İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İNKİŞAF MEYLLƏRİ 
 
İnformasiya sistemləri özünün inkişafında bir sıra təkamül mərhələlərindən 
keçmişdir. İnformasiya proseslərinin yerinə yetirilməsi və avtomatlaşdırılması 
səviyyəsinə görə əl əməyinə əsaslanan, avtomatlaşdırılmış informasiya 
sistemlərində informasiyanın çevrilməsi ilə əlaqədar bütün əməliyyatlar insan 

---

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
44 
tərəfindən əl üsulları ilə və ya primitiv texniki vasitələrdən istifadə etməklə yerinə 
yetirilir.
Avtomatlaşdırılmış informasiya sistemlərində bütün idarəetmə funksiyaları 
(və ya məlumatların işlənməsi əməliyyatları) mütərəqqi hesablama, 
kommunikasiya təşkilat texnikası vasitələrinin köməyi ilə, habelə insanın da 
iştirakı olmaqla avtomatlaşdırılmış üsullarla yerinə yetirilir. Avtomatlaşdırılmış 
informasiya sistemlərində isə bütün idarəetmə funksiyaları və məlumatların 
işlənməsi prosesi insan iştirak etmədən texniki vasitələrin köməyi ilə avtomatik 
üsullarla həyata keçirilir. 
İnformasiya sistemləri və texnologiyalarının təkamülü korporativ biznesin 
yeni modellərinin inkişafı ilə o dərəcədə bağlıdır ki, bu proseslər çox zaman bütöv 
bir vəhdət təşkil edir. Müəssisələrin və şirkətlərin informasiya sistemlərinin 
səviyyəsinin yüksəldilməsinə daim cəhd göstərməsi yeni daha mükəmməl aparat 
və vasitələrin meydana gəlməsini stimullaşdırmaqla, mövcud informasiya 
sistemlərinə həvəs və marağı artırır. Bunun sayəsində sahibkarların bazar 
konyekturunda baş verən dəyişikliklərə daha tez reaksiya vermələri, minimal riskə 
getməklə maksimum mənfəət götürmələri mümkün olur. Uzun müddət, yəni 
keçən əsrin 80-cı illərin ortalarına qədər (30 ilə yaxın bir dövrdə) məlumatların 
işlənməsinin üstünlük təşkil edən mərkəzləşdirilmiş modeli öz yerini sürətli fərdi 
kompüterlərin lokal şəbəkələrinin bölgülü arxitekturasına verməsi nəticəsində son 
illərdə sistemin resurslarının mərkəzləşdirilməsi istiqamətində xeyli irəliləyişin 
olması müşahidə olunur. İndiki zamanda özündən əvvəlki sistemlərin 
üstünlüklərini səmərəli şəkildə birləşdirən “müştəri-server” texnologiyasına xüsusi 
diqqət yetirilir. 
İnformasiya sistemlərinin təkamülü tarixini bir neçə mərhələlərə ayırırlar: 

birinci mərhələ 1960-1970-ci illəri əhatə etməklə mərkəzi EHM bazasında 
qurulmuş və “bir müəssisə - bir informasiyanı işləmə mərkəzi” prinsipi üzrə 
fəaliyyət göstərirdi; 

ikinci mərhələ 1970-1980-cı illəri əhatə edir. Bu mərhələdə informasiya 
sisteminin qeyri-mərkəzləşdirilməsinə doğru ilk addımlar atılır, istifadəçilər 
mini kompüterlərdən, məlumat bazalarının yaradılması və idarə edilməsi 
sistemlərindən və tətbiqi proqram paketlərindən istifadə edirdi; 

üçüncü mərhələ 1980-1990-cı illəri əhatə edir. Bu mərhələdə məlumatların 
bölgüsü şəbəkə işlənməsini, kütləvi surətdə və geniş miqyasda fərdi 
kompüterlərdən istifadə edilməsini həyata keçirir. Çoxsaylı iş yerləri vahid 
informasiya sistemində birləşir, hesablama şəbəkələri və məlumatların 
bölgülü işlənməsi mümkün olur. Serverlər bazarı kompüter sənayesinin 
daimi bölmələrindən birinə çevrilir, tədricən müştəri-server
ierarxik modeli 
üstünlük təşkil edir. 

dördüncü mərhələ 1990-cı ildən sonrakı dövrü əhatə edir. Bu mərhələdə 
informasiya sistemlərinin əsas fərqləndirici cəhəti məlumatların işlənməsinin 
ierarxiya prinsipi üzrə təşkili, informasiya sisteminin yuxarı səviyyəsində 
mərkəzləşdirilmiş işlənməsi, resursların vahid prinsip üzrə idarə edilməsinin 

---