Buxoro viloyati hududiy

Sinov savollar
1. Kompressorlarning solishtirma energiya sarfi.
2. Kompressorlarning siqish darajasi.
3. Kompressorlarning ishchi hajmini aniqlash

Tayanch iboralar:

Kompressorlarning normal ishlash sharoiti, kompressorning aso­siy o‘lchamlari, porshen yurishi va diametri, naslarning uzatmalari (sinxron va assinxron el.dvigatellar).

Mavzu nomi №28:
Ta’mirlashning maqsadi va vazifasi.
Reja.

1. 
   Kirish va chiqish bosimini nazorat qilish .
   
2. 
   Ta’mirlash ishlarini tashkil qilish.
   

Kompressor stansiyalarning asosiy texnologik jihozi gaz so'rib chiqaruvchi agregat bo'lib, u gazning magistral gaz quvuri bo'ylab harakatining kerakli rejimini ta'minlaydi. Kompressor stansiyalarning yordamchi jihozlarini nasos stansiyalardagi kabi ikki guruhga ajratish mumkin:

• 
  gaz so'rib chiqarish agregatlarining normal ishini ta'minlovchi jihozlar;
  
• 
  xizmatdagi obyektlar jihozlari.
  

Birinchi guruhdagi jihozlarga gazni chang va suv tomchilaridan tozalash qurilmalari, gaz markazdan qochma nagnetatellaridan chiqqandan so'ng uni sovitish uchun jihozlar; gaz so'rib chiqarish agregatlarini boshqarish va uni asrash tizimlari jihozlari kiradi. Kompressor stansiyalarga xizmat ko'rsatuvchi yordamchi jihozlarga suv ta'minoti, kanalizatsiya, aloqa, telemexanika va energiya ta'minoti tizimlarining jihozlari kiradi.
Kompressor stansiyalarning gaz so'rib chiqarish agregati markazdan qochma nagnetateli va yuritmadan iborat. Yuritma sifatida gaz turbinalar (statsionar, aviatsion va sudali) va elektr dyigatellardan foydalaniladi. Gaz turbinalari eng ko'p tarqalgan. Bunga ularning qator afzalliklari sabab: turbinani sovuq holidan kam vaqt oralig'ida chiqarish (15—30 min) gazomotokompressorlarga qaraganda gabarit va massasining kichikligi, foydali ish koeffitsiyentining yuqoriligi (30% gacha), konstruksiyasining sodda va ishonchliligi, bir agregatning o'zi katta quvvatga egali-gi, sezilarli vibratsiyaning mavjud emasligi, energiyaning tashqi manbalariga bog'liqmasligi va h.k. Gaz so'rib chiqaruvchi agre­gati nagnetateli markazdan qochma kompressor bo'lib, u yuqori unumdorligi (80 mln m³/sutkagacha yoki 30 mlrd m³/sutka-gacha) va yuqori siqish darajasi (bir pog'onalilari uchun 1,22— 1,25 va ikki pog'oritelilari uchun 1,45—1,5) ga ega. Bir pog'onali markazdan qochma nagnetateli quyma korpusdan tashkil top-gan. Korpus ichida esa yo'naltiruvchi apparat joylashtirilgan. Yo'naltiruvchi apparat ichida rotor valga konsol tarzda o'rnatilgan ishchi g'ildirak aylanma harakatda bo'ladi. Ishchi g'ildirakka gaz rotor o'qi bo'yicha (o'qiy) yoki tangensial kel-tiriladi. Gaz ishchi g'ildirak kuraklariga tushgach, periferiya bo'shlig'iga yuboriladi (tashlanadi), nagnetatel kollektori orqali siqiladi va itarib chiqariladi. Ikki pog'onali siqish nagnetatelining ketma-ket birlashtirilgan ikkita pog'onaga egaligi bilan ajralib turadi. Siqishning har bir pog'onasi yo'naltiruvchi apparat va ishchi g'ildirak (rotor) dan tashkil topgan. Ishchi g'ildirakning ikkalasi ham bir valga o'rnatilgan. Ikki pog'onali nagnetatellarni qo'llash bir gaz so'rib chiqarish agregatida siqish darajasini 1,5 marta oshirishga, kompressor stansiyalarda gaz so'rib chiqarish agregatlari sonini kamaytirishga, agregatlarquvurlarini ulash tizi-mini anchagina soddalashtirishga imkon yaratadi (1.3- rasm).
