I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans



Yüklə 2,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə60/88
tarix31.01.2017
ölçüsü2,74 Mb.
#7272
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   88

edən qorxudur ki, biz müsəlmanların bədəninə də analarımızın südü ilə giribdir. Söz yox ki, hər 

şeydən qorxan, həmişə qorxu altında ömürlərini çürüdən, dilsiz-ağılsız, fəqir və yazıq anaların 

südünü əmən balalardan qorxaq, aciz və bacarıqsız nəsl əmələ gələcəkdir". 

"Həqiqi gözəllik və hərəkətsiz nisfimiz" məqaləsi də "Tərəqqi" qəzetinin 26 aprel, 29 iyul, 4 

avqust 1909 -cu il saylarında çap olunmuşdur. Rus şairi N.A.Nekrasov fəna halında yaşayan rus 

qadınlarını 3 qismə bölür: Birincilər, anadan kəniz və ixtiyarsız doğulanlar; ikincilər, qul kişiyə 

arvad olanlar; üçüncülər, qul anası olanlar və qul övladına baxanlardır. 

Böyük mütəfəkkir yuxarıda deyilənlərə istinad edərək ailə münasibətlərinə toxunur, 

möhkəm ailənin, xüsusilə ata-ananın uşaqların təlim-tərbiyəsində əvəzsiz rola malik olduğunu 

bildirir. 

Böyük alim – xalqımızın elm və təhsili yolunda bütün varlığı ilə yorulmadan mübarizə 

aparmış Firidun bəy Köçərlinin ədəbi irsi o qədər zəngindir ki, bundan sonra da orada bu günümüz 

və gələcəyimiz üçün kifayət qədər lazımi biliklər əldə ediləcəkdir. 

 

 

 



Həmidə Əliyeva, fil.ü.f.d., dos. 

Azərbaycan Dillər Universitetinin 

Xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrası 

a_hemide@mail.ru  

 

QƏDİM TÜRK EPİK TƏFƏKKÜRÜNÜN QƏRBİ AVROPA EPOSLARINDA 



PASSİONAR ROLUNUN KOMPARATİVİSTİKA ASPEKTİNDƏN 

DƏYƏRLƏNDİRİLMƏSİ 

 Hələ eramızdan əvvəl Avropaya köç edən as, iskit (skif) türk tayfaları barəsində müxtəlif 

antik və Orta əsrlər mənbələrində yazılmışdır. Antik müəlliflərdən Herodot və Strabon öz 

əsərlərində iskitlər haqqında geniş məlumatlar vermişlər. İslandiyaya qədər gedib çıxan türk boyları 

(aslar – H.Ə.) barəsində məşhur island tarixçisi və ictimai xadimi S Sturluson öz “Kiçik 

Edda”sınıngiriş hissəsində söhbət açaraq Odinin və vikinqlərin İslandiyaya Asiyadan gəldiyini 

yazmışdır. Öz əsərini qədim saqalar əsasında yazan S. Sturluson gəlmələri aslar adlandıraraq,  

onların əvvəlcə Troyaya getməsindən sonra isə Avropanın şimal bölgələrində – İsveç, Norveç və 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



312

İslandiyada məskunlaşmasından söhbət açmışdır. Asların Asiyadan gəlməsi barəsində o, 

“Heymskrinqla” və ya “Yer kürəsi” adlı digər bir əsərinin “İnqlinqlər haqqında saqa” hissəsində 

daha geniş məlumat vermişdir (11, s. 3-7). Burada əfsanəvi konunqların, bütpərəst allahların-asların 

Asiyadan gəlməsi  və özləri ilə bərabər öz adətlərini və inanclarını gətirməsi təfsilatı ilə nəql 

olunurdu: “Asiyada Tanakvisldən şərqdə yerləşən ölkə  Asların ölkəsi, yaxud Asların məskəni, 

paytaxtı isə Asqrad adlanırdı. Oranın hökmdarı Odin idi. Burada böyük məbəd vardı. Qədim adətə 

görə məbəddəki on iki ali kahin qurban ayinlərini yerinə yetirir və xalqa hakimlik edirdi.  Bütün 

insanlar onlara xidmət və ehtiram  göstərməli idilər. Odin böyük döyüşçü  idivə çoxlu səyahət 

eymiş, bir çox ölkələri tutmuşdu” (11, s. 4).  

Tədqiqatçı H. Gerber də özünün “Şimali Avropanın mifləri” əsərində asların (o, burada 

onları arilər adlandırır-H.Ə.) Asiyadan gəldiyini qeyd edir: “Bəzi tədqiqatçıların fərziyyəsinə görə 

Şimali Avropanı məskunlaşdıran arilər Asiyanın mərkəzindən İran yaylasından çıxmışdılar” (8, 

s.11). 


Odinin as olması və Asiyadan gəlməsi faktı şübhə doğurmasa da, asların etnik  mənsubiyyət 

məsələsi kifayət qədər mübahisəlidir. Etnik mənsubiyyət baxımından müxtəlif xalqları, xüsusilə 

alan, sarmat, osetin, abxaz kimi  Qafqaz xalqlarını  asların varisləri hesab edirlər. Bəzi 

tədqiqatçılara görə (A.Aleman, Y.A.Kulakovski, V.B.Kovalevskaya, V.A.Kuznetsov, O.B.Bubenal, 

N.N. Lısenko, G.V.Vernadski) as etnonimi alan xalqının adlarından biridir. Lakin nədənsə əksər 

tədqiqatçılar “türk etnosu içərisində çoxsaylı soylardan biri olan as boyu”nun (1, s.12) üzərindən 

sükutla keçirlər. Halbuki, S. Sturluson “Kiçik Edda”nın giriş hissəsində bir neçə dəfə aydın şəkildə 

türk millətinin adını çəkir: “Yerin ortasında böyük şöhrətə malik şəhər tikilmişdi. Onda Troya 

adlanan bu şəhər indi Türklərin ölkəsidir” və yaxud “O, şəhərə (Siqtun nəzərdə tutulur-H.Ə.) on iki 

hakim qoydu ki, məhkəmə işləri ilə məşğul olsunlar və əvvəllər Troyada olan və türklərin vərdiş 

etdiyi qanunları  tətbiq  etdi” (10). 

Göründüyü kimi, yuxarıda adı çəkilən bir skandinav ədəbi abidəsi, özü də tarixçi tərəfindən 

yazılan bir əsər türk adlarını, türk qanunlarını Troyadan Avropaya aparan aslar haqqında nə qədər 

məlumat verir. Əksər Avropa alimlərinin S.Sturlusonun bu fikirlərini müxtəlif istiqamətlərə 

yozmasına baxmayaraq,  nəğmələrdə əks olunan türk mədəni elementlərini  tamamilə inkar etmək 

mümkün deyildir. Məsələn, Odinin qədim türklərin dini olan şamanizmə etiqadı, runik yazı sistemi, 

qılınc və at kultları, qurbanlıq ayinləri və qədim türk cəmiyyətlərinə aid olan bir çox adət və 

ənənələr eddik nəğmələrin epizodlarında bu və ya digər şəkildə öz əksini tapmışdır. Türk runik 

yazılarını araşdıran məşhur qazax şairi və alimi O. Süleymenov də Skandinaviyanın türklərlə 

bağlılığını istisna etmir, “Orxon-Yenisey yazılarının Skandinaviyanın daş kitabələrini xatırlatdığını” 

yazırdı (6, s. 169). 

Qeyd etmək lazımdır ki, Pamirdə, Tyan-Şanda və Alma-Atı ətrafındakı İssık kurqanlarında 

aparılan arxeoloji qazıntıların aşkarladığı runik yazılar Orxon – Yenisey yazılarından da qədimdir. 

Bizim eranın I əsrinə aid olan bu yazıların oxşarına İsveç yaxınlığındakı Qotland adasında bir 

qəbirüstü daşın üzərində rast gəlinmişdir. Arxeoloqlar həmin yazının tarixini Vəsrin II rübünə aid 

edirlər (9, s.7).Qədim skandinavların 24 runu “futarak”ın yarıdan çoxu  qədim türk runik əlifbasının 

işarələri ilə həndəsi oxşarlığa malikdir.Bu isə onu göstərir ki, Qərbi Avropa etnosları türk 

tayfalarının miqrasiyası nəticəsində, təxminən b.e. III əsrində runik əlifbanı onlardan 

mənimsəmişlər. Sonralar V əsrdə Atillanın başçılıq etdiyi türk hərbi tayfa birləşmələrinin-hunların 

Avropanın daha geniş ərazilərində məskunlaşması runların yayılma və istifadə arealını əhəmiyyətli 

dərəcədə böyütdü. Skandinav mifoloji nəğmələrində Odinin runik əlifbanı kəşf etməsi, runların 

sirrini öyrənməsi həmin tarixi hadisələrin bədii təsviri idi.    

