Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
105 ÜRƏYİN TRAVMALARI Travma – yaşı 40-dan az olan kişilərdə ölümün ən çox rast gəlinən səbəbidir,bunun da 25%-i döş qəfəsinin travması ilə əlaqədardır. Döş qəfəsinin izoləolunmuş travması ürəyin küt trav- ması və ya dəlib keçən və dəlib keçməyən zədələnmələr nəticəsində yaranan bütün ölümcül travmaların 10% səbəbini təşkil edir.Dəlib keçən zədələnmələrin səbəbi döş qəfəsinə bıçaqla, stiletlə də ola bilır: güllə yaralanmaları və yatrogen zədələnmələr (əsasən drenaj- lardan istifadə və punksion biopsiyanın aparılmasında). Yarılmış ya- ralar nəticəsində daha çox sağ mədəcik zədələnir, güllə yaralanmaları zamanı isə ürəyin cırılması baş verə bilər. Ürəyin küt travmalarının ən çox rast gələn səbəbi – avtomobil qəzalarıdır,belə ki,əyləcin qəflətən basılması zamanı sürücünün döş qəfəsinin zərbə ilə sükana dəyməsi baş verir. Avromobil qəzaları 70% hallarda bütün döş qəfəsi zədələnmələrinin səbəbidir. Digər mümkün olan səbəblər: yüksəklikdən yıxılma, idman travması, zorlama və s. Döş qəfəsinin küt travmasından sonra ürəyin küt travmasının (əvvəllər miokardın kontuziyası adlandırılırdı) rastgəlmə tezliyi 8–17% arasında tərəddüd edir.Küt travma nəticəsində ürəyin 106 cırılması 90% -dən də çox hallarda ölümlə nəticələnir və döş qəfəsinin küt travmasından sonra ölüm səbəbinin 10-30% - i təşkil edir. Ürəyin dəlib keçən travması yad cismin dəlməsi nəticəsində onun strukturunun birbaşa zədələnməsi ilə şərtlənir.Nəticədə perikardın travması,tac arteriyaların mümkün zədələnməsi və miokard divarına da keçmə ilə epikardın cırılması baş verə bilər ki, bu da ürək kameraları boşluğu ilə perikard arasında əlaqənin yaranmasına səbəb ola bilər.Ürəyin bütün strukturları zədələnə bilər və bu zaman miokard infarktında,kəskin qapaq çatışmazlığında,ürək daxili şuntların əmələ gəlməsində və ürəyin keçirici sisteminin zədələnməsində yaranan spesifik patofizioloji təzahürlər inkişaf edir.Bununla belə,əksər yarılmış yaralar ürəyin kəskin tamponadası ilə müşayiət olunur,amma bəzi hallarda plevra boşluğuna sürətlə artan qanaaxma da inkişaf edə bilir.Beləliklə, yarılmış yaralanmaları olan xəstələrdə kliniki təzahürlər əsasən ürəyin tamponadasının və ya hemorragik şokun tipik əlamətləri ilə təzahür olunur.Kliniki olaraq taxikardiya ilə birgə kəskin arterial hipotenziya və venaların yapıxması baş verir.Ürəyə keçmə yolunda yad cisim əsasən plevral boşluğu,daxili döş arteriyasını,ağciyərləri və ağciyər arteriyalarını, bəzi hallarda isə qarın boşluğu orqanlarını zədələyir. Ürəyin küt travması ürəyin döş sümüyü və onurğa sütunu arasında sıxılması,onun döş sümüyünə zərbəsi və ürək boşluğunda təzyiqin qəflətən artması ilə müşayiət olunur. Bu ürəyin sərbəst divarının, mədəciklərarası çəpərin, papillyar əzələlərin, atrioventri- kulyar və ya aortal qapaqların cırılmasına səbəb ola bilir. Bundan əlavə,digər hallar da: tac arteriyası və ürək