Gaz turbina yoki elektr dvigatellarni markazdan qochma nagnetateli bilan birlashtirish (ulash) kuchaytiruvchi reduktor (elektr yuritma uchun majburiy va gaz turbinalarining ayrim tur-lari uchun) yoki bevosita mufta orqali amalga oshiriladi. Nag-netatellar yuritmasi elektr dvigatellarining katta qismi 3000 ayl/ min aylanish chastotasi (rotor) ga, nagnetatel rotori esa 4600 dan 7900 ayl/min gacha bo'lgan aylanish chastotasiga ega bo'lganligi sababli oraliq kuchaytlrish reduktorlari qo'llaniladi.
Gaz turbina - birlamchi dvigatel bo'lib, Lining ishchi organi (rotori) aylanma harakat qiladi, unga tashqaridan keltirilayotgan ishchi jism (gazlarning yonishi) kinetik energiyasi mexanik ishga (rotor aylanishi) aylanadi. Gaz energiyasini ko'paytirish uchun uni siqish kerak va maxsus yonish kameralarida havo bilan ara-lashmada yonishi hisobiga amalga oshiriladi. Gaz turbina, Lining xizmatidagi mexanizm va uskunalar (o'qiy kompressorlar, yonish kamerasi va boshqalar) bilan birga gaz turbina qurilmasini tashkil qiladi (1.4- rasm). U esa nagnetatel bilan (kerak bo'lsa, reduktor bilan) birga gaz so'rib chiqarish agregatini (GSCHA) tashkil qiladi.
agregatining umumiy ko'rinishi. Gaz so'rib chiqarish agregatining tarkibiga quyidagilar kiradi: yuqori bosim quvur o'tkazgichi (YUBQO'), past bosim quvur o'tkazgichi (PBT), o'qiy. havo komprcssori, yonish kamerasi. ishga tushirish turbinasi (turbodentandcr), regenerator (issiqlik almash-tirgich), markazdan qochma nagnetateli.
Bir valli gaz turbina qurilinalarida (GTQ) o'qiy havo kompressori rotori, yuqori va past bosim quvur o'tkazgichlari rotori va nag-„natei rotori bir valda joylashgan (mexanik birlashtirish yo'li bill). Bunday hollarda o'qiy kompressor va markazdan qochma ignetateli ish rejimlari o'zaro bog'liq bo'Iadi, chunki iiavo kom-•essori va nagnetatel rotorining aylanish cliastotasi bir \i! bo'Iadi. ki valli gaz turbina qurilinalarida yuqori bosim quvur o'tkazgichi o'qiy havo kompressori bir umumiy valga ega, past bosimli vuro'tkazgichlar va markazdan qochma nagnetateli rotorlari esa d yarim egik linzali muftalar bilan birlashtirilgan. Ikki valli gaz qurilmalar nagnetatel yuritmasi uchun ko'proq mos kela-щ chunki magistral gaz quvurlar bo'ylab gazni uzatish sutka yoki «ron-bir davr (sezon) davomida turli tartibda bo'Iadi. Bu esa nag-fetatel rotorining aylanish chastotasini o'zgartirishni (nominaldan '|5—20% gacha) talab etadi. Ko'rinib turibdiki, bunga ikki valli gaz turbina qurilmalari yordamida ega bo'lish mumkin, chunki nagnetatel valini aylanma harakatga keltiruvchi past bosim quvur o'tkazgichi va yuqori bosim quvur o'tkazgichi (o'qiy kompressor) vali bilan birlashmagan.
Gaz turbina qurilmalarini ishga tushirish o'qiy havo kompres­sori va yuqori bosim quvur o'tkazgichi rotorini aylanma harakat­ga keltiruvchi ishga tushirish turbinasi (turbodentander) yordam­ida amalga oshiriladi. O'qiy havo kompressori havo qabul qiluv-chi kamera orqali atmosferadan havo so'rib oladi, haroratini 170°C gacha isitish uchun uni regenerator (issiqlik almashtirgich) orqali o'tkazadi. Havoning regeneratorda isishi gaz yoqish mah-sulotlari va past bosim quvur o'tkazgichidan chiqayotgan issiq havoning almashinishi hisobiga amalga oshadi. Isitiigan havo re-generatordan o'tib yonish kamerasi tomon yo'naladi. Unga radu-sirli uskuna orqali magistral gaz quvuridan isitiigan havo bilan birga yondirgichga aralashma yoqilgan yonilg'i gazi kelib tusha-di. Gaz va havo yonilg'isi mahsulotlaridan hosil bo'lgan 700— 900°C haroratli aralashma 0,2—0,3 MPa bosim ostida yo'naltiruvchi apparatga, keyin esa yuqori bosim quvur o'tkazgichi rotori kuraklariga kelib tushadi. Yuqori bosim quvur o'tkazgichi o'qiy havo kompressori yuritmasi sifatida qo'llaniladi. Atmosferadan so'rib olingan havo o'qiy havo kompressoridan 0,3—0,5 MPa bosimga yetgunga qadar siqiladi va yuqorida aytib o'tilganidek, regenerator orqali yonish kamerasiga uzatiladi. Turbina ishchi rejimga o'tkazilgandan keyin (15—30 min dan keyin) ishga tushirish turbinasi o'chiriladi. Gazni yoqish natijas-ida hosil bo'lgan mahsulot yuqori bosimli quvur o'tkazgichdan o'tib past bosimli quvur o'tkazgichga keladi va Lining rotorini (kuraklari bilan birga) aylanma harakatga keltiradi. Past bosimli quvur o'tkazgichdan chiqib yongan gaz havoni isitish uchun re-generatordan o'tadi, so'ngra chiqish quvurlaridan atmosferaga chiqib ketadi. Gazni transportirovka qilish uchun past bosimli quvur o'tkazgich rotori nagnetatel rotorini aylanma harakatga keltiradi. Past bosimli quvur o'tkazgich va nagnetatel vallari, aytib o'tilganidek, mufta orqali va alohida hollaaiagina kuchayliiuvchi reduktor orqali birlashtiriladi. Markazdan qochirma nagnetatel-lari yuritmalari uchun qo'llaniladigan gaz turbina qurilinalari quv-vati 6000, 10000, 16000, 25000 kVt ni tashkil etadi va keyingi kuchlanish uchun tendensiyaga ega. Shuni aytib o'tish kcrakki. gaz turbina qurilmalari quvvatining 2/3 qismi o'qiy havo komprcssori yuritmasi va 1/3 qismi nagnetatel yuritmasi uchun sarf qilinadi. Zamonaviy staisionargaz turbina qurilmalarida yonish kame-rasining bir yoki ikki korpusli (vertika! yoki gorizonta!) va ko'p korpusli tuiiari qo'Haniladi. Bir korpusli ('bir kamerali) yonish kamerasi silindrik korpusga ega. Korpusning bir tomonidan isitil-gan havoli aralashmada yonilg'i gazni yoqish uchun kameraga yondirgichlar kiritilgan. Silindrik korpusning boshqa tomonicla flanes mavjud bo'lib, flanes orqali yuqori