Skandinavlarla qədim türklərin bir-birilə qaynayıb-qarışması onların ictimai-mədəni 

həyatının gələcək inkişafına öz müsbət təsirini göstərdi. Bu təsir xüsusilə skandinav xalq 

yaradıcılığnda qabarıq nəzərə çarpmaqdadır. Hər bir xalqın özünəməxsus folklor ənənələrinin 

olması təbii haldır. Lakin dastan bağlamaq, epos yaratmaq kimi nəhəng yaradıcılıq işi hökmən 

müəyyən tarixi inkişaf mərhələlərindən keçməli, bədii təcrübənin kamil nümunəsi kimi ortalığa 

çıxmalıdır. Folklorşünas-alim M.Qasımlı yazır: “Epik mərhələnin təşəkkül tapması və fasiləsiz 

dövriyyə halına gəlməsi üçün etnocoğrafi məkanın genişliyi və hərəkət dinamizmi mühüm şərtdir. 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



313

Bu səbəbdən də, bir qayda olaraq, məkan genişliyinə malik olmayan etnoslarda epos-dastan 

yaradıcılığına o qədər də güclü meyl müşahidə edilmir” (5, s. 25).  

Qərbi Avropa eposlarının bu və ya digər dərəcədə türk epik ənənəsindən bəhrələnməsi ilk 

növbədə tarixi –mədəni əlaqələr nöqteyi nəzərindən izah olunmalıdır. Avrasiya çöllərində türk 

etnoslarının ən qədim zamanlardan mövcudluğu, Böyük Çölün əbədi sakinləri olması barəsində 

türkoloji tədqiqatlarda yetərincə məlumatlar tapmaq mümkündür (Q.N.Potanin, V.V.Radlov, 

N.V.Abaev, L.N.Qumilyov, A.M.Xazanov, İ.Y.Biçurin, M.Accı və b.). Böyük Çölü məskunlaşdıran 

bu köçəri tayfalar əsrlər boyu aralarında davam edən daimi təmaslar nəticəsində vahid bir maddi-

mənəvi mədəniyyət əmələ gətirmişdilər. Qədim türklər getdikləri hər bir olkəyə bu zəngin mədəni 

irslə daxil olur, yerli xalqların bədii söz sənətinin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərirdilər. Türk söz 

sənətinin Qərbi Avropa xalqlarına göstərdiyi bu cür təsir N. Cəfərovun aşağıdakı fikirlərində dolğun 

və obrazlı əksini tapır: “ Şimalda Köqmən (Sayan) dağlarına, Sibir meşələrinə; Cənubda Tibetə; 

Şərqdə Sakit okeana, Sarı dənizə; Qərbdə isə Aral gölünə, Xəzər dənizinə, sonralar isə Qərbi 

Avropaya qədər uzanan bu çöllərdə (Avrasiya çölləri nəzərdə tutulur- H. Ə.) türk atlarının ayaq 

səslərini qədim dövrlərin tarixçiləri hələ də eşidirlər. Arxeoloji araşdırmalar göstərir ki, haqqında 

söhbət gedən geniş coğrafiyada türklərdən öncə hər hansı bir etnos-xalq tərəfindən ardıcıl şəkildə 

yaradılmış maddi mədəniyyətin izlərinə təsadüf edilmir. Və həmin coğrafiyanın ilk dastanlarını 

türklər söylədikləri kimi, ilk nəğmələrini də türklər oxumuş, ilk yazılarını da məhz türklər yazmışlar 

(3, s. 3-4). 

Avropaya müxtəlif tayfa adları altında daxil olan qədim türklər yerli xalqların mədəni, siyasi 

və ictimai həyatının formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışlar. Türk etnoslarının bu tarixi 

missiyası barəsində F.Bayat yazır: “Bunlar (Türklər - kursiv bizimdir – H.Ə.) Avropada, 

Balkanlarda, Ukrayna çöllərində bir etnos kimi əriyib yerli tayfalara qarışdılar və onların 

etnogenezinin formalaşmasında böyük rol oynadılar. Bəziləri yerli tayfalara adlarını verdilər 

(bulqarlar, avarlar kimi), bəziləri də mədəniyyətlərinin bir hissəsini (qıpçaqlar, peçeneqlər kimi) 

yerli tayfalara saxladılar. Tarix belə faktlarla doludur” (2, s. 93).  

Avropanın mədəni-siyasi tarixində açıq-aşkar görünən türk izləri və elementləri kökləri çox 

qədimlərə gedən həmin demoqrafik dəyişikliklər və türklərlə yerli xalqların mədəni mübadiləsi 

zamanı türk mədəniyyətinin dominant təşkil etməsi ilə bağlı idi. Skandinav xalqları da bu mənada 

istisna deyildi. Qədim türklər yalnız onların etnogenezində deyil, bədii yaradıcılığının 

formalaşmasında da böyük rol oynamışlar. O səbəbdən də skandinav folkloru ilə türkdilli xalqların 

şifahi yaradıcılığı arasında çoxlu sayda paralellər tapmaq mümkündür. Skandinav epik təcrübəsinin 

məhsulu olan “Beovulf” dastanı ilə oğuz türklərinin ən məşhur və ən qədim eposu “Kitabi-Dədə 

Qorqud” arasındakı bəzi mövzu və süjet oxşarlıqlarının kökünü də elə burada axtarmaq lazımdır. 

Türk epik ənənəsinə xas olan qəhrəmanlıq nəğmələri, dəhşətli əcaib varlıqlarla (Təpəgöz, div, 

əjdaha və s.) mübarizə səhnələri və uzaq, yad ölkələrdə göstərilən şücaətlərin vəsfi skandinav 

saqalarında da geniş əks olunmuş, özünəməxsus şəkildə ifadəsini tapmışdır. 

“Beovulf” dastanı Danimarka krallarının əcdadı sayılan əfsanəvi Skild Skefinqdən və şanlı 

Skildinqlər sülaləsinin şöhrətindən bəhs edən girişlə başlanır. Skildin nəticəsi kral Hrotqar Heort 

adlanan dəbdəbəli sarayında vaxtaşırı öz döyüşçüləri üçün ziyafət məclisləri qurur, onlarla bir yerdə 

əylənirdi. Bu bir növ kralın öz döyüşçülərinə ehtiramını və onların sədaqətini layiqincə 

qiymətləndirməsini ifadə edən mühüm məqamlardan biri olmaqla yanaşı, həm də çox qədim, qəbilə 

quruluşu ilə bağlı başçı-döyüşçü münasibətlərinin izlərini ehtiva edən arxaik ənənəyə əsaslanırdı. 

Belə adətlər oğuzlar və digər türk tayfaları arasında daha geniş yayılmışdı. A.M.Xazanov həmin 

adətləri şərh edərək yazırdı: “...Herodotun nomarxlarının (tayfa başçısının) ildə bir dəfə öz 

döyüşçüləri üçün böyük qonaqlıq düzəltməsi buna şəhadət verir ki, nomarxın hakimiyyətinin əsl 

həqiqətdə hansı xarakter daşımasından asılı olmayaraq, bu hakimiyyət qəbilə başçılığının ənənəvi 

qabığına bürünmüşdür. Hətta bir çox şifahi ədəbiyyatlardakı cəmiyyətlərdə qonaqlıq və payvermə 

ənənəsi hələ ki sona qədər ölmür. Bu xüsusilə köçərilər (yəni qədim türklər-H.Ə.) üçün 

xarakterikdir” (12, s. 184).  

“Kitabi-Dədə Qorqud” eposunda həmin adət-ənənəni obrazlı şəkildə ifadə edən bir çox 

epizod vardır. Məsələn, “Xanlar xanı Bayandır ildə bir dəfə şadlıq edib oğuz bəylərini qonaq edərdi. 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



314

Yenə şadlıq məclisi qurub, atdan ayğır, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırmışdı...” (4, s. 176). 

“Kitabi Dədə Qorqud”un “Beovulf”la səsləşən məqamlarından ən qabarığı Təpəgöz-Qrendel 

paralelləri ilə bağlıdır. “Beovulf” poemasının birinci hissəsində göstərilir ki, Heort artıq 12 ildir 

dəniz əcaibi Qrendelin hücumlarına məruz qalmışdır.Hər gecə Qrendel bataqlığı bürüyən dumandan 

sivrilib çıxaraq peyda olur, onlarla döyüşçünü parçalayaraq diri-diri yeyirdi. Heç kəs bu qorxunc 

məxluqun qarşısına çıxa bilmirdi. Beləcə şənlik məclisləri azalır, bütün Danimarka kədərə-qəmə 

bürünürdü. Az keçmir qonşularının fəlakəti qeatlara məlum olur və Beovulf 14 döyüşçüsü ilə 

birlikdə Hrotqarın köməyinə gəlir. Göründüyü kimi Beovulf anqlo-sakson qəhrəmanı deyil, İsveçin 

cənubunda məskunlaşan skandinav tayfalarından birinin-qeatların (qautlar) cəngavəridir. 

“Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun səkkizinci boyunda-“Basatın Təpəgözü oldürməsi” 

boyunda da hadisələr demək olar ki, eyni qaydada cərəyan edir.Bu boyda təcavüzə uğrayan Oğuz 

eli, təcavüzkar isə Təpəgözdür. O, türk-oğuz elinə qənim kəsilərək onun say-seçmə oğullarının 

axırına çıxmışdır. Daha çox itki verməsinlər deyə oğuzlar onunla razılığa gəlmiş, hər gün iki adam 

və 500 goyun verməyə razılaşmışdılar.  

“Beovulf” dastanında Qrendel siklop olmasa da xislətcə və qorxunc xarici görkəminə görə 

ona bənzər bir məxluqdur. Qrendeli bir çox xüsusiyyətlərinə, ən əsası isə xain, zalım xislətinə görə 

Təpəgözlə eyniləşdirmək olar. Qidalanmaq üçün Təpəgoz insanları və heyvanları oğurlayıb yeyir. 

Qrendel də gecəyarısı gözlənilmədən insanlara hücum çəkir və onların qanlı cəsədləri ilə qidalanır. 

Oğuzlar Təpəgözü öldürmək üçün yeddi dəfə birləşsələr də, hər dəfə məğlub olurlar. Danimarkalılar 

da Beovulfun gəlişinə qədər neçə dəfə cəhd etsələr də Qrendeli məhv edə bilmirlər. Oğuz Təpəgözü 

yarı insan, yarı əfsanəvi məxluq olan Pəridən dünyaya gəlmişdir. Təpəgözün atası Sarı Çoban 

həmin pəriylə bulaq başında rastlaşmışdır. Qədim “Oğuznayəmə”yə görə isə Təpəgözün anası 

böyük dənizdə yaşayır. “Beovulf”dakı Qrendelin də anası su ilə bağlıdır, o, bataqlıqda yaşayır. 

Qrendelin özünü isə dəniz əcaibi adlandırırlar. 

Qrendelin ölümündən sonra anası özü Beovulfun və danimarkalıların üzərinə gələrək 

oğlunun intiqamını almaq istəyir. “Kitabi-Dədə Qorqud”da da Pəri yalnız çobandan deyil, onun 

mənsub olduğu bütün oğuz elindən intiqam almaq fikrindədir. Lakin o, bunu birbaşa deyil, dolayısı 

ilə həyata keçirir. Anası Təpəgözün barmağına sehrli üzük taxmaqla onu ölümsüz edir və deyir: 

“Oğul, sənə ox batmasın, bədənini qılınc kəsməsin!” (4, s. 267). Bununla da o, oğuz igidlərini çox 

zor və öhdəsindən asanlıgla gəlinə bilinməyəcək bir təhlükə ilə üz-üzə qoymuş olur. 

“Beovulf”dakı Qrendel də Təpəgöz kimi həm xarici görünüşcə dəhşətli və heybətli idi, həm 

də çox qəddar əməllər törədərək Danimarkanın neçe-neçə cəsur igidinin qanını tökmüşdü. Təpəgöz 

də oğuz elini beləcə kor qoymuş, say-seçmə oğullarını həlak etmişdi. Hər iki dastanda zülm ərşə 

çəkiləndə-Danimarka başdan-başa garalar geyinəndə Beovulf, bir ananın iki oğlu Təpəgözə qurban 

verilib üçüncüsünə növbə gələndə isə Basat meydana atılıb insanların köməyinə tələsir. Qeatların 

cəsur döyüşçüsü Beovulf Basatdan fərqli olaraq qonşularının-danimarkalıların köməyinə tələsir, 

onları dardan qurtarmağa çalışır.  

