Backup of Uz Qabigi

§ 4.5. Vaxt tənliyi
Eyni an üçün verilmiş coğrafi meridianda orta və həqiqi Günəş vaxtlarının fərqi

T~|^—Tm ^-T0 — Y ^- ^0

(4.7)

Şəkil 4.2. Vaxt tənliyinin il ərzində dəyişməsi

vaxt tənliyi adlanır. Vaxt tənliyini əslində vaxt düzəlişi adlan-dırmaq daha doğru olardı. Lakin o tarixi olaraq astronomi-yaya vaxt tənliyi kimi daxil olmuşdur.

Vaxt tənliyi il ərzində kəsilmədən dəyişir. Bu dəyişmə şə-kil 4.2 -də (bütöv xətt) göstərilmişdir. Vaxt tənliyinin il ərzin-də dəyişmə əyrisi illik və yarımillik dövrlü iki sinusoidin cə-mindən ibarətdir. Illik dövrlü sinusoid Günəşin ekliptika üzrə hərəkəti nəticəsində T| -nın dəyişməsini (qırıq xətt) göstərir və mərkəzin tənliyi adlanır. Yarım illik dövrlü sinusoid isə eklip-tikanın ekvatora meylli olması ilə əlaqədar olaraq | -nın də-yişməsini (nöqtəli qırıq xətt) göstərir və ekliptikanın meylinin tənliyi adlanır.

Şəkildən göründüyü kimi T| bəzən müsbət, bəzən də mən-fi olur, ildə 4 dəfə (15 aprel, 14 iyun, 1 sentyabr və 24 dekabr) sıfra çevrilir; 4 dəfə isə ekstremal qiymət alır. Onların ən baş-lıcası fevralın 11 - də ( T| — +14^m) və noyabrın 2-də (q—-16^m)

olur.

Doğrudan da, (4.2) -ə görə yaza bilərik ki, ulduz vaxtı

S—(x0+ t0,

(4.8)

və ya

S Ctm+ ^tm^.

(4.9)

Əgər (4.8) və (4.9)-u (4.7)-də nəzərə alsaq yaza bilərik:

(4.10)
Buradan göründüyü kimi, a₀ > a_m olduqda vaxt tənliyi müsbət (h>0), a₀m olduqda isə vaxt tənliyi mənfi (h<0) olacaqdır.

Vaxt tənliyi ilin bütün günləri üçün əvvəlcədən hesablanır və astronomiya hərilliklərində verilir. Ona görə həqiqi Günə-şin saat bucağına və vaxt tənliyinə görə orta Günəş vaxtını aşağıdakı kimi təyin etmək olar:

Tm — T0 + T|.

(4.11)

Doğrudan da orta ekvatorial Günəş həqiqi bir cisim ol-madığından onun saat bucağını təyin etmək olmur. Ona görə həqiqi Günəşin saat bucağı müşahidədən təyin olunur və hər bir gün üçün məlum h-ya görə orta Günəş vaxtı təyin olunur.