bosimli quvur o'lka/gich korpusining chiqish quvurlar flauesiga yonish kamerasi ulanadi. Bir korpusli yonish kamerasi GTK-10 va GT-6-750 agregatlarm-ing statsionar gaz turbinaiarida qo'Haniladi. Bunday bollarda yon­ish kamerasi alohida monraj bloki ko'rinishida olib kelinadi. Ko'p korpusli (ko'p kamerali yoki seksion) yonish kamcralari kichik b^jmdagi yonish kameralarining bir nechtasidan tashkil topgan. Bu kamerachalar YUBT korpusi pcrimetri bo'yicha tartibli joy-lashtirilgan. Bunday kamera GTN-25 va GTN-16 agregatlarining statsionar gaz turbinaiarida qo'Haniladi. Gaz turbina qurilmalari uchun beto'xtov ishlaydigan yonish kamcralari ishlatiladi. Vcnikal tipdagi bir korpusli ko'tariluvchi yonisli kamerasi ramaga tirkala-di, rama maxsus prujinali tayanchlar orqali poydevoiua joylash­tirilgan. Prujinali tayanchlar issiqlikdan kengayishi va keyiuchalik sovitish ishlarini olib borish vaqtida yonish kamerasining bemaio! surilislii uchun qo'Haniladi. Issiqlikdan kengayishi vaqtida yonish camerasi flanesining chetki tekisliklararo va yuqori bosimli quvur )'tkazgich korpusi chiqish quvuri flanesi tekisliklariaro bemaioi urilishi uchun (yonish kamerasining) montaj vaqtida 10—20 mm i bo'shliq qoldiriladi.
Havo isitish regenciafori - bu po'lat listlardan tayyorlangan Vg'ri burchakli korpusda o'rnatilgan yuzaki issiqlik almashtir-ichdir. Issiqlikning atrof-muhitga tarqalishini kamaytirish laqsadida korpus issiqlik izolyatsiya qailaini biJan qoplanadi. egeneratordagi isitish tekisligi - qalinligi 3 mm bo'lgan, itamplangan gofrilarga ega bo'lgan po'lat listiar bo'lib, ular ya'ni havo suzib yuruvchi ariqchalarni hosil qiladi. 1Ш kanallar bo'ylab ortiqcha bosim ostida sovuq havo sirkulyatsiyasi sodir bo'ladi, bu havo regeneratorining tashqi kanallari o'tuvchi issiq gaz (past bosimli quvur o'tkazgichdan keyingi yoqishdan hosil bo'lgan mahsulot) ta'sirida isiydi. Yoqilayotgan gaz issiqligidan yanada yaxshiroq foydalanish va agregat foydali ish koeffitsiyentini oshirish uchun regeneratorlar ortida blokli utilizator qozonlari o'rnatiladi. Ushbu qozonlarda yoqilayotgan gaz issig'i hisobiga xonalarni isitish uchun ishlatiladigan suv isitiladi. Yoqilayotgan gaz qozonlardan vertical joylashtirilgan quvurlar orqali tutun ko'rinishida atmosferaga chiqib ketadi.
Kompressor stansiyalar gaz so'rib chiqarish agregatlarining to'xtovsiz ishlashi uchun moylash tizimi, mahkamlagichlar, tartibga solish va asrash choralari muhim ahamiyatga ega. Moy turli bosim ostida uzatiladi. Podshipniklarning ishonchli ishlashi uchun moy bosimi 0,15—0,16 MPa oralig'ida bo'lishi kerak.
Moy ta'minoti tizimi tarkibiga rama bilan joylashtirilgan moy baki, moy so'rib chiqarish uchun 5 ta nasos (bosh nasos (1), ish-ga tushurish nasosi (3), zaxira nasos (4), shesternali zaxira nasos (7) va maxsus nasos — impeller 12), moy sovitish apparatlari, mahkamlash va tartibga solish asboblari va moy yuritmalari kiradi. Tizim quyidagicha ishlaydi.
