Microsoft Word Qasimov-ias docx

V FƏSİL  
İNFORMASİYA AXTARIŞININ 
EFFEKTİVLİYİNİN YÜKSƏLDİLMƏSİ 
ÜSULLARI  
Axtarışın effektivliyinin qiymətləndirilməsinə 
yanaşmalar  
Axtarışın dolğunluğunun yaxşılaşdırılması üsulları  
Axtarışın dəqiqliyinin yaxşılaşdırılması üsulları  
Relevantlığın yüksəldilməsi üçün istifadəçi ilə əks 
əlaqənin istifadəsi  

---

150 
5.1.  Axtarışın effektivliyinin qiymətləndirilməsinə 
yanaşmalar 
Axtarışın effektivliyini tapılıb istifadəçiyə verilmiş sənəd-
lərin keyfiyyət və  kəmiyyət xarakteristikalarına  əsasən qiy-
mətləndirmək olar. Keyfiyyət xarakteristikaları dedikdə ta-
pılıb istifadəçiyə verilmiş sənədlərin onun sorğusuna uyğun-
luq (relevantlıq) dərəcəsi başa düşülür.  Kəmiyyət xarakte-
ristikaları isə tapılıb istifadəçiyə verilmiş sənədlərin sayının 
informasiya massivində olan, lakin tapılmamış relevant sə-
nədlərin sayına nisbəti ilə müəyyən olunur. Bu xarakteristika 
dolğunluq parametrinə analogiya təşkil edir. 
Keyfiyyət xarakteristikalarının müəyyənləşdirilməsi üçün 
axtarışın nəticəsi ilə istifadəçinin tələbatının ödənilməsi də-
rəcəsini müqayisə etmək lazımdır. Kəmiyyət xarakteristika-
ları isə statistik məlumatların köməyi ilə hesablanır.  
Qeyd olunmalıdır ki, hər iki halda bir sıra çətinliklər qar-
şıya çıxır. Belə ki, birinci halda istifadəçi ilə əks  əlaqənin 
reallaşdırılması tələb olunur, lakin belə əlaqəni həmişə arzu 
olunan səviyyədə  həyata keçirmək mümkün olmur. İkinci 
halda isə informasiya massivində olan, lakin tapılmamış 
relevant sənədlərin sayının müəyyənləşdirilməsi zəruridir. 
İAS-ın effektivliyinin qiymətləndirilməsi üçün axtarışın 
əsas parametrlərinin – dəqiqliyin və dolğunluğun dəqiq 
müəyyənləşdirilməsi tələb olunur. Bunları isə sənədlərinin 
sayı təsbit olunmuş sistemlərdə həyata keçirmək mümkün 
olur. Belə sistemlərdə standart sorğular çoxluğu, eləcə  də 
hər bir emal olunan sorğuya relevant və qeyri-relevant 
sənədlərin sonlu  çoxluqları mövcud olur.  
Real fəaliyyət göstərən axtarış sistemləri yalnız öz server-
lərində olan sənədlərin deyil, həmçinin müxtəlif saytlarda 
yerləşən informasiya ehtiyatlarının indekslərini toplayır.  Ona 

---

151 
görə də praktikada internetin informasiya fəzası, o cümlədən 
web-fəza üçün müvafiq ölçmələri aparmaq olduqca çətindir. 
İAS-ın effektivliyinin qiymətləndirilməsi zamanı müəy-
yən çətinliklərin rast gəlinməsinə baxmayaraq, bütövlükdə 
axtarışın effektivliyinin artırılması üçün müxtəlif yanaş-
malara  əsaslanan üsullar mövcuddur. Onlar arasından hər 
hansı münasib üsulun seçilməsi və  tətbiqi istifadəçilərin 
konkret tələblərindən asılı olur. 
Ümumiyyətlə, axtarışın effektivliyinin artırılması üsul-
larını dolğunluq və  dəqiqlik göstəricilərinin yaxşılaşdırıl-
ması kimi iki sinfə bölmək olar.