Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

6. İslamda tərbiyəyə həm fərdi, həm də ictimai məsuliyyət kimi yanaşılması. Hər bir fərd öz nəfsini təmizləmək, özünü tər­bi­yə etmək üçün məsuliyyət daşıyır. Ona görə də müsəlman Al­lah-Taalanın, Quranın buyurduğu yolla getməlidir. Tərbiyənin ictimai məsuliyyət kimi dəyərləndirilməsi o deməkdir ki, hər bir müsəlman öz müsəlman qardaşının təlimi və tərbiyəsi üçün müəkəlləfdir və dindaşının həmişə doğru yolda olmasını istəyir.

Elmi pedaqogikada mühüm yer tutan tərbiyə prinsiplərinin əksəriyyəti islam tərbiyəsinin də prinsiplərinə aid ola bilər. Tər­bi­yədə yaş, fərdi, cinsi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması, sözlə əmə­lin vəhdətinin gözlənilməsi, ardıcıllığa əməl edilməsi, hör­mət və tələbkarlığın tətbiq edilməsi, hər bir uşağın gələcəyinə nikbin yanaşılması ilə bağlı Quranda xeyli ayələr vardır.

İslam tərbiyəsində tərbiyənin üsulları “Qurani-Kərim”-də, Mə­həmməd Peyğəmbərin (s) hədislərində öz əksini tapmışdır. Bu üsulların ən başlıcası inandırmaqdır, şüura, ağıla və davranışa təsir göstərmək üsullarıdır. İslam tərbiyəsinin üsulları sırasında əxlaqi söhbət və mühazirələr, təbliğatlar, dini-əxlaqi rəvayətlərin nəql edil­mə­si, İslam tarixi və peyğəmbərlərin həyat və fəaliyyətindən söh­bət­lərin aparılması, hədislər əsasında tərbiyə, müqayisələr və bilik əsasında mübahisələr aparmaq, əxlaqi-dini misallar çəkmək, İslam müqəddəslərinin nümunəsində tərbiyə etmək, təlqin və təm­rinlər, islami şərtlərə uyğun əməli işlərin görülməsi, habelə is­lam tələbləri əsasında gündəlik rejimə əməl etmək üsullarıdır.

İslam tərbiyəsində ən qüvvətli və əsas üsullardan biri isə Məhəmməd Peyğəmbərin (s) nümunəsində tərbiyədir. Peyğəmbə- rimizin həyat və fəaliyyəti ən gözəl əxlaq və ən gözəl tərbiyə nümu- nəsidir. Quranın “Əl-Həşr” surəsində deyilir: “...Peyğəmbər sizə nə verirsə, onu götürün, nəyi qadağan edirsə, ondan əl çəkin”

Düzgün əxlaq və davranışa, yaxşı mənəviyyata sahib olmaq, ilk növbədə, islam qaydalarına, Allahın kəlamlarına, Məhəmməd Pey­ğəmbərin (s) hədislərinə dərindən inamdan və etiqaddan, onlara əməl etməkdən irəli gəlir. Gözəl əxlaqa sahib olmaq müqəddəs kitabımızda deyildiyi kimi, “Allahın əxlaqı ilə əxlaqlanmaqdır”. “Həqiqətən Allahın rəsulu Allaha və qiyamət gününə ümid bəslə­yənlər (Allahdan, qiyamət günündən qorxanlar) və Allahı çox zikr edənlər üçün gözəl nümunədir”.

İslam tərbiyəsi üsulları sırasında həvəsləndirmə, rəğbət­lən­dir­mə, tənbeh kimi stimullaşdırıcı üsullar da vardır. İslam tər­bi­yəsində həvəsləndirmə üsulu kimi yaxşı işlər görməyə, gələcək­də hökmən fayda görəcəyinə inandırmaq, pis əməllərinə görə isə müəyyən cəza çəkəcəyinə inandırmaqdır. İslam hər hansı psixi, fiziki cəzaları rədd edir. İslamda məcbur etmə, zor işlətmək kimi üsullar yoxdur. İslam dinimiz tənbeh zamanı tərbiyəçinin qəzəbli vaxtda deyil, sakit vaxtda, düşüncəli şəkildə, ehtiyatla hərəkət etməsini məsləhət görür.

İslam tərbiyəsində tərbiyəçilərin özləri tərbiyəli olmalı, yük- sək mənəvi keyfiyyətlərə sahib olmalıdırlar. İslam tərbiyəsində yum­şaqlıq, mehribanlıq, xoş rəftar əsas yer tutur. İslam biliciləri ədəb haqqında belə demişlər: “Ədəb danışdığın zaman dilini, yalnız qaldığın zaman qəlbini saxlamaqdır”. “Ədəb səndən böyük olana hörmət göstərmək, səndən kiçik olana şəfqət etmək, fağır olanlar ilə gözəl davranmaqdır”.