Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

The Knight’s Tomb 
Where is the grave of Sir Arthur 0*Kellyn? 
Where may the grave of that good man be? - By the 
side of a springy on the breast of Helvellyn, 
Under the twigs of a young birch tree! 
The oak that in summer was sweet to hear, 
And rustled its leaves in the fall of the year, 
121 

---

And whistled and roared in the winter alone, 
Is gone, - and the brich in its stead, is grown,- 
The Knight^s bones are dust. 
And his good sword rust;- His soul is with the 
saints, I trust 
Sətri tərcüməsi: 
Cəngavərin qəbri 
Ser Artur O 'Kellinin qəbri hardadır? 
O yaxşı insanın qəbri harda ola bilər? 
Bir bulaq kənarında, Helvillin dağının döşündə, 
Cavan bir tozağacının budaqları altında! 
O palıd ki, yayda nəğməsini dinləmək şirin idi. 
Payızda yarpaqlarını xışıldadardı. 
Qışda gah canavartək ular, gah da şirtək nərildəyərdi. 
Artıq yoxdur, tozağacı yerindədir, boy atmış- 
Cəngavərin sümükləri çürüyüb torpağa qarışmış. 
Haqq işi uğrunda döyüşən qılıncı paslanmış; - 
Şübhəsiz, ruhu da müqəddəslərə qovuşmuş. 
Artur  O’Kellin  Artur  və  dəyirmi  stol  cəngavərləri  haqqında 
dastanlarda adlan çəkilən cəngavərlərdən biridir. Helvilin göllər 
diyan Kamberlenddo bir dağ zirvəsidir. 
Şeirin iki misrası sualdan ibarətdir. Sualın ünsi)
0
'ət prosesində 
funksiyası nə haqdasa cavab almaqdır. Biri sual verir, digər tərəf 
sualı  cavablandınr.  Lakin  burada  sualı  da,  cavabı  da  bir  nəfər 
verir,  yəni  sual  öz  qrammatik  funksiyasından  kənara  çıxır,  tam 
ayrı məqsəd daşıyır. Müəllif sualı iki dəfə müxtəlif şəkildə təkrar 
etməklə  oxucunu  maraqlandınr,  oxucu  cavabın  nə  olacağını 
gözləyir,  onun  intizan  artır.  Bu  cür  suallar  əsasən  təhkiyyədə 
ortaya  çıxan  sual  {question  in  the  narrative),  sual  ilə  cavab 
birlikdə tərdid (suspense) adlanır. 
Sualdan  məlum  olur  ki,  Artur  O’Kellin  o  vaxtkı  oxuculann 
yaxşı tanıdığı bir şəxsdir. Ona görə də ikinci sualda o, yaxşı insan 
{good man) kimi təqdim olunur. Bundan sonra suallara ca- 
122 

---

vab  gəlir.  Buradakı  dağın  döşü,  palıd  ağacının  şirin  nəğməsi, 
onun  öz  yarpaqlarını  xışıldatması,  qışda  canavartək  ulaması, 
şirtək  nərildəməsi,  haqq,  ədalət  uğrunda  vuruşan  qılıncı  kimi 
ifadələr  müxtəlif  üslubi  priyomlara  nümunədir  və  motndəki 
bədiiliyi  təmin  edir.  Bunlardan  əlavə,  şer  sərbəst  şerdir,  çünki 
burda  dəqiq  bir  vəzn  yoxdur,  misralardakı  hecalann  sayı 
müxtəlifdir, qafiyə sistemi abab ccdd eee-d^r. Bu, o deməkdir ki, 
standart bənd növü də yoxdur. . 
Mütərcim  məxəz  mətndə  nəyin  hansı  məqsədlə  işləndiyini 
bilməlidir.  Məsələn,  ingilis  dilindəki  sabit  söz  sırası  müəyyən 
məqsəd  üçün  tez-tez  pozulur.  Şekspirin  130-cu  sonetində  dörd 
misraya diqqət yetirək: 
I have seen roses damask’d, red and white, 
But no such roses see I in her cheeks. 
In some perfumes is there more delight Than in 
the breath that from my mistress reeks. 
Adi cümlədə belə deyilməli idi: But I do not see such roses in 
her cheeks. Şair qafıyələnməni təmin etmək üçün {cheeks- reeks) 
bu inversiyaya əl atmışdır. Şübhəsiz ki, bu sonetin tərcüməçiləri 
(T.Əyyubov,  S.Mustafa)  üçün  göstərilən  inversiyanın  özü  yox, 
onun effekti daha vacib olmuşdur. 
Məxəz  mətndə  işlənmiş  bütün  üslubi  priyomlann  hədəf 
mətndə  transformasiyasından  danışmaq  mümkün  deyil. 
Ümumiyyətlə  müqayisəli  üslubiyyat  bütün  bunlara  aydınlıq 
gətirmiş olar. 
Bəzən  formanı  üslub  kimi  qəbul  edirlər.  Alman  filosofu 
Johann  Winckelmann  göstərir  ki,  forma  ancaq  məna,  məzmun 
kəsb etdikdə üsluba çevrilə bilər. Forma seçimi təsadüfi xarakter 
daşımır. Məsələn, qadın  geyiminə baxın: qısa və uzun (mini və 
maksi) yubkalar. Bunların hərəsinin öz məqsədi var. Qısa paltar 
cavan  qızın  düz,  qüsursuz  qıçlannın  gözəlliyini  nümayiş 
etdirməyə  imkan  verirsə,  həmin  paltar  qıçlannda  raxit,  yaxud 
digər qüsuru olan şəxsin eyiblərini daha da qabanqlaşdınr. Bu 
123 

---

na  görə  də  belə  qüsuru  olanlar  uzun  paltar  geyməyə  üstünlük 
verirlər. Yaxud saç düzümlərinə baxın: kimsə saçı alnının, kimsə 
üzünün, kimsə qulaqlannm üstünə salmaqla onlan kiçildir. Kimsə 
boynunu örtür ki, boğazının uzunluğu nəzərə çarpmasm və s. 
Formasız  məzmun  yoxdur,  hər  hansı  bir  məzmun  müəyyən 
bir formada təzahür edir. Formalann əksəriyyəti millidir, ona görə 
bir  sıra  ədəbi  janrlann  tərcüməsi  çətindir.  Avropa  xalqlan-  nm 
əksəriyyətində  genetik  və  coğrafi  yaxınlıq  müştərək  janrlardan 
istifadəyə  gətirmiş,  bu  da  öz  növbəsində  tərcümə  işinə  kömək 
etmişdir. Coğrafi və genetik uzaqlıq bu işi çətinləşdirir. Avropada 
həttsuelə şer forması yaranmışdır ki, onlann tərcüməsi haqqında 
danışmağa belə dəyməz. Məsələn, keçən əsrin iyirminci illərində 
Avropa  ədəbiyyatında  dadaizm  meydana  gəldi.  Bu  cərəyanın 
nümayəndələri  qəbul  olunmuş  ideyalan  rədd  edir,  qəribə  və 
gözlənilməz  formalar,  obrazlar  təqdim  etməklə  cəmiyyəti 
təəcübləndirmək  məqsədi  güdürdülər.  Bədii  ədəbiyyatda, 
xüsusilə  poeziyada  bu  öz  əksini  üçbucaq,  romb,  beşulduz,  xaç 
şəkilli və digər qəribə formalı şerlərin yaranmasına gətirdi. Luis 
Karolun (Lewis  Carroll)  “Alice in  Wonderland and through the 
Looking Glass” əsərindən bunlara aşağıdakılan misal göstərmək 
olar: