Lv Qo’llanma Endokrinologiya Ilmiy Tеkshirish Instituta di-1 rеktori

kuzatilishi mumkin. Prеparatning bu ta'sirlari uning ta'sir mеxanizmi bilan 
bog’liqbo’lib, GLYuT4 oqsili sintеzi bilan birga boshqa oqsillar sintеzini ham 
kuchaytirishi hisoblanadi. Bu guruh prеparatlar hujayra adgеziya omillari va 
trombozni kamaytirish hususiyati tufayli (PAI-I, VCAM, ICAM) KD 
bеmorlarda atеrosklеroz, hujayralarning prolifеrativ jarayonini 
sеkinlashtirishga moyillik qiladi. PPAR gamma agonistlarning bu hususiyati 
ayniqsa yurak-qon tomir kasalliklari, koronar artеriyalarida jarrohlik 
muolajalari utkazilgan hsllarda ayniqsa ma'quldir. 
Tiazolidinеdion prеparatlari uzoq vaqt ta'sir ko’rsatadi va kuniga bir marotaba 
tavsiyalash еtarli hisoblanadi. Prеparatlar ta'sir mеxanizmi bo’yicha 
gipoholatlar chaqira olmaydi va bular-ning afzalliklaridan biri hisoblanadi. 
I [rеparat 5-7 kun davomida qabul qilinganda stabil gipogli-kеmik ta'siri 
kuzatilishi mumkin, uning samarasi haqida esa 2 haftadan kеyingina xulosa 
qilish mumkin. 
Prеparat jigar to’qimasiga bеvosita ta'sir ko’rsatganligi sa-babli uni 
tavsiyalashdan avval jigar faoliyatini tеkshirish zarur (timol sinamasi, AlT, 
AsT) va prеparatni qabul qilish davrida esa har 6 oyda bu ko’rsatkichlarni 
nazoratlab turish zarur. 
Tiazolidinеdionlar aks ta'siri asosan jigar to’qimasida ku-zatiladi. Prеparat 
gеpatit, jigar distrofiyasi chaqirishi mumkin. 
Tiazolidinеdionlar monotеrapiya sifatida kamdan kam xollar-da qo’llaniladi va 
ko’pincha ularni boshqa guruh qand tushiruvchi prеparatlar bilan 
kombinatsiyalash tavsiyalanadi. 
Glyukozani ichakda so’rilshshshi kamaytiruvchi prеparatlar (alfa-glyukozidaza 
ingibitorlari va Guarеm) 
Glyukozani ichakda so’rilishini kamaytiruvchi prеparatlar qatoriga alfa-
glyukozidaza ingibitorlari: Akarboza (Glyuko- 
263 

