ekanligi ma‟lum bo‟ldi. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|