 Beovulf da Basat kimi düşmənilə təkbətək vuruşur. Basat Təpəgözə, Beovulf isə Qrendelə 

yalnız öz gücünün hesabına qalib gəlir. Bu iki qəhrəmanın oxşar cəhətlərindən biri də onların öz 

güclərinə arxalanmaqları ilə yanaşı, yeri gəldikdə düşmənə hiylə ilə qalib gələ bilmək bacarığı, 

vəziyyəti ağılla vaxtında qiymətləndirə bilmək xüsusiyyətidir. Belə ki, Basat Təpəgözlə 

vuruşmazdan əvvəl onun yeməyini hazırlayan qocalardan düşməninin zəif yerinin olub-olmadığını 

soruşur. Qocalar cavabında Təpəgözün bütün bədəninin zirehlə örtüldüyünü yalnız tək gözünün 

ətdən olduğunu xəbər verirlər. Basat da fəndgir tərpənərək Təpəgözü məhz yeganə gözündən 

məhrum edir və bununla gələcək mübarizədə qələbəsini təmin etmiş olur. Beovulf da yaxşı bilir ki, 

Qrendel qəddar, amansız olmaqla yanaşı həm də çox hiyləgərdir. Ona görə də öz yoldaşlarına 

bildirir ki, onunla təkbətək döyüşə çıxmağın mənası yoxdur.  Çünki o, açıq döyüşdən qaçacaq və  

qəfildən qaranlıqda zərbə endirəcəkdir. Beləliklə, Beovulf Qrendeli qabaqcadan duyuq salmamaq 

məqsədilə döyüşçü dostlarının arasında özünü tanıtdırmadan uzanaraq gecənin düşməsini gözləyir. 

Gecə Qrendel həmişəki adətilə “Maral palatası”na hücum çəkəndə Beovulfun qüvvətli əli onun 

biləyindən yapışır. Qrendel elə ilk təmasdan qeyri-adi güc sahibi ilə üzləşdiyini anlayır.Çox çətin 

əlbəyaxa döyüş Beovulfun qələbəsi ilə başa çatır. O, Qrendelin qolunu çiynindən qoparır. Qanına 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



315

boyanmış əcaib özünü zorla bataqlığın qaranlıq sularına vurur və orada canını tapşırır.  

“Beovulf” dastanı ilə “Təpəgöz” boyu arasındakı digər bir oxşarlıq qəhrəmanların-Beovulfla 

Basatın adı ilə bağlıdır. Belə ki, xüsusilə “Beovulf”da bütün qəhrəmanlar şəxs adları ilə 

adlandırıldıqları halda, yalnız Beovulfun adı fərqlidir. Beovulf adının mənası hərfi tərcümədə 

“arılar canavarı”, yəni arıları udan deməkdir. Basatın adını isə Dədə Qorqud qoymuş,atları 

basdığına görə ona Basat adını vermişdir.  

“Beovulf” dastanı qəhrəmanın-Beovulfun dəfn mərasimi ilə sona yetir. Anqlo-sakson 

dastanının sonunda Beovulfun 12 ən cəsur döyüşçüsü öz krallarına və sərkərdələrinə son 

ehtiramlarını göstərərək onun cəsədinin külünü öldürdüyü əjdahanın mağarasından tapılan qiymətli 

zinət əşyaları ilə birlikdə məzara basdırır, üstündə isə hündür və əzəmətli təpə ucaldırlar. Məlumdur 

ki, təpə formalı qəbirlər qədim türklərə məxsusdur və kurqan adlanır. Kurqan sözünün mənası xan 

qəbiri, yaxud xaqan qəbiri anlamını verir. Avrasiya çölləri boyunca səpələnmiş bu qəbirlər “skif çar 

qəbirləri” kimi də tanınırdı. Qədim türklər öz hökmdarlarını və adlı-sanlı döyüşçülərini onlara 

məxsus zinət və başqa məişət əşyaları, hətta atı ilə bir yerdə basdırardılar. “Kurqan qəbirləri 

Avropada türklərin dəb salması şübhəsizdir. Onların gəlişinə qədər Avropa “yandırma əsrləri”ni 

yaşayırdı. Bu Skandinaviyada da belə idi. Şimali Avropanın ensiklopediyası sayılan Norman 

saqalarından ibarət “Yer kürəsi” kitabında hökmdar Freyrin kurqanda dəfn olunması epizodu ilə 

Skandinaviyada ilk kurqanın tarixi başlanır” (7, s. 301). 

 

ƏDƏBIYYAT 



 

1.