Nasosning so'rish quvurlaridagi kerakli moy bosimini injek-torlar (5) va (6) yaratadi. Tizimdagi moy harorati 35—40°C dan oshmasligi kerak. Shuning uchun moy podsliipniklardan chiqqach, radiator tipidagi moy sovitgichlar (8) va (10) da so-vitiladi. Moy sirkulyatsiya holatidagi suv yoki havo hisobiga soviydi (havo sovitish apparatida). Yuqori bosimli quvur o'tkazgich rotori yuritmasi bilan birlashgan bosh markazdan qochma moy nasosi (1) gaz turbina qurilmalarining hamma nuq-talariga moy yetkazib berish uchun mo'Ijailangan. Biroq gaz tur­bina qurilmalarini ishga solish yoki uni to'xtatish davrida moy nasos tizimiga moy yetkazib berishning normal holatini ta niinlay olmaydi (nasos ishchi g'ildirak aylanish chastotasi oshib ketadi yoki aksincha, pasayadi). Shuning uchun gazttirbina qurilma­larini ishga tushirish yoki uni to'xtatish vaqtida tizimga moy ishga tushirish nasosi (3) orqali uzatilacli. Bu nasos o'zgaruvchan tok clektr dvigateli yuritmasi bilan birlashtirilgan. O'zgarmas tok elektr dvigateli yuritmasi bilan birlashgan zaxira nasos (4) moy-lash tizimida bosim yetishmasligi holati yuzaga keiganda. turbi­na podshipniklarini moylash uchun mo'Ijailangan. Shcsternali zaxira nasos (7) markazdan qochma nagnetatelining (o'zgarmas tok elektr dvigateli yuritmasiga birlashtirilgan) tayanch podship­niklarini bosim reduktori (9) orqali moylashni ta'minlaydi. Ush-bu nasos moylash tizimida bosim yetishmasligi yuzaga kelgach, avtomatik ravishda ishga tushadi. Past bosimli quvur o'tkazgich rotori yuritmasi bilan birlashgan maxsus markazdan qochma nasosi (12) rotori aylanish chastotasi o'zgargan vaqtida past bosimli rotori aylanish ehastotasining gidravlik reguiyatoriga im-pulsni uzatish uchun mo'Ijailangan. Bu nasos sovitilgan moyni moy sovitgich (10) dan olib, uni yana tizimga uzatadi. Moy oqi-mi yo'nalishi tarqatish klapani (2) da o'zgartiriiadi. Drossc! shay-basi (11) moy sarfini tartibga solish uchun xizmat qiladi.
Markazdan qochma nagnetatelining mahkamlagichlari tizimi quyidagicha ishlaydi (1.7- rasm). Bak ichidan moy moy sovit­gich (7) orqali vintli nasos (1) yordamida olinadi va markazdan qochma nagnetateli (5) ning mahkamlovchi podshipnikiga uza-tiladi, u ycrdan qalqitmali kamera (4) va bosim regulyatori «moy-gaz» (3) ga kelib tushadi. Gaz bosimi oshganda, ushbu regulya-tor qalqitmali kameraga ta'sir ko'rsatadi va shu bilan birga ak-
Ibyrnulyatordan itarib chiqarishi hisobiga moy bosimini oshiradi. |flu esa qo'shimcha mahkamlashni yuzaga keltiradi va gazning ifceyinchalik nagnetateldan chiqishining oldini oladi. Qayta ula-Cj_Ch (2) moy oqimi yo'nalishini o'zgartirish va uni gaz ajratgichga uzatish uchun mo'Ijailangan.

Sinov savollar

1. Harakatga keltiruvchi yuritma quvvatini aniqlash.
2. Nasos stansiyalarini ishlatishning asosiy texnologik holatla­ri.
3. Nasos agregati FIK ni aniqlash.
4. Solishtirma texnik iqtisodiy ko‘rsatgichlar va ularni aniq­lash.