Pedaqoji ünsiyyət və onun quruluşu. Pedaqoji unsiyy
Yüklə 353,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
ə yaradıcılıq fəaliyyətinə meyl, həvəs əsasında ünsiyyət üslubu. Bunun əsasında müəllimin
şagirdlərə və işəsabit müsbət münasibəti, fəaliyyətin birgə təşkili məsələlərini həll etmək cəhdi dayanır. Birgə yaradıcılıq axtarışlarına meyl, həvəs pedaqoji prosesin bütün iştirakçıları üçün daha m əhsuldar ünsiyyət üslubudur. Usta müəllimin uşaqlarla ünsiyyət sistemi, əsasən, bunun əsasında qurulur. Burada heç bir “biz” və “siz” olmur, müəllimlər şagirdlərə rəhbərlik etmir, onlarla m əktəb işlərinin qayğısını çəkirlər. 2) Dostluq münasibəti əsasında ünsiyyət üslubu. Bu 1-ci ilə sıx bağlıdır. Müəllimlər şagirdə qarşı münasibətində nəzakətli, diqqətli, səbrli olmalı, səsini çox qaldırmamalı, onları təhqir etməməli, ağızlarını əyməməli, lətifələr danışmamalı, işə maraqdan doğan yaradıcılıq yaratmalıdırlar, əməkdaşlıq pedaqogikasının tələblərinə əməl etməlidirlər. Bəzi müəllimlər bunu başa düşmür və dostluğu şagirdlərlə “qardaşlaşma” münasibətlərinə çevirirlər ki, bu da təlim-tərbiyə prosesinin gedişatına ciddi ziyan vurur. 3) M əsafə-ünsiyyət üslubu. Bu, avtoritar rəhbərlik üslubuna çox yaxındır. Belə müəllim “Siz bilmirsiniz, m ən bilirəm”, “mən sizdən böyüyəm, qulaq asın, təcrübəm var” və s. deməklə uşaqlarla apardığı birgə yaradıcılıq işinin səviyyəsini xeyli aşağı salır. Təəssüf ki, məktəblərdə çox yayılmış bu üslub ziyanlıdır, pedaqoji işdə müvəfəqiyyətsizliyə doğru aparır. 4) Ünsiyyət-qorxutma üslubu. Bu, üslubların ən pis formasıdır. O şagirdlərə mənfi münasibəti və f əaliyyətin təşkilində avtoritarlığı birləşdirir. Ən tipik formaları bunlardır: “siz məni tanıyırsınız, mən siz ə göstərərəm”, “diqqətlə qulaq asın, yoxsa çağırıb iki yazacağam”. Bu cür üslub dərsdə əsəbilik yaradır, yaradıcılıq fəaliyyətini tormozlayır, qadağalar qoyur. 5) Ünsiyyət-oynamaq üslubu. Bu, şagirdlərə müsbət yanaşmaq əvəzinə onlara qeyri-tələbkarlıq, etin asızlıq, laqeydlik göstərməkdir. Müəllim yalan, ucuz nüfuz qazanmaq üçün, şagirdlərlə tez əlaqə yaratmaq, sinfin xoşuna gəlmək üçün, digər tərəfdən də professional fəaliyyət bacarıqlarının olmaması üzündən bu üslubu seçir ki, bu da çox ziyanlıdır. Müəllimin pedaqoji taktı “Takt” italyan sözü olub, “toxunma”, “qarşılıqlı münasibətlər” mənasını verir. O insanların qarşılıqlı münasibətlərini nizama salmağa kömək edən əxlaqi kateqoriyadır, humanizm prinsipin ə əsaslanır və mürəkkəb, ziddiyyətli anlarda belə, insana hörməti saxlamağı kömək edir. Taktlı olmaq – hər bir insana, xüsusilə də, inkişaf edən şəxsiyyətlə ünsiyyət- d ə olan üməllimə yönəlmiş əxlaqi tələbdir. Pedaqoji takt adi taktdan ona görə fərqlənir ki, o t əkcə müəllimin şəxsi keyfiyyətlərini deyil (uşaqlara hörmət, məhəbbət, nəzakətli- lik), h əm də onun şagirdlərə düzgün münasibət seçmək bacarığını əhatə edir, yəni, bu uşaqlara təsir etməyin tərbiyəedici, ən təsirli vasitəsidir. Bel əliklə, pedaqoji takt şagirdlərlə məqsədyönlü pedaqoji təsir göstərmə vasitəsi, ünsiy- y ətin ən səmərəli tərzini yaratmaq bacarığıdır. Pedaqoji takt şagirdlərlə ünsiyyətdə irfat- çılığa yol vermir. Böyük rus pedaqoqu K.D.Uşinski müəllimin işini səciyyələndirərkən ya- zırdı ki, məktəbdə ciddilik, xeyirxahlıq, ədalət, qayda-qanun və ən əsası ağıllı iş hökm- ran olmalıdır. Pedaqoji takt müəllimin davranışının sabitliyində (səbirlilik, təmkinlilik, dözümlülük) özü- nü göstərir. Müəllim şagirdə nikbin yanaşmalı, ona inanmalı, səhv etməkdən qorxmama- lıdır. Şagirdlərin imkanlarını pessimistcəsində qiymətləndirən və bunu addım başı hər yerd ə qeyd edən müəllim taktsız hərəkət edir. Müəllimin inamı şagirdlərin inkişafına bir növ stimul olmalıdır. Bundan ötrü şagirdin ilk müvəfəqqiyyətlərini düşünülmüş şəkildə artırıb tərifləmək lazımdır ki, uşaq öz cəhdlərindən, müvəfəqqiyyətlərindən sevinc duya bilsin. Lakin bu inam s əbirli olmalı, konkret işlərlə möhkəmləndirilməli, müəllimin şagirdə qarşı ayıqlığı və nəzakəti ilə əlaqələndirilməlidir. Şübhəyə yol vermək olmaz. Müəllimin ünsiyyət mədəniyyəti, taktı qarşılıqlı təsirin müxtəlif formalarında – dərsdə, sinifdənxaric t ədbirlərdə, istirahət vaxtlarında üzə çıxır. Pedaqoji takt bir t ərəfdən də müəllimin davranışının çevikliyini – taktikanı nəzərdə tutur. Çünki, müəllim uşaqlar qarşısında müxtəlif rollarda çıxış edir ki, bu da müxtəlif hallarda takt nümayiş etdirməyi tələb edir. Sinif məşğələyə hazır olmadığı zaman dərsdə dəqiq- lik, ciddilik, r əsmilik lazımdır. Sinifdənxaric işdə isə fərdi söhbətlər, gəzintilər, ekskursi- lar zamanı çox vacib olan sərbəstlik, səmimilik, yaxınlıq, oyun zamanı dostcasına ünsiy- y ət, asudə vaxt zamanı isə etibar lazım gəlir. Bel əliklə, göründüyü kimi, rollu mövqelər biz müəllimləri şagirdlərlə əməkdaşlıq etməyə, onlarla ünsiyyətdə pedaqoji takta əməl etməyə, ünsiyyət texnikasına yiyələnməyə çağı- rır. Taktlı müəllimin əsas xarakterik cəhətləri həssaslıq, diqqətlilik, düşüncəlilik, nəzakətlilik, hazırcavablıq, yumor hissinə malik olmasıdır. Uşaqlar belə müəllimi sevir, həmişə ona müraciət edir, onu özü üçün ideala çevirir və həmişə ona oxşamağa çalışır, ondan nü- mun ə götürür, onun ən gözəl keyfiyyətlərini, dediyi sözləri, etdiyi hərəkətləri bütün ömür- l əri boyu ən xoş xatirə kimi xatırlayırlar. |