boşluğu arasında fistulun yaranması, tac arteriyasının trombozu ilə birgə onun zədələnməsi, His dəstəsi ayaqcıqlarının blokadası ilə ürəyin keçirici sistemində pozğunluqlar,ürəyin dayanması ilə nəticələnən aritmiyalar təsvir olunmuşdur. Əgər döş qəfəsinin küt travması az təzahür olunursa,bu subepikardial qanaxma və miokard qanaxmasının iltihabi infiltrasiyaya,həmçinin interstisial ödemə gətirib çıxarır. Ürəyin tamponadasının diaqnostikasında ümumi qəbul olunmuş yanaşma transtorakal ExoKQ - nın yerinə yetirilməsi ilə şərtlənir.Cərrahi baxış diaqnostik yanaşmanın ikinci xəttidir. 2 D – 107 ExoKQ - da həmçinin ürəyin dəlib - keçən yaralanmalarının diaqnostikasında seçim üsuludur (hemodinamik davamlı xəstələrdə dəqiqlik – 90%, spesifiklik – 97%, həssaslıq – 90%) . Asimptomlu xəstələrdə əlamətlərin aşkar edilməsinin nə dərəcədə vacib olması və bu zaman hansı üsuldan istifadə olunması aydınlaşdırılmamış qalır. Hazırda ürəyin küt travması ehtimaı olunan bütün xəstələrə EKQ, hemodinamik pozğunluğu olan xəstələrə isə ExoKQ təyin olunur.Ürəyin küt travması və aortanın cırılması arasında differensial diaqnostikanın aparılması zamanı ExoKQ və KT - dan istifadə olunur.Normal EKQ -nın olması sonrakı diaqnostik axtarışları dayandırır, belə ki, müalicə tələb edən küt travmanın inkişaf riski bu halda o qədər də böyük deyildir.Ürəyin küt travmasının diaqnosti- kasında və onun ağırlaşmalarının inkişaf ehtimalının öyrənilməsində digər hər hansı bir instrumental və laborator müayinələrin aparılması göstəriş deyil. Miokard infarktı xəstələrində olduğu kimi,miokardın kontuziyası zamanı da müalicə üçün eyni yanaşma prinsiplərindən istifadə olunur.Bir sıra tədqiqatlarla müəyyən olunmuşdur ki, stabil halda olan travmalı xəstələrdə miokardın kontuziyasının inkişafı ağırlaşmaların tezliyinin artmasına gətirib çıxarmır və bu da onların üzərində fasiləsiz nəzarətin olunmasını tələb etmir. Ximenez həm- karları ilə birlikdə miokardın kontuziyası ehtimal olunan və cərrahi şöbəyə daxil olan 336 xəstəni prospektiv olaraq 3 qrupa bölmüşlər: dəyişilməmiş EKQ-i olan; dəyişilmiş EKQ-i olan; döş qəfəsinin və bədənin digər hissələrinin çoxsaylı zədələnmələrinin inkişafı zamanı həm dəyişilmiş,həm də dəyişilməmiş EKQ-i olan xəstələr.Qeyri- invaziv müalicə üsullarının nəticələrinə əsasən dəyişikliklər əsasən axırıncı qrupda aşkar olunmuşdur,ürək tərəfdən ağırlaşmalar isə 1 və 2 qrupda mövcud olmamışdır.Müəlliflər belə nəticəyə gəlmişlər ki, cüzi küt travması və cüzi EKQ dəyişiklikləri olan cavan şəxslərdə ürəyin fəaliyyətinin nəzarət altına alınmasına ehtiyac yoxdur. Belə xəstələrdə adi bərpaedici tədbirlərlə hərəkət rejimuini genişləndirmək mümkündür. Onlara antikoaqulyantların, əsasən də trombolitiklərin təyini əks göstərişdir,belə ki, intramiokardial və intraperikardial qanaxma güclənə bilər. Qulaqcıqların səyriməsi yaranarsa bir qayda 108 olaraq öz-özünə keçir (mədəciklərin yığılma tezliyini