  Ağasıoğlu F. Azər xalqı. Seçmə yazılar. Bakı: Ağrıdağ, 2000, 436 s. 



2.

  Bayat F. (Gözəlov). Oğuz epik ənənəsi və “Oğuz Kaqan” dastanı. Bakı: Sabah, 1993, 194 

s. 

3.

  Cəfərov N. Qədim türk ədəbiyyatı, Bakı, AzAtaM, 2004, 322 s. 



4.

  Kitabi-Dədə Qorqud. Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər. Bakı: Öndər nəşriyyat, 2004, 376 s.  

5.

  Qasımlı M. Türk etnik düşüncəsində “Qorqud” obrazının mifoloji və tarixi statusu // 



Folklor və etnoqrafiya, 2004, № 2, s.22-29. 

6.

  Süleymenov O. Az-Ya. Bakı: Azərnəşr, 1993, 304 s. 



7.

  Аджи М. Тюрки и мир: сокровенная история. М.: АСТ, 2006, 649 c.  

8.

  Гербер Х. Мифы Северной Европы. М.: Центрполиграф, 2008, 346 c.  



9.

  Мельникова Е.А. Скандинавские рунические надписи: Новые находки и 

интерпретации. М.:Восточная литература, 2001, 495 с. 

10.


  Стурлусон С. Младшая Эдда. Л.: 1970 http://www.biblio.nhat-

nam.ru/mladshaya_edda.pdf 

11.

  Стурлусон С. Круг Земной. М.: Наука, 1980, 541 с. 



12.

  Хазанов А.М. Социальная история скифов, М.: Наука, 1975, 336 c.  

 

 

Summary 



Paralells between western European epics and “Kitabi Dede Qorqud” are held in the article. 

The common features of characters and motives are explained with the great role of Turkish factor 

on Scandinavian and anglo-saxon epic poetry which was formed under its influence.  

Key words: Turkish ethnic group, epic, experience, plot, motive, Skandinavian songs 

 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə) 



 

 

 



 

 

 



316

 

        Xuraman Hümmətova, fil.ü.f.d., dos. 



AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu 

Türk xalqları Ədəbiyyatı şöbəsi, aparıcı elmi işçi 

hummatovax@mail.ru 

 

BƏKİR  ÇOBANZADƏNİN  POETİK YARADICILIĞI  



Ömür kitabı yarımçıq qalan sənətkarlardan biri də tatar  xalqının fədakar oğlu Bəkir 

Çobanzadə (1893-1938) olmuşdur. O həm  müəllim, həm filosof, həm dilçi alim, həm 

ədəbiyyatşünas, ən nəhayət, incə  ruhlu bir şair idi. Onun lirik şeirləri  bizə qısa bir  ömür yaşamış 

tatar xalqının  nakam şairi Qabdulla Tukayın  poeziyasını xatırladır.  Bu poeziyanın mayasında  

xalqa doğmalıq, soy-kökə bağlılıq,  adət-ənənəyə hörmət, tarixi keçmişlə fəxr etmək əsas  

amillərdən biri kimi ön plana çəkilir. “Mənəm Çingiz, Teymur xanın  nəvəsi, onlar gedən yolu mən 

də gedirəm”,- deyən  şair  öz ulu keçmişinə səyahət etməkdən qürur duyur. Bu duyğu onu əzmkar 

etmiş, səsinin bütün ellərə yayılmasını, “qoyun mən  bağırım, sonra  kiriyim, Kırımda, həm 

Kaşqarda  yurdum  deyib yürüyüm”  deməklə, səsinin və sözünün sərhədləri aşmasını, türk  

torpaqlarının sərhədlərinin sonsuzluğuna oxucunun diqqətini cəlb edir. Bu səs uzun illər tatar 

xalqını milli azadlıq uğrunda mübarizəyə səsləmiş, öz azadlığı uğrunda qan tökməyə hazır olan bir 

tatar balasının “iç  dünyasının”  naləsidir. 

B.Çobanzadənin diqqəti  çəkən şeirlərindən biri də “Dana doğru”şeiridir. Şeirin birinci 

misrasında şair “zülmət gecə, yer görünmür, ulduz yox” deməklə, tatar xalqının əsarət altında, yəni  

zülmətdə  olduğunu, insanların  öz torpaqlarında hüquqsuzluğunu, bu xalqı oyadacaq  bir 


Yüklə 2,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin