Sual 23. Km dovru munasibetler. III napoleonun "4bendi"ve mahiyyeti
Yüklə 81,51 Kb.
|
|
Mübahisəli zonaları bölmək üçün birbaşa danışıqlara başladılar.1911-ci ilin sonu və 1912ci ilin əvvəlində bu barədə ciddi danışıqlar getdi.Nəhayət 1912ci il martın 13də serb-bolqar müqaviləsi imzalandı.Maddələrinin birində hərbi konvensiya bağlanması nəzərdə tutulurdu.Müqavilədə xüsusi məxfi əlavələr də var idi.Onun 1ci maddəsində deyilirdi ki,əgər Türkiyənin daxilində,razılığa gəlmiş dövlətlərin hər ikisinin və yaxud onlardan birinin dövlət və milli mənafelərinə təhlükə törədə bilən qarışıqlıq baş verərsə,o Balkanlarda status-qvonun pozulmasına səbəb olarsa,hərbi əməliyyatın zəruri olduğunu 1ci başa düşən tərəf,əsaslandırılmış təkliflərlə digər tərəfə müraciət edərsə,o tərəf dərhal fikir mübadiləsinə başlamalı,əgər müttəfiqin fikri ulə razı olmasa,dərhal cavab verməlidi.Serbiya və Bolqarıstan onlar üçün əlverişli məqamda Türkiyəyə hücuma keçməyə hazır idilər.Bu Rusiya üçün daha təhlükəli idi.Bunun arxasında Rusiya üçün münasib olmayan müharibəyə risk etmək faktı gizlənmişdi.1912ci ilin oktyabrın 9da səhər Çernoqoriya hərbi əməliyyata başladı.oktyabrın 17də Serbiya və Bolqarıstan,18də isə Yunanıstan Türkiyəyə müharibə elan etdilər və hərbi əməliyyata başladılar. Sual 67.I Balkan müharibəsi və London sülhü. 8 oktyabr 1912-ci ildə Bolqarıstan, Serbiya, Yunanıstan və Çernoqoriyadan ibarət "Balkan İttifaqı" Osmanlı imperiyasınamüharibə elan etdi. Beləliklə, tarixdə Birinci Balkan müharibəsi (8 oktyabr 1912-ci il - 30 may 1913-cü il) adlandırılan müharibə başlandı. Müharbənin baaşlamasının səbəbi Bolqarıstan, Serbiya, Yunanıstan və Çernoqoriyanın öz ərazilərini genişləndirməyə can atmaları olmuşdur. Müharibənin birinci mərhələsi (oktyabr-dekabr 1912-ci il) Balkan ittifaql qoşunlarının hücumları ilə səciyyələnirdi. Müharibəyə hazır olmayan Türkiyə qoşunları elə ilk günlərdən Frakiyanı tərk edərək Camalçaya doğru geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Serblər Kimovoda, yunanlar isə Salonikdə türkləri məğlub etdilər. Müvəqqəti barışıq zamanı Türkiyə, Serbiya və Bolqarıstan hərbi əməliyyatları dayandırsalar da, Yunanıstan və Çernoqoriya müharibəni davam etdirirdilər. Müharibənin ikinci mərhələsi (fevral-may 1913-cü il) Ədirnəyə hücüm istisna olmaqla, mövqe müharibəsi ilə fərqlənirdi. Türkiyənin məğlubiyyətini gözləməyən Avropa dövlətləri təşvişə düşərək 1913-cü il 3 mayda tərəflər arasında barışıq sazişi imzalatmağa nail oldular. Elə həmin il 30 mayda isə Londonda sülh müqaviləsi bağlandı. Bu müqavilənin şərtlərinə görə Osmanlı imperiyası Balkanlarda, Egey dənizində olan torpaqlarının çoxundan əl çəkmək məcburiyyətində qaldı. Albaniya müstəqil knyazlıq elan edildi. London Müqaviləsi 30 May 1913-cü ildə imzalandı.Şərtləri-1.Midye-Ənəz xəttinin qərbindəki torpaqlar, Balkan dövlətlərinə buraxıldı. (Osmanlı, Gelibolu yarımadası istisna olmaqla, Şərq Trakya və Balkan torpaqlarının hamısını itirdi.)2.Ege adalarının vəziyyəti və Albaniyanın sərhəd vəziyyəti böyük dövlətlərin qərarına buraxıldı.Ege adaları həqiqətən əldən çıxmışdır. Birinci Dünya Müharibəsi başlayanda; Ege adaları məsələsi təxirə salınmış; Lozanna Andlaşması ilə Ege adaları rəsmi olaraq Yunanıstana verilmişdir. Sual 69. Sarayevo qetli ve Idunya muharibesinin bawlamasi. Serbiyada butun cenubi slavyanlari birlewdrmek “Boyuk serbiya” yaratmaq terefdarlari olan bir sira milletci tewkilatlarda var idi. Zabitler arasinda “qara el” adlanan bele milletci tewkilat fealiyyet gosterirdi. Avstriya-macaristan siyasi heyatnda veliehd herbi partiyanin bawcisi Frans Ferdinand daha feal rol oynamaga caliwirdi. O serbiyaya qarwi muharibeye hazrlawrdi. Serb hokumetinin hazrlanan sui qesdden xeberi var idi lakin ona mane olmaq istemrdi. Bununla yanawi serblerde eks tedbirler gorurduler. 1914cu il iyunun28de serb weheri Sarayevada Frans Ferdinand qetle yetirildi. Bunun qarwilignda avstrya-macarstan serbiyaya ultimatum gonderdi ve ona qarwi muharibe elan etdi. 1914cu il iyulun axrinda avstan ordusu serbiya erazisine daxil oldu. Rus imperiyasi serbiyani mudafie etmey ucun seferberliye bawladigi muddetde avq1de almaniya faransaya muharibe elan etdi. Almaniya prussiya terefinden imzalanmiw belcikanin biterefliyi haqqinda muqavileni ag kagi adlandrdi ve avq 4de belcikaya hucum etdi. Belcikani mudafie etmey behanesiyle B Britaniya almaniyaya muharbe elan etdi. 1914 cu il avq 23de yaponiya almaniyaya qarwi muharibe elan etdi. 1914cu ilde osmanli dovleti ulcer ittifaqi terefinden muharibeye qowuldu. Buna cavab olaraq okt2de rusiya, 5de B Britaniya, 6da rransa osmanliya qarwi muharbe elan etdi.
erazisinden hucuma kecmeyi planlawdrmiwdilar.Elzas lotaringiya xettinde ise onlar mudafie taktikasi yeritmeyi qerar almiwdilar. Fransizlar almanlarin bu planindan xeberdar olmalarina baxmayaraq yene de helledici hucumun Elzas lotaringiyadan olacagna umid edrdiler. Ingiltere antanta dovletlerinden en axirinci muharibeye qowuldu. Avropa muharibesi dunya muharibesine cevrildi. Ingilterenin muharibeye daxil olmasi mueyyen derecede abw-in movqeyini hell etdi. Muharibe eden her iki teref ozlerine muttefiq axtarirdi. Yaponiya oz iwgalci meqsedlerini heyata kecirmek imkani qazanmiwdi. 1914 avq 15de Yaponiya Almaniyaya ultimatum Verdi. Ultimatumda “cine qaytarmaq ucun” Kiao-Caonun evezsiz yaponiyaya verilmesi teleb edilirdi.cavab ucun 8gun vaxt verilmiwdi. Almaniya bu ultimatuma cvb vermedi. Avqsutun 23de Yaponiya Almaniyaya muharibe elan etdi. Ingilis diplomatiyasi ucun aydin idi ki, Yaponiya muharibeden Uzaq Werqda oz movqeyini mohkemlendrmey ucun istifade edecek. Rus diplomatiyasi ise Yaponiyani Antantaya qowulmasi munasibeti ile tebrik etdi. Sual 72. Sayks-Piko muqavilesi ve rusiyanin muqavileye qowulmasi. Antanta dovletlerinin iwgalciliq olanlarindan biri de Turkiyenin asiya hissesinin boluwdurulmesi idi. Uzun ve murekkeb daniwqlardan sonra onlar Turkiyenin boluwdurulmesi meselesinde mueyyen raziliga gelmiwdiler. Ingilisler terefinden daniwqlarda Sayks, Fransizlar terefinden Piko iwtirak edrdiler. Onlarn daniwqlarinin neticesi 1916ci il martin 9da Rusiya hokumetne bildirildi. Yeni daniwqlar bawlandi. Raziliga gelindi. Apreln 26da fransa-rusiya saziwi imzalandi. Sonra ingilterede ona qowuldu. Hemin mesele uzre mayin 9 ve 16da ingilis-fransiz saziwi imzalandi. Son 2 sened tarixe Saysk-Piko saziwi kimi duwdu. Bu saziwe gore Fransa suriya, lubnan,kilikiya ve mosul bolgelerini, Ingiltere iraki, simali felestini aldilar. Bu saziw ingilterenin ikiuzlu siyaset yertmesini subut etdi. Ingiltere Bagdadla birlikde Mosul istisna olmaqla Mesopatamiyani aldi.erebistan yarmadasinin boyuk bir hissesi ingilis tesr dairesi hesab olundu. Rusiyaya Erzurum, Bayazet, Van be Bitlis, Kurdustanin bir hissesi, Trapezunddan qerbe dogru qara denizin sahillerine qeder olan hisse catdi. Italiyanin payi hele mueyyen edilmemiwdi. Cunki o hele almaniyaya muharibe elan etmemiwdi. Turkiyede yalniz merkezi ve wimalwerqi anadolu qaldi. Sual 73.I dünya müharibəsi başa çatması 1918-ci ilin yazında alman komandanlığı ABŞ-ın iri silahlı qüvvələri Avropaya gəlib çıxana qədər ingilis-fransız qoşunlarını darmadağın etməyə cəhd göstərdi. Alman komandanlığı əsgərləri inandırmağa çalışırdı ki, bu, həlledici və son döyüş olacaqdır. Beləliklə, Almaniya martın axırında hücuma başladı. Alman qoşunları böyük tələfat bahasına Parisə tərəf irəliləyə, xeyli əsir ala və qənimət ələ keçirə bildilər. Lakin ABŞ qoşunlarının əsas hissələri gələnədək ingilis-fransız ordularını əzmək mümkün olmadı. Almaniyanın yalnız maddi ehtiyatları deyil, həm də insan ehtiyatları tükənirdi. Cəbhəyə artıq yeniyetmələri göndərməyə başlamışdılar. Əsgərlər əldən düşmüşdülər və vuruşmaq istəmirdilər, bəziləri isə ordudan qaçırdı. Alman qoşunlarının hücumu müvəffəqiyyətsizliyə uğradı və təşəbbüs Antantaya keçdi. İngilis-fransız orduları və artıq gəlib çıxmış ABŞ birləşmələri Almaniya qoşunlarını əvvəlki mövqelərinə geri oturtdular. Avqustun 8-də Fransa, İngiltərə və ABŞ qoşunları fransız marşalı Foşun ümumi komandanlığı altında hücuma başladılar. Onlar almanların cəbhəsini yararaq bir gündə 16 diviziyanı darmadağın etdilər.Vuruşmaq istəməyən alman əsgərləri əsir düşürdülər. Alman baş qərərgahının faktiki rəhbəri olan general Lüdendorfun sözləri ilə desək, bu, dünya müharibəsi tarixində alman ordusunun ən qara günü idi. Almaniyanın silahlı qüvvələri Fransa-İngiltərə və Amerika qoşunlarının əsas hücumuna qarşı müqavimət göstərə bilmirdilər. İngiltərə-Fransa və Serbiya qoşunları Balkan cəbhəsində də hücum edirdilər. Bolqar ordusu əzildi və Bolqarıstan təslim oldu. İngilis-Fransız qoşunları Fələstində və Suriyada türk ordusunu məğlub etdikdən sonra Osmanlı imperiyası da təslim oldu. Avstriya-Macarıstan ordusunun əsgərləri vuruşmaqdan imtina edirdilər. Avstriya-Macarıstan imperiyası dağıldı. Onun ərazisində bir sıra müstəqil milli dövlət yarandı. 1918-ci il noyabrın 3-də Avstriya-Macarıstan komandanlığı Antantanın diqtə etdiyi barışığı imzaladı. Elə həmin gün Almaniyada inqilab başlandı. Noyabrın 9-da xalq monarxiyanı devirdi. Ölkə respublika oldu. Yeni hökümət yaradıldı. 1918-ci il noyabrın 11də sübh çağı Kompyen meşəsində, general Foşun mənzilqərargahında Almaniya ilə onun rəqibləri arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Noyabrın 11-də saat 11-də ali baş komandanın qərargahının qarşısında duran siqnalçı "Atəşi dayandırın!" əmrini verdi. Bu siqnal bütün cəbhəyə çatdırıldı. Həmin anda döyüş əməliyyatları dayandırıldı. Birinci dünya müharibəsi başa çatdı.Birinci dünya müharibəsi 1918-ci ildə 11 noyabr Almaniyanın təslim olması ilə sona çatdı. Rusiyada 1917-ci ilin fevral ayında baş vermiş burjua-demokratik inqilabı nəticəsində monarxiya devrildi. Oktyabrda isə bolşeviklər dövlət çevrilişi edərək hakimiyyəti ələ aldılar. 3 mart 1918-ci ildə Brest-Litovskda Almaniya və İttifaq Dövlətləri ilə sülh bağladılar. 1918-ci ilin mayında Rumıniya "İttifaq dövlətləri"lə sülh bağladı. 1918-ci il oktyabrın 30-da Osmanlı, noyabrın 3-də Avstriya-Macarıstan, noyabrın 11-də isə Almaniya təslim oldu. Beləliklə, müharibə İttifaq dövlətlərinin məğlubiyyəti ilə başa çatdı.1914-cü ildə Almaniya müharibəyə öz rəqiblərindən daha yaxşı hazırlaşmışdı. Lakin dünya müharibəsi İttifaq dövlətlərinin məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Antantanın canlı qüvvə və maddi resurslar cəhətdən üstünlüyünün həlledici əhəmiyyəti oldu. Amerika Birləşmiş Ştatları da Antanta tərəfində idi.Almaniya, Rusiyada, Avstriya-Macarıstanda və Osmanlı imperiyalarında mövcud olan quruluş dünya müharibəsi sınaqlarından çıxmadı və dağıldı. Məğlubiyyətlər və inqilablar nəticəsində bu imperiyaların dördü də dünyanın siyasi xəritəsindən silindi. ABŞ, İngiltərə və Fransa imperialistləri özlərinin başlıca rəqiblərinin darmadağın edilməsinə nail oldular və dünyanın yenidən bölüşdürülməsinə başladılar. İmperializmin doğurduğu bu müharibə milyonlarla adamı məhv etdi və çox böyük maddi zərər vurdu. Öldürülənlər və yaralardan ölənlər azı 10 milyon, yaralananlar isə 20 milyon nəfərdən çox idi. Bundan əlavə, çox sayda insan aclıq və xəstəlikdən dünyasını dəyişmişdi. 1914-1918-ci illərdə müharibədə vuruşan başlıca dövlətlərin milli sərvətinin orta hesabla üçdə bir hissəsi məhv olmuşdu. Büütöv kəndlər və şəhərlər yer üzündən silindi, çox sayda dəmiryollar, körpülər, fabrik və zavodlar dağıdıldı. Müharibə bir çox Avropa ölkəsinin sənayesinin, kənd təsərrüfatının və maliyyəsinin dağılmasına səbəb oldu. 17721913-cü illərdəki müharibələrin hamısının birlikdə vurduğu ziyan 6 milyard dollar (1913-cü ilin qızıl dollar hesabı ilə) təşkil etmişdisə, Birinci Dünya müharibəsi 80 milyard dollar məbləğində ziyan vurmuşdu. Bu