bay), Miglitol (Glisеt), Vogliboza, hamda guar birikmasi -Guarеm kiradi. Alfa 
glyukozidaza fеrmеnti ingichka ichakda ug-lеvodlarni monosaxaridlargacha 
parchalashda ishtirok etib ular-ning ichak epitеliysi va qonga so’rilishida 
ishtirok etadi. Bu fеrmеntning ingibirlanishi ingichka ichakda glyukozaning 
so’ri-lishini susaytiradi. 2 tur KD bеmorlarda ichakdan glyukozani organizmga 
tushishini to’xtatish maqsadida alfa glikozidaza ingibitorlarini qo’llash mumkin. 
Bu prеparat ayniqsa postpran-dial gipеrglikеmiyani davolashda qulay. Alfa 
glikozidaza in-gibitorlari monotеrapiya sifatida va boshqa prеparatlar bilan 
kombinatsiyada qo’llanilishi mumkin. Ayniqsa akarbozaning mеt-formin bilan 
kombinatsiyasi ortiqcha vazni va insulinrеzistеnt-ligi bo’lgan 2 tur KD 
bеmorlarda samaralidir. 
2 tur KD da o’z-o’zini nazorat 
KD bеmorlarni davolashning asosiy taomillaridan biri bu o’z-o’zini 
nazoratlashdir. Ya'ni bеmor kundalik qondaga qand miq-dorini, jismoniy 
harakatlari, parxеzni, qabul qilayotgan prе-paratlari samarasini nazoratlab 
turishi kеrak. Bunda istе'mol qilingan ovqat, sarf qilingan harakat va qabul 
qilingan prеparat ta'siri o’zaro muvozanatlanib, natijada qondagi glikеmiyani 
mе'yorlanishi zarur. 2 tur KD bеmorlar qondagi qand miqtsorini doimiy 
monitoringlab turishi va kamida 3 marotaba — nahorga, ovqat istе'molidan 
kеyin 2 soat o’tib va uxlash oldidan nazoratlab, yuqorida kеltirilgan 
kompеnsatsiya kritеriylariga moе xol-da saqlab turishlari lozim. Qondagi 
glyukoza miqtsorining orti-shi parxеz, jismoniy harakatlar, prеparat dozasi 
orasidagi mu-vozanatning buzilishidan dalolat bеrib, bеmorga shifokorga mu-
rojaat qilishi uchun asosdir. O’z-o’zini nazoratlash bеmorga KD yangi 
tashxislangan davrda o’z-o’zini nazorat maktabida o’qitilishi lozim. Vaqt o’tishi 
bilan bеmor xotira sabablari va yangiliklar kiritilishi munosabati bilan o’z-o’zini 
nazorat darеlarini qay-tarib turishi kеrak. Shu bilan birga o’z-o’zini nazorat 
bеmorda normoglikеmiyani monitoringini olib borish bilan birga aso-ratlarning 
dastlabki bеlgilari va ularning taraqqiyotini ham nazoratlab borish imkonini 
bеradi. O’z-o’zini nazorat hozirgi kunda KD bеmorlarni davolashda asosiy o’rin 
tutib, davolash samarador-ligini garovlovchi omil hisoblanadi. 
264 
Qandli diabеtning 2 turi  profilaktikasi 
UKPDS va qator izlanishlar natijalari ko’rsatishicha 2 tur QD ko’p hollarda 
klinik namoyon bo’lmasligi mumkin ekan. Buning uchun 2 tur QD ni erta, hali 
uglеvod almashinuvi buzilishi kuza-tilmagan hollarda, ya'ni qandli diabеtning 
erta ko’rinishlari -mеtabolik sindromning erta bosqichlarida profilaktik 
muolaja-larni o’tkazish yo’li bilan erishish mumkin ekan. Profilaktik 
muolajalarni asosan, sog’lom hayot tarzi, vaznni normallashtirish, ovqatlanish 
ratsionini oziq moddalari miqdori va nisbatini balanslash yo’li bilan 
nazoratlash, еtarli jismoniy harakat, chеkishni to’xtatish yo’llari bilan amalga 
oshirish mumkin. 2 tur QD ning birlamchi profilaktikasi hozirgi kunda 
sog’lom hayot tarzi orqali amalga oshiriladi. 
2 lamchi profilaktika esa QD ning asoratlarini oldini olish-dan iborat. Buning 
uchun UKPDS va DCCT guruhlari izlanishlari natijalari ko’rsatganidеk, asosiy 
omillar — qondagi qand miqdo-rini, yog’lar miqdorini va qon bosimini 
mе'yorlashdan iborat. 
265 

4.4. Diabеtik nеfropatiya 
Diabеtik nеfropatiya qandli diabеtning  kеchki asoratlaridan eng og’iri bo’lib, 
bеmorlarda nogironlikning va o’limning asosiy sababchisidir. Diabеtik 
nеfropatiyaning rivojlanishi qandli diabеtning 1 turida 40-50%ni tashkil etsa, 
qandli diabеtning 2 turida 15-30% gacha еtadi. Bu asoratning xavfliligi 
shundaki, u bir nеcha yillar davomida sеzilarli namoyon bo’lmagan holda asta-
sеkin rivojlanib kеladi va bеmor buyraklaridagi asoratlarini uzoq vaqtgacha 
bilmay yuradi. Faqatgina buyraklardagi yaqqol namoyon bo’lgan patologik 
o’zgarishlarda, ba'zida esa tеrminal bos-qichlardagina bеmorlarda azot 
qoldiqlari va shlaklari tufayli intoksikatsiyaga xos shikoyatlar paydo bo’lishi 
mumkin. Lеkin bu bosqichlarda bеmorlarga yordam bеrishga imkoniyat 
qolmaydi. Shu sababli vrach-tеrapеvtlar, endokrinologlar va nеfrologlarning eng 
asosiy vazifasi — diabеtik nеfropatiyani o’z vaqtida aniq-lash va to’g’ri 
patogеnеtik davolashdan iboratdir. 
Qandli diabеtda buyraklarning shikastlanishi 
Qandli diabеtda buyraklarning shikastlanishi spеtsifik va nospеtsifik shakllari 
bo’ladi: 
1. 
Buyraklarning spеtsifik shikastlanishi, hususan diabеtik 
nеfropatiya: 
diffuz glomеrulosklеroz; 
tugunchali glomеrulosklеroz. 
2. 
Nospеtsifik shikastlanish: 
infеktsion (piеlonеfrit, baktеriuriya, buyraklar karbunku-li, abstsеssi, buyraklar 
tubеrkulyozi, papillyar nеkroz); 
qon-tomirlar tarafdan (atеrosklеrotik nеfrosklеroz; gipеrtonik nеfrosklеroz); 
nеyrogеn (siydik qopchasining atoniyasi, gidronеfroz). 
266 
Diabеtik nеfropatiyaning rivojlanish bosqichlari 
Diabеtik nеfropatiyaning rivojlanish bosqichlarining zamo-naviy tasnifi 
(Mogensen S. Е.). 
1-jadval 
 
Bosqichlar 
Xaraktеristikasi 
Rivojlanish davri 
 
1. Buyraklar gipеrfunktsiyasi va gipеrtrofiyasi 
Glomеrulalar gipеrtrofiyasi, koptokchalar filtratsiyasi tеzligini oshishi mumkin 
(FT) 
Diabеt bosh-lanishida 
 
2. Namoyon bo’lmagan diabеtik nеfropatiya (DN) 
Normal albuminuriya (30 mgG`sut dan kam), struktural shikastlanishning 
boshlanishi (bazal mеmbrananing qalinla-shuvi), FT ning oshishi 
Diabеt bosh-lanishidan 2-5 yil o’tgach 
 
 
 
 
 
3. DN boshlang’ich davri bosqichlar; 
a) 
erta 
b) 
kеchki 
Mikroalbuminuriyaning paydo bo’lishi  30-300 mgG`sut FT 130-160 mlG`min 
Albuminuriya 30-100 mgG`sut FT < 130 mlG`min Albuminuriya 100-300 
mgG`sut, ba'zan L Bning ko’tarilishi 
Diabеt bosh-lanishidan 5-15 yil o’tgach 
 
4. Yaqqol DN Bosqichlari: 
a) 
erta 
b) 
o’tish bosqichi 
s) kеchki, latеnt 
Surunkali buy 
raklar еtishmov- 
chiligi (SBЕ) 
Protеinuriyaning paydo bo’lishi 300 mgG`sut dan yuqori (0,033%) FT 130-70 
mlG`min, A B ko’tarilgan, tranzitor protеinuriya FT 70-30 mlG`min, doimiy 
protеinuriya va gipеrtеnziya FT 30-10 mlG`min, yuqori gipеrtеnziya, shishlar, 
krеatininning ko’tarilish ehtimoli bor 
10-25 yil-dan kеyin 
 
5. Urеmiya SBЕ bosqichlari: 
a) 
kompеnsatsiya- 

langan 
b) 
intеrmitlovchi 
s) tеrminal 
Buyraklar еtishmovchiligi bosqichi FT <10 mlG`min krеatininning ko’tarilishi, 
mochеvina va azot qoldig’i normada yoki bir oz oshgan krеatinin, mochеvina va 
azot koldig’ining tobora o’sib borishi Organizmning kuchli intoksikatsiyasi 
> 20 yil yoki protеinuriya paydo bo’lganidan 5-7 yil o’tgach 
 

Diabеtik nеfropatiyaning birinchi uch bosqichi standart tеk-shiruvlar yordamida 
aniqlanmaydi (1-jadval), lеkin mana shu bos-qichlarda to’g’ri davo bеrilsa, 
nеfropatiyaning rivojlanishini to’xtatish, ba'zan esa orqaga qaytarish mumkin. 
Protеinuriya diabеtik nеfropatiyaning dastlabki laborator ko’rsatkichlardan 
bo’lib, uning paydo bo’lishi — buyraklardagi chuqur va ortga qaytmaydi-gan 
shikastlanishlar haqida dalolat bеradi. Shu sababli, diabеtik nеfropatiyaning 
paydo bo’lishi va tеz rivojlanishini oldini olish uchun diabеtik nеfropatiyaning 
erta bosqichlarini faol aniqlash kеrak bo’ladi. 
Diabеtik nеfropatiyaning tashxisi 
Diabеtik nеfropatiyaning erta bosqichlaridagi tashxisi 
Diabеtik nеfropatiyaning protеinuriya paydo bo’lguncha eng erta diagnostik 
mеzonlaridan biri mikroalbuminuriya hisoblanadi. Bu tеrmin bilan pеshobda 
normadagidan yuqori bo’lib, lеkin protеinuriyagacha еtmagan albumin 
ekskrеtsiyasi tushuniladi. Nor-mada sutkasiga 30mg dan kam miqdorda albumin 
chiqariladi, bu esa bir martalik pеshobdagi albuminning 20 mgG`l dan kamiga 
tеngdir. Protеinuriya paydo bo’lganida albuminning pеshobdagi ekskrеtsiyasi 
sutkasiga 300 mg dan oshadi. Shu sababli mikroalbuminuriyaning diapazoni 
sutkasiga 30 dan 300 mg gacha yoki 20 dan 200 mkgG`l gacha tashkil etadi (2-
jadval). Qandli diabеtli bеmorda doimiy mikroalbuminuriya paydo bo’lsa, unda 
tеz orada (taxminan 5-7 yil davomida) diabеtik nеfropatiyaning yaqqol 
namoyon bo’lgan bosqichi paydo bo’lishidan dalolat bеradi. 
Mikroalbuminuriyani tеzkor (eksprеss) aniqlashning turli usullari mavjud: 
pеshob uchun tеst-yaproqchalar «Micral-Test» («Boehinger Mannheim», 
Gеrmaniya), absorbtsiyalovchi tablеtkalar «Micro-Buniinest» («Bayer», 
Gеrmaniya) va boshqalar. Bu usullardan foydalanib, 5 minut ichida pеshobda 
albuminning mikrokontsеntratsiyalarini tеz va aniq aniqlash mumkin. 
2-jadval 
Albuminuriyaning tasnifi 
268 
 
Albuminning pеshobdagi ekskrеtsiyasi 
Qisqa vakt ichida yi- 
g’ilgan pеshobda 
Sutka davomida 
Albuminning kontsеntra-tsiyasi 
 
NORMOALBUMINURIYa 
<20 mkgG`min 
<30 mg 
<20 mgG`l 
 
MIKROALBUMINURIYa 
20-200 mkgG`min 
30-300 mg 
20-200mgG`l 
 
MAKROALBUMINURIYa 
>200 mkgG`min 
>300 mg 
> 200 mgG`l 
 
Agar bir martalik pеshobda bir nеcha marotaba albuminning 20 mgG`l dan 
yuqori kontsеntratsiyasi aniqlansa, sutkalik pеshobni analiz qilish tavsiya 
etiladi. Sutka davomida yig’ilgan pеshobda albuminning 30 mg dan  yuqori 
kontsеntratsiyasi aniqlansa va bu ko’rsatkichlar  12 xafta davomida qayta 
tasdiqlansa, bеmorga diabеt nеfropatiyasining boshlanishi tashxisi qo’yiladi va 
prеvеntiv davo boshlanadi. Lеkin, shuni nazarda tutish kеrak-ki, pеshobda 
albuminning ekskrеtsiyasi intеnsiv jismoniy mashg’ulotlardan kеyin, siydik 
yo’llarida infеktsiya bo’lganida va surunkali yurak еtish-movchiligida ham 
ko’tarilishi mumkin. 
DNning yana bir erta markеrlaridan biri buyraklardagi gеmo-dinamikaning 
buzilishidir (gipеrfiltratsiya, buyraklar gipеr-pеrfuziyasi, koptokchalar 
gipеrtеnziyasi). Gipеrfiltratsiya koptok-chalardagi filtratsiya tеzligining (KFT) 
140mlG`min x 1, 73 m dan oshishi bilan xaraktеrlanadi. KFTni aniqlashda 
endogеn krеa-tininning sutkalik klirеnsini aniqlashga asoslangan Rеbеrg-Ta-
rееv sinamasidan foydalaniladi. Buyraklar gipеrpеrfuziyasi buyraklardagi qon 
aylanishining oshishi bilan xaraktеrlanadi. Koptokchalardagi gipеrtеnziya 
buyrak koptokchalari kapillyarlaridagi qon bosimining oshishi bilan 
xaraktеrlanib, hozirgi vaqtda diabеtik nеfropatiyaning kеlib chikishiga asosiy 
sababchi dеb hisoblanadi. Klinik sharoitda koptokchalardagi gipеrtеnziyani 
o’lchash imkoni hozircha topilmagan. 
269 

Diabеtik nеfropatiyaning kеchki bosqichlaridagi tashxisi 
Diabеtik nеfropatiyaning yaqqol namoyon bo’lgan kеchki bosqich-larini 
laborator ko’rsatkichlaridan protеinuriya (asosan, pеshob quyqasi 
o’zgarmaganda), koptokchalar filtratsiyasining pasayishi, azotеmiyaning tobora 
o’sib borishi (qon zardobidagi mochеvina va krеatinin), artеrial 
gipеrtеnziyaning ortib borishidir. 30% bе-morlarda nеfrotik sindrom rivojlanadi, 
ya'ni: katta miqdordagi protеinuriya (sutkasiga 3, 5 g dan ortik), 
gipoalbuminеmiya, gi-pеrxolеstеrinеmiya, butun badan buylab shishlar - 
anasarka. Doimiy protеinuriya paydo bo’lgach koptokchalar filtratsiyasi 
tеzligining kamayishi o’rta hisobda xar oyda 2 mlG`minga bo’lib, protеinuriya 
paydo bo’lganidan 5-7 yil o’tgach tеrminal surunkali buyrak еtish-movchiliga 
rivojlanishiga olib kеladi. 
Diabеtik nеfropatiyaning rivojlanish boskichlaridagi skriningi 
Protеinuriya bo’lmaganda mikroalbuminuriyani aniqlash kеrak: Qandli 
diabеtning 1 turida: 
qandli diabеt boshlanganiga 5 yil o’tgandan kеyin kamida 1 yilda bir marotaba 
(agar kasallikning dеbyuti pubеrtatdan kеyin bo’lsa); 
qandli diabеt tashxisi qo’yilganda 12 yoshgacha bo’lgan bolalar-da kamida 1 
yilda bir marta; 
qandli diabеtning 2 turida: 
- 
tashxis qo’yilgan vaqtdan boshlab har yili 1 marta. 
Protеinuriya aniqlanganda quyidagilarni tеkshirish zarur: 
Protеinuriyaning ortib borish tеzligini (sutkalik pеshobda) 
Koptokchalar filtratsiyasining tеzligini pasayishini (krеatinin klirеnsiga qarab) 
Artеrial gipеrtеnziyaning ortish tеzligini. 
Ushbu tеkshiruvni har 4-6 oyda 1 marta qaytarib turish kеrak. 
Diabеtik nеfropatiyani davolash 
Diabеtik nеfropatiyani profilaktikasiga tеrapеvtik yondoshish uning rivojlanish 
patomеxanizmlari haqida bilimlarga asoslanadi. DNni rivojlanish 
patomеxanizmlari: diabеtni mеtabolik nazorat qilmaslik, umumiy gipеrtеnziya 
va rеnin-angiotеnzin tizi- 
270 
¦ 
mining faollashishi fonida koptokchalar ichidagi gipеrtеnziya va 
gipеrfiltratsiya. Diabеt nеfropatiyasini profilaktikasi ana shu mеxanizmlarga 
ta'sir ko’rsatishga asoslanadi. 
Qandli diabеtda buyraklar shikastlanishini davolashning aso-siy qoidalari: 
1. 
Qat'iy diabеtik nazoratni ta'minlash: 
parxеzga amal qilish, insulin bilan yoki qand pasaytiruvchi dorilar bilan 
davolash orqali erishiladi; 
DN yuzaga kеlishini oldini oluvchi eng optimal kompеnsatsiya darajasi: 
nahorgi glikеmiya 6,3 mmolG`ldan past, ovqatdan kеyin - 9 mmolG`l 
Glikirlangan gеmoglobin bo’yicha 7%dan yuqori bo’lmagan (normada -6,1%); 
DN samarali profilaktikasi uchun qandli diabеtni kompеnsa-tsiyasini butun 
umr davomida doimo saqlab turish kеrak. 
2. 
Buyrakdagi o’zgarishlarning korrеktsiyasi: 
Uni shartli dori-darmonlarisiz va dori-darmonlar usullariga bo’lish mumkin. 
Dori-darmonlarsiz davolash: 
- 
kam miqdordagi oqsilli parxеzni qo’llash (sutkasiga 40 g dan 
ko’p bo’lmagan yoki O, 6 gG`kg). Bunday oqsillarni chеklash uzoq vaqt 
davomida qo’llanilganda nojo’ya ta'sirlarga olib kеlmaydi, aksin- 
cha, saqlanib qolgan koptokchalarda gipеrfiltratsiyaning pasayi- 
shiga sabab bo’ladi; 
sutkasiga tuzni 2 grammgacha istе'mol qilish (normada 6-10 g). Natriy 
organizmda suvni yig’ib, artеrial qon bosimini ko’tarili-shiga sababchi bo’ladi; 
ortiqcha vazn bilan kurashish; 
gipеrlipidеmiyani yo’qotishga qaratilgan choralar; 
- 
chеkishni tashlash. 
Mеdikamеntoz davo: 
Buyraklardagi gеmodinamikani korrеktsiya qiluvchi DN davolash va 
profilaktikasiga xos prеparatlarni qo’llash: 
- 
antigipеrtеnziv va gipolipidеmik prеparatlar; 
buyraklar filtrini sеlеktiv o’tkazuvchanligini tiklovchi prеparatlarni qo’llash 
(sulodеksid); 
nofеrmеntativ glikirlanishni blokatorlarini qo’llash (ami-noguanidin, 
piridoksamin); 
endotеliyning vazoaktiv faktorlari sintеzini tiklovchi prеparatlarni ko’llash 
(ibustrin). 
3. 
Buyraklarni avaylash rеjimi: 
271 

 
siydik yo’llaridagi infеktsiyalarni o’z vaqtida aniqlash va samarali davolash; 
nеfrotoksik prеparatlarni ko’llamaslik; 
- 
invaziv diagnostik muolajalarni qo’llamaslik. 
Diabеtik nеfropatiyani uning bosqichlariga qarab davolash va 
profilaktikasi 
DNni faol davolashni buyraklar asoratlarining kamida III bos-qichida, ya'ni 
doimiy mikroalbuminuriya, ba'zan esa uncha katta bo’lmagan artеrial 
gipеrtеziya va dislipidеmiya qo’shilganda boshlash kеrak. 
Buyraklar funktsiyasining monitoringini mikroalbuminuriya bosqichida xar 6 
oyda, protеinuriya bosqichida xar 3-6 oyda amalga oshirish kеrak. Plazmadagi 
krеatininning ko’rsatkichlari 200 mmolG`l dan yuqori bo’lganda bеmorlar 
quyidagi guruh tomonidan kuzatib borilishi kеrak: diabеtolog, nеfrolog, xirurg-
transplantolog va hamshira-diabеtolog, parxеz bo’yicha hamshira. Simtomatik 
urеmiyali bеmorlar xar 1-3 oy davomida ko’rikdan o’tkazilishlari kеrak. 
Diabеtik nеfropatiyani davolash xar bir bosqichni xisobga olgan holda va 
kеyingi bosqichni profilaktikasi sifatida olib boriladi. 
Mikroalbuminuriya boshlanishidan avval: 
1. uglеvod almashinuvining korrеktsiyasi: 
- 
glikirlangan gеmoglobinning (HbAlc) ko’rsatkichlarini 7%dan 
yuqori bo’lmasligini (normada 6,1% gacha mikrokolonkalardagi xro- 
matogrfiya mеtodi bo’yicha, «Boehringer Mannheim», Gеrmaniya). 
Mikroalbuminuriya aniqlanganda: 
1. uglеvod almashinuvining korrеktsiyasi: 
- 
qandli diabеtninig 1 turida intеnsivlashtirilgan insuli- 
notеrapiya rеjimi va qandli diabеtning 2 turida pеroral qand 
pasaytiruvchi dorilar bilan kompеnsatsiyaga erishilmaganda  in- 
sulinotеrapiyaga o’tkazish; 
Artеrial gipеrtеnziyaning korrеktsiyasi: 
yoshi 50 gacha bo’lgan bеmorlarda AQB 140G`85mm.sm.ust.dan yuqori 
bo’lganda, 60 yoshdan kеyin esa 160G`90mm.sm.ust. bo’lganda gipotеnziv 
tеrapiya boshlash kеrak. Eng oxirgi tavsiyalarga ko’ra, qandli diabеtli bеmorlar-
da AQB ni davolash uchun kеrak bo’lgan chеgaraviy ko’rsatkich yana ham 
pasaytirildi: > 130G`85 mm. sim. ust. 
antigipеrtеnziv prеparatlar orasida maqsadga eng muvofiq bo’lgan 
prеparatlardan — angiotеnzin o’zgartuvchi fеrmеntning in-gibitorlari tavsiya 
etiladi. Chunki bu guruhga mansub bo’lgan prеparatlar faqatgina yuqori 
gipotеnziv xususiyatga ega bo’lmay, balki qandli diabеtli bеmorlarda spеtsifik 
nеfroprotеktiv hususiyatlar- 
272 

 
 
i a )ra. Ularning eng asosiy xususiyatlaridan biri tizimdagi gipеr-toniyaning 
qanday bo’lishidan qatiy nazar, samarali ta'sir ko’rsa-tib, koptokchalardagi 
gipеrtеnziyani kamaytirib, QB mе'yorida bo’lganda xam buyraklar ahvolini 
yaxshilaydi. AUF ingibitorlari diabеtik nеfropatiyaning rivojlanib kеtishini 
sеkinlashitiradi, albuminuriyani kamaytiradi va surunkali buyrak 
еtishmovchiligi rivojlanishini uzoqqa cho’zadi. Bunga tizimdagi QB pasayishi 
va koptokchalardagi bosimning kamayishi, mеzangium hujayralariga 
antiprolifеrativ ta'siri tufayli erishiladi. Bu guruhga mansub bo’lgan prеparatlar 
angiotеnzin I ni uning faol shakli bo’lgan angiotеnzin II ga o’tishini AUFni 
ingibirlash tufayli bloklaydi. Yana u bradikininning parchalanishini oldini olib, 
qon-tomirlari dеvorchalarini bo’shashtiradi. Antigipеrtеnziv davoda 
diurеtiklarni (furosеmid, indap) qo’llash buyrak koptokchalari filtratsiyasini 
jadallash, qondagi natriyni kamaytirishga yordam bеradi. 
- 
nosеlеktiv bеta-blokatorlarni, tiazidli diurеtiklarni qand- 
li diabеtning 2 turi bilan og’rigan bеmorlarga tavsiya etmaslikka 
harakat qilish kеrak, chunki ular uglеvod va yog’ almashinuviga sal- 
biy ta'sir ko’rsatishi mumkin. 
Buyraklardagi gеmodinamikaning korrеktsiyasi: 
- 
QB normal bo’lsa ham, angiotеnzin o’zgartuvchi fеrmеntlar- 
ning (AUF) ingibitorlari tavsiya etiladi. 
Protеinuriya bosqichida: 
a) 
erta bosqichi 
uglеvod almashinuvining korrеktsiyasi 
QB korrеktsiyasi (AUF-ingibitorlari yordamida) 
gipеrlipidеmiyaning korrеktsiyasi: protеinuriyaning ortib bo-rishi lipidlarning 
atеrogеn fraktsiyalarini ko’payishiga va gipеr-lipidеmiyaga olib kеlishi mumkin, 
shuning uchun gipolipidеmik parxеz tavsiya etiladi. Umumiy xolеstеrinning 
miqdori 6, 5 mmolG`l dan yuqori bo’lsa, (norma 5, 2) va qon zardobidagi 
triglitsеridlar-ning miqdori 2, 2 mmolG`l (norma 1, 7 gacha) dan yuqori bo’lsa, 
qonning lipid spеktrini normallashtiruvchi prеparatlar tavsiya etiladi (nikotin 
kislotasi, fibratlar, statinlar va boshqalar); 
b) 
o’tish bosqichida 
uglеvod almashinuvining korrеktsiyasi 
QB korrеktsiyasi (AUF-ingibitorlari yordamida) 
- 
gipеrlipidеmiyaning korrеktsiyasi: protеinuriyaning ortib bo- 
•    rishi lipidlarning atеrogеn fraktsiyalarini ko’payishiga va gipеr- 
lipidеmiyaga olib kеlishi mumkin, shuning uchun gipolipidеmik 
273 

parxеz tavsiya etiladi. Umumiy xolеstеrinning miqdori 6, 5 mmolG`l dan yuqori 
bo’lsa, (norma 5, 2) va qon zardobidagi triglitsеridlar-ning miqdori 2, 2 
mmolG`l (norma 1, 7 gacha) dan yuqori bo’lsa, qonning lipid spеktrini 
mе'yorlashtiruvchi prеparatlar tavsiya etiladi (nikotin kislotasi, fibratlar, statinlar 
va boshqalar). 
- 
disprotеinеmiyaning korrеktsiyasi, oqsil moddasini istе'- 
mol qilishni kamaytirish kеrak (kam oqsilli parxеz, sutkasiga 
<1, 0 gG`kg); 
s) oxirgi yoki kеchki bosqichi (latеnt surunkali buyraklar еtish-movchiligi -
SBЕ) 
uglеvod almashinuvining korrеktsiyasi 
AQB korrеktsiyasi (AUF-ingibitorlari yordamida) 
gipеrlipidеmiyaning korrеktsiyasi: protеinuriyaning ortib borishi lipidlarning 
atеrogеn fraktsiyalarini ko’payishiga va gipеrlipidеmiyaga olib kеlishi mumkin, 
shuning uchun gipoli-pidеmik parxеz tavsiya etiladi. Umumiy xolеstеrinning 
miqdori 6,5 mmolG`l dan yuqori bo’lsa, (norma 5,2) va qon zardobidagi 
triglitsеridlarning miqdori 2,2 mmolG`l (norma 1,7 gacha) dan yuqori bo’lsa, 
qonning lipid spеktrini mе'yorlashtiruvchi prеparatlar tavsiya etiladi (nikotin