M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

Caiteuoa 
K.A. 
MejtcdyHapodıme ^KOHOMwecKue omHOiuenufi. 
M., 1998, 
c. 
15.
 
29 

---

elementl
əridir, istehsalın beynəlxalq ixtisaslaşması ölkələr 
arasında əmək bölgüsünün elə bir formasıdır ki, burada bir sahə 
v
ə ya bir müəssisədə müəyyən məhsul istehsalı təşkil edilir. 
Ölkədaxili əmək bölgüsündə olduğu kimi, BƏB-in də əsas 
xarakterik xüsusiyyətlərindən biri ixtisaslaşmadır. Təsərrüfat 
subyektl
ərinin ixtisaslaşması həmişə 3 formada - əşya, sahə və 
ərazi formasında olur. 
İxtisaslaşma ən çox maşınqayırma və kimya sənayesində 
s
əmərə verir. Belə ki, həmin sahənin məhsulları çox no- 
menklaturalıdır. 
Dünya ölkələri arasında ixtisaslaşma İnkişaf etdikcə və 
əmək bölgüsü dərinləşdikcə sənayedə və onun ayrı-ayrı 
sah
ələrində kooperasiyalaşma güclənir. İstehsalın kooperasiya- 
laşması hər bir ayrıca məhsul istehsalında daha çox iqtisadi 
n
əticə 
əldə 
etm
ək 
m
əqsədilə 
bir-birini 
tamamlayan 
ixtisaslaşdırılmış istehsal sahələrinin qarşılıqlı əlaqəsidir. 
Dünya ölkələri arasında kooperasiya əlaqələri əsasən 
iqtisadi, İstehsal, elmi-texniki, kredit, satış, firmadaxili. firma- 
lararası və s. vasitəsilə həyata keçirilir. Beynəlxalq 
kooperasiyanın əsas əlamətləri ölkələr arasında birgə fəaliyyət 
üçün razılıq əldə edilməsidir. Kooperasiyanın əsas metodları isə 
birg
ə proqramların həyata keçirilməsi, müştərək müəssisələrin 
yara- 
dilmasıdır. Beynəlxalq təcrübədə birgə sahibkarlığın geniş 
yayılmış hüquqi formaları kimi səhmdar cəmiyyətləri, konsorsium 
(İngiliscə «consortlum» olub, hər hansı bir layihəni həyata 
keçirmək üçün banklar və ya kompaniyalar qruplarının birlik 
formasıdır), konsern və şairədən geniş istifadə olunur. 
Bel
əliklə, BƏB müxtəlif formalarda çıxış edərək 
beyn
əlxalq ixtisaslaşma və kooperasiyalaşma ilə bağlıdır. 
30 

---

Hazırda dünya ölkələri arasında BƏB yeni xüsusiyyətə 
malikdir. Əvvəllər dünya ölkələri inkişaf etmiş ölkələr, İnkişaf 
etm
əkdə olan ölkələr və sosialist ölkələrinə bölünərik bir-biri ilə 
İqtisadi əlaqələrə girirdilər. Lakin 80-ci illərin sonlarından 
başlayaraq sosializmin dağılması ilə əlaqədar olaraq, sosialist 
ölkələri bazar iqtisadiyyatına keçid üçün iqtisadi islahatlar həyata 
keçirməyə başladılar. Bunun nəticəsində hazırda beynəlxalq 
praktikada ölkələr 3 qrupa bölünür: 
- s
ənaye cəhətdən İnkişaf etmiş ölkələr; 
- 
keçid iqtisadiyyatlı ölkələr; 
- 
inkişaf etməkdə olan ölkələr.^ 
Müasir dövrdə BƏB-ə 2 mühüm amil təsir göstərir. Bir 
t
ərəfdən bazarların qloballaşması, digər tərəfdən isə regional 
iqtisadi blokların yaranması BƏB-in və beynəlxalq iqtisadi 
münasibətlərin İnkişafında yeni mərhəlidir. Həmçinin, ölkələrin 
BƏB-də iştirakı və ölkələr arasında xarici iqtisadi əlaqələr 
getdikc
ə güclənir. 
[Şiəliklə, xarici iqtisadi münasibətlər ayrı-ayrı ölkələrin 
iqtisadiyyatları arasındakı təsərrüfat əlaqələri olub, uzunmüddətli 
tarixi prosesl
ər nəticəsində formalaşmışdır. 
Dünyada istehsalın və mübadilənin beynəlmiləlləşməsi 
ölkələrin təsərrüfat əlaqələrini daha da möhkəmləndirir və bu 
dünya təsərrüfat kompleksinin yaranmasına səbəb olur. 
Ümumiyyətlə, beynəlxalq səviyyədə ölkələr arasında 
t
əsərrüfat əlaqələri 2 şərt daxilində inkişaf edir: 
1) 
ölkələr arasındakı iqtisadi əlaqələr zəruri olduqda; 
2) bu 
əlaqələrin inkişafında hər İki tərəf maraqlı olduqda. 
^