soyğunçuluq müharibəsinin müsibətləri və onun nəticələrinin bütün ağırlığı zəhmətkeş kütlənin üzərinə düşmüşdü. Sual 74.Oktyabr çevrilişi dövrü. Yulian təqvimi ilə 1917-ci ilin oktyabr ayında Rusiyada baş vermiş inqilab. XIX əsrin sonlarında Rusiyada daxili vəziyyət olduqca gərgin idi,belə ki,daxildə maliyyə problemi yaşanirdi və torpaqlarin geniş olmasi da rus çari üçün ölkənin idarəsini çətinləşdirirdi. Olkədə böhran baş vermişdi Oktyabr inqilabı, doğrudan da, XX əsrin tarixində çox böyük hadisə olmuşdu. Əvvəla, o, dünya miqyasında birinci olaraq yalnız Qərbi Avropada dolaşan "kommunizm kabusunun" dünyanın bütün qitələrində dolaşmasına zəmin vermişdi; ikinci o, dünya birliyini iki cəbhəyə- kapitalizm və sosializm cəbhəsinə parçalamış, yer kürəsinin altıda bir hissəsini təşkil edən Rusiya imperiyasında sovet rejimi bərqərar etmişdi; üçüncü, Oktyabr çevrilişi vahid, bölünməz kapitalizm dünyasını parçalayaraq hələ XIX əsrin ortalarında meydana çıxan ideya (burjua və sosialist) qarşıdurmasını ictimai sistemləri müxtəlif olan dövlətlərin 70 ildən çox müddət ərzində əməli qarşıdurmasına gətirib çıxarmışdı.Oktyabr inqilabı Rusiyada ictimai-siyasi inkişafın qanunauyğun nəticəsi deyil, 1917-ci ilin payızında Rusiyada yaranmış ümummilli böhran şəraitindən Leninin, bolşeviklərin istifadə etmək məharətlərinin, hərbi diktatura təhlükəsinə qarşı proletariat diktaturası alternativini irəli sürməyin zəruriliyini gecikmədən qiymətləndirmələrinin, müharibədən, böhran və çətinliklərdən səbri tükənmiş xalq kütlələrinin ümidlərinə cavab verəcək çevik taktika yürütmələrinin nəticəsi idi. O, marksizmi təftiş etmək nümunələrindən olan sosialist inqilabı haqqında Lenin nəzəriyyəsinin kapitalizmin inkişaf səviyyəsi cəhətdən orta səviyyədən də aşağı olan Rusiyada əməli tətbiqinin təzahürü idi.Oktyabr çevrilişi bölünməz, toxunulmaz və tənqid olunmaz vahid ideyalı, vahid siyasi partiyalı totalitar sosializm yaradılmasının başlanğıcını qoymuşdu. Habelə o, "xalqlar həbsxanası" adlandırılan keçmiş çar Rusiyası imperiyasının beynəlmiləlçilik şüarı altında mexaniki olaraq Sovet imperiyasına çevrilməsinə təminat vermişdi. İctimai-siyasi və iqtisadi münasibətlər, habelə millətlərarası münasibətlər sahəsində Oktyabrdan keçən 74 ildən sonra özünü kəskin göstərmiş dərin böhran halları, sosial və milli qarşıdurmalar bu çevrilişin uğursuz taleyinin nəticələridir.Böyük Oktyabr sosialist inqilabı özündən əvvəlki inqilablardan köklü surətdə ona görə fərqlənirdi ki, buna qədər olan inqilablar istismarçılığın bir formasını başqası ilə əvəz edirdi, lakin sosialist inqilabı istismar və istismarçılığı tamamilə iflic vəziyyətinə saldı. Bu inqilabı təxminən 65%-ı səfalətdən əziyyət çəkən kəndlilərdən ibarət rusiyalı işçi təbəqəsi etdi. İnqilabın uğurlu olmasına səbəb isə marksist-leninist biliklərlə silahlanmış bolşevik partiyasının başçılığı ilə proletariatın gücü və burjua partiyalarının zəifliyi idi. Qanlar axıdan müharibələrə səbəb olan beynəlxalq imperializm aktiv şəkildə rus inqilabına qarşı çıxa bilmədi. Həmin vaxtda bütün əzilən dünya işçilərinin önündə gələn Rusiya proletariatı beynəlxalq işçi təbəqəsinin də yardımından istifadə etdi. Bütün bunlar sosialist inqilabının uğurlu qələbəsinə təkan verdi."Oktyabr Qələbəsi – XX əsrin əsas hadisəsi bütün insanlığın inkişafının gedişatına köklü surətdə təsir etdi" – "Böyük Oktyabr sosialist inqilabının 60 illik ildönümü"ndə SSKP MK-in (Sovet Sosialist Partiyasının Mərkəzi Komiteti) qurultayı zamanı söylənilmişdi. Bu qələbənin nəticəsi olaraq, dünyada ilk sosialist hakimiyyət yarandı. Böyük Oktyabr yeni epoxa açdı – dünyanın inqilabı yenilik epoxası, insanlığın kapitalizmdən sosializmə keçid epoxası, xalqların imperializmdən qurtularaq, bir-birilərinə qarşı müharibələrin dayandırılması, kapitalın havadarlıq etdiyi hakimiyyətin sosializmlə əvəz olunması epoxası. Oktyabr sosialist inqilabı sosializm dünyəvi sisteminin qurulmasının ilkin əsasını qoydu.Oktyabr dünyəvi inqilab prosesinin gedişatına böyük təkan verməklə dünya inqilabçılarını ruhlandırdı. Avropada, Asiyada və Latın Amerikasında hər bir ardıcıl və uğurlu sosialist inqilabları bir daha Leninin söylədiyi fikirlərdə Oktyabr İnqilabının digər dünya ölkələrində təkrar olacağı barədə etdiyi çıxarışın nə dərəcədə səmimi olduğunu sübuta yetirdi. Oktyabr təcrübəsi ilə sosialist ölkələrinin birləşməsi sosial inkişafın, demokratiyanın və sosializmin əsas faktoru oldu. Sual 75.Brest-Litovsk sülh müqaviləsinin imzalanması. 1918-ci il martın 3-də Brest-Litovskda imzalanmış, martın 15-də 4-cü Ümumrusiya fövqəladə sovetlər qurultayı, Almaniya reyxstaqının razılıq verməsindən (22 mart) sonra, martın 26-da Almaniya imperatoru II Vilhelm tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Brest sülh müqaviləsi aşağıdakı sənədlərdən ibarətdir: Rusiyanın Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Bolqarıstan və Osmanlı dövləti ilə sülh müqavilələri; ayrı-ayrı malların tarifləri və gömrük rüsumları barədə müqaviləyə əlavə olaraq imzalanmış yekun protokolları; sülh müqaviləsinə əlavə olaraq Rusiya-Almaniya müqaviləsi; Rusiya-Avstriya-Macarıstan əlavə müqaviləsi; Rusiya-Bolqarıstan əlavə müqaviləsi; RusiyaTürkiyə əlavə müqaviləsi. 14 maddədən ibarət əsas müqavilənin 4-cü maddəsi Qafqaza aid idi. Dördlər ittifaqı ilə Rusiya arasındakı müqaviləyə görəPolşa, Litva, Kurlandiya, Latviya, Estoniya və Belorusiyanı n bir hissəsi Rusiyadan alınır, Ukrayna və Finlandiya müstəqil dövlət olur, sovet qoşunları bu ərazilərdən çıxarılır, Qars, Batum, Ərdəhan Türkiyəyə verilirdi. Rusiya öz ordusunu tərxis etməli idi. 1918 il fevralın 16-da Bakı Sovetinin sülh məsələsinin müzakirəsinə həsr edilmiş iclası oldu. Menşevik, eser və daşnakların bəyanatı rədd edildi, bolşeviklərin təklif etdiyi qətnamə qəbul olundu. Qətnamədə RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin sