Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Çioconda-La Jaconde).
Musiqi əsərlərinin adlarının transliterasiyası və tərcüməsi məsləhətdir. Əgər sabit tərcümə ekvivalentləri yoxsa, köhnəlmiş institıısional terminlər (absolete institutional terms) transkripsiya, yaxud translitcrasiya olunmalıdır. Bu sözlər müəyyən bir tarixi dövrün koloritini yaradır. Riçard Kob (Richard Cobb) göstərir ki, həmin sözləri tərcümə edəndə gülünc səslənir(19). Belələrinə fransız dilindən aşağıdakıları nümunə göstərir: gardes - scelles - keepers of the seals ~ möhür saxlayan, sunsenlottes - poor citizens - yoxsul vətəndaşlar, procureıır-general-attorney- general baş prokuror. Eləcə də Ancient Rome-y Köhnə Roma kimi yox, Qədim Roma kimi tərcümə etməliyik. R. Kobb göstərir ki, alınma sözlər mətnin özündə şərh olunmalıdır: the gabelle - the hated salt tax - hamının nifrət etdiyi duz vergisi, the aides - excise tax on drinks, tobacco - içki, siqaret və s. tətbiq edilən aksiz vergisi; the don qratııit - free gift - pulsuz hədiyyə, le secret du roi - the king’s secret diplomacy - kralın gizli diplomatiyası və s. Əksər beynəlxalq institıısional terminlərin (international institutional terms) müxtəlif beynəlxalq təşkilatların tərcü- 75 moçi qrupları torofındon edilmiş rəsmi tərcümələri var. Bunların çoxu kalka üsulu ilə edilmiş tərcümələrdir. Məsələn, International Labour Organization (ILO)- Beynəlxalq Əmək Təşkilatı, OH Producing and Exporting Countries (OPEC) -Neft İstehsal və İxrac edən Ölkələr, Örganization for Security and Cooperation in Europe (OSCE)-Awopada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT). Bir çox belə terminlərin beynəlxalq akronimləri var. Akronimlərdə heca əmələ gətirməyindən asılı olmayaraq sözlərin ilk hərfləri götürülür, məsələn, комсомол - коммунистическая молоделсь. Milli institusional terminlər (national institutional terms) siyasət, maliyyə, inzibati və sosial sahələri əhatə edir. Bunların tərcüməsi üçün aşağıdakı üsullardan istifadə edilir. 7. Transkripsiya və transliterasiya üsulu-Federal Communications Commission-Federal Kommunikasiyalar Kommissiyası. 2. Hərfi tərcümə üsulu (literal translation) - Senate ~ Senat, President - Prezident, chamber - kamera (musiqi). 3. Kalka üsulu (through-translation, loan, caique) ~ General Assembly - Baş Məclis. People's Army - Xalq Ordusu. 4. Rəsmi tərcümə (recognized translation)-Bundestagy Duma, Верховная Рада, Milli Məclis, Böyük Millət Məclisi, Seym, Cirgə və s. parlament, Vermaxt, Pentaqon isə müdafiə nazirliyi mənasındadır. 5. Milli (cultural) ekvivalent- Prime minister- baş nazir, chairman of board - idarə heyətinin sədri, church council - kilsə şurası, trade association peşə birliyi. Technological University -Texniki Universitet. 6. Tərcümə yarlığı (translation label) məxəz dildəki söz üçün hədəf dildə təxmini ekvivalent, yaxud yeni termin, yeni ifadədir. Belələri adətən əvvəlcə ayrılmaq üçün dırnaqda yazılır, sonralar isə dırnaqsız yazılır. Bu o deməkdir ki, hədəf dil artıq onu bir ekvivalent kimi qəbul etmişdir; məsələn, 76 gastarbeitcr (aim)- guest worker-mühacir, fəhlə, gəlm,\ self- administration-özünüidarə vo s. 7. Tərcümə kupletləri {translation couplets). Bu üsul işləndiyi zaman instilusional lermin Iranskripsiya (translite- rasiya) edilir vo ardınca tərcümə ilə müşayət olunur. Bu tərcümə hərfi, milli ekvivalent, yaxud tərcümə yarlığından ibarət olur. Məxəz mətndəki termin hədəf mətndə axıradək saxlanılır. Məsələn, knesset-israil parlamenti, Folketing-Da- nimarka parlamenti. Bəzən tərcümədən sonra orijinalın transliterasiyası, yaxud transkripsiyası mötərizədə verilir. Buna tərcümə kupleti də demək olar. Məsələn, Parliamentary Commissioner for Administration (ombudsman). 