azaltmaq və sinus ritminini bərpa etmək üçün ürək qlikozidlərindən istifadə oluna bilər). Döş qəfəsində ağrı analgetiklərlə aradan qaldırılır. QSİƏ preparatlardan istifadə etmək məsləhət deyil, belə ki, onlar zədələnmiş miokardın bərpasını ləngidə bilir. Qlükokortikoidlər yalnız Dressler sindromunun inkişafı zamanı yararlıdır. Qeyd olunduğu kimi ürəyin küt travmasında miokardın struk- turunun və funksiyasının hissəvi və tam bərpa olunması baxımından proqnoz çox əlverişlidir,bununla belə gecikmiş ağırlaşmaların aşkar edilməsi üçün xəstələr ciddi nəzarət altında olmalıdır (məsələn, mədəcik aritmiyaları və aortanın cırılması). Daha az rast gəlinən ağırlaşmalara tac arteriyaların okklüziyası, sağ qulaqcıq və aorta arasında fistulun əmələ gəlməsi və nəhayət, mədəciklərin anevrizması aid edilir. Bununla velə ürəyin travması nəticəsində yaranan miokardın nekrozu ilə ÜİX-i nəticəsində yaranan nekroz arasında çox oxşarlıq vardır,bu zaman bir sıra əsas məqamları (“açar fərqləri”) qeyd etmək lazımdır. ÜİX-də əsasən tac arteriyaların tədricən proqressivləşən və yayılmış obstruktiv aterosklerozu möv- cud olur. Ürəyin travmatik zədələnməsi olan xəstələrdə tac arteriyada miokardın zədələnmə nahiyəsinə müvafiq olaraq dəyişilməmiş olur;xəstələr əsasən gənc olur və ürəyin yanaşı gedən xəstəlikləri olmur. Beləliklə, ürəyin travması nəticəsində yaranan nekrozda proqnoz daha əlverişlidir. Ürəyin cırılması olan xəstələrə təxirə- salınmaz cərrahi müdaxilə göstərişdir. Perikardiosentez aparıla bilər və damardaxili həcm artırıla bilər, amma əməliyyata hazırlıq uzun müddət davam etməməlidir. Əksinə olaraq, mədəciklərarası qəfəsin cırılması olan xəstələrin təxirəsalınmaz əməliyyata ehtiyacı duyul- mur. Bir sıra belə defektlər qanın soldan sağa cüzi şuntlanması ilə məhdudlaşır: onlar öz-özünə keçə bilər. Əgər nəticədə ürək çatış- mazlığı yaranarsa, bu zaman təcili olaraq cərrahi müdaxilə aparmaq lazımdır. Ürəyin zədələnməsi cərrahi müalicə üçün göstəriş hesab olun- mur. Miokardın gecikmiş cırılmasının, qapaqların disfunksiyasını və anevrizmasının əmələ gəlməsini vaxtında aşkar etmək üçün belə xəstələr ciddi nəzarət altında saxlanılmalıdır. Atrioventikulyar və aortal qapaqların cırılması cərrahi müalicə tələb edir,amma əməliy- 109 yatın aparılması üçün vaxtın düzgün seçilməsi onun nəticəsini xeyli yaxşılaşdıra bilər.Əməliyyatdan əvvəl travmalı xəstənin halını yaxşılaşdırmaq üçün cəhdlər edilməlidir,bununla belə kəskin sol mədəcik çatışmazlığında təcili əməliyyat tələb olunur. Ürəyin dəlib-keçən travmalarından sonra sağalma birbaşa olaraq xəstənin təxirəsalınmaz yardım şöbəsinə gətirildiyi zaman ümumi halından asılıdır.Təxirəsalınmaz yardım şöbəsinə çatdırılan xəstələrin sağalma ehtimalı 80% təşkil edir.Güllə yaralanmaları ilə daxil olan xəstələrin sağ qalması isə 40% təşkil edir (təxirəsalınmaz yardım şöbəsinə çatdırılan). Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|