8. Tərcümə triplet i (translation triplet - tərcümə üçlüyü). Burda siyasi çalarlı termin, məsələn, Schandmauer (almanca) hərfi tərcümə oluna (wall of shame-utanc gətirən divar) bilər. Bundan sonra onun transkripsiyası (transliterasi- yası), sonra isə denotasiyası verilə bilər (Berlin Wall). 9. Alınma (loan^ through) tərcümə. Çox işlənən mühüm milli institusional terminlər hərfən tərcümə olunur. Məsələn, National Assembly - Milli Məclis, Security Counsil - Təhlükəsizlik Şurası, State Council - Dövlət Şurası, House of Lords - Lordlar Palatası. 10. Terminin atılması (deletion). Hədəf dilin mədəniyyətində o qədər də böyük əhəmiyyət kəsb etməyən termin soyadın əvvəlində atılır, bu şərtlə ki, həmin terminə əsas mətndə toxunulmuş olsun, məsələn: Advocate Henry-vəkil Henri, sonra isə sadəcə Henri kimi işlətmək mümkündür. 11. Təbiiləşmə (naturalization). Tərcümə prosesində məxəz mətndəki adlar hədəf dilin tələbinə uyğunlaşdırılaraq təbiiləşdirilir; məsələn, Aristotle -Ərəstun, Plato-Əflatun, the Tlıames-Temza, Edinborough-Edinburq və s. 12. Akronimlər (acronyms). Avropa təcrübəsində belədir ki, məxəz dildəki akronim saxlanılır və tərcümə ilə müşayiət olunur. Lakin bizim təcrübədə akronimlər əvvəlcə açıqlanır, sonra isə akronim kimi verilir. Məsələn, SDP- 11 Sosial Demokrat Partiyası, XDP-Xristian Demokrat Partiyası. Avropada locrübo ona göro ebdir ki, onlarda coğrafi vo modoni yaxınlıq, dil bilgisi akronimbri tanımağa imkan verir, Mosobn, İngiltorodə KG akronimi var (Knight of the Order of Garter-lngiltərədə ən yüksək cəngavərlik ordeni). Şübhəsiz ki, bunun açıqlamasını verməsək, oxucu üçün müəmma kimi qalacaq. 13. Metanomiya (melonymy). Metanomiyanın adətən institusional terminlərlə əlaqəsi olmur, lakin müəyyən bir qurumun adı onun rəhbərliyini bildirmək üçün şəxsbndirib (personified) bilər, eyni sözləri o cür qurumların yerləşdiyi küçə haqqında da demək olar. Məsələn, the Pentagon dedikdə ABŞ-m müdafiə nazirliyi, Downing Street 10 dedikdə İngiltərə baş nazirinin iqamətgahı nəzərdə tutulur. 14. Tərcüməçi müəyyən institusional terminlə əlaqədar əlavə məlumatı üç yolla nəzərə çatdıra, yaxud verə bilər: mətnin özündə, çıxışda (footnote) və sözlükdə (glossary). Bunlardan ən yaxşısı məlumatı çıxışda verməkdir. Alternativ variant həmin termini mötərizədə bir sözlə, yaxud parafraz vasitəsilə verməkdir. İzahat meyarı (referense criteria). Milli (yerli) institusional terminlərin tərcüməsi haqqında fikirlər fərqli və ziddiyyətlidir. Bunların hər birində müsbət və mənfi cəhətlər var, ona görə də hər biri götür-qoy edilməlidir: 1. Müəyyən sahədə mütəxəssis olan oxucu istəyir ki, məxəz dildəki institusional termin tərcümədə olduğu kimi qalsın, qeyri mütəxəssis oxucu həmin terminin hədəf dildə onun anlaya biləcəyi dərəcədə açıqlanmasını istəyir. Təhsilli, lakin o sahədən başı çıxmayan şəxs isə həmin termin üçün tərcümə yarlığı, yaxud müvafiq ekvivalent tələb edir. 2. İnstitusional termin hədəf dildəki oxucu üçün çox əhəmiyyətlisə, mümkün qədər həmin termin tərcümə olunmalıdır, məsələn: the USA State Departament - ABŞ-ın Dövlət Departamenti (ABŞ-m Xarici İşlər Nazirliyi), Foreign Office - İngiltərənin Xar içi İşlər Nazirliyi. Əgər hə- 78 min termin orla əhəmiyyətlisə, onda tərcümə kupletində olduğu kimi onun transliterasiyası (Iranskripsiyası) verilir. Əgər az əhəmiyyətlisə, milli koloriti yoxsa, yaxud üçüncü bir ölkəyə aidsə, onda tərcümə olunur, məsələn: the Gallery of Stags-Maral Qalereyası, the Daima-İkinci Dünya Müharibəsindən qabaq Yaponiyada parlament. 3. Məna aydınlığına görə instilusional terminlər bir-birindən fərqlənir. Məsələn, partiya adları tərcümə olunur, akronimləşdirilir: Labour Party - Əmək Partiyası (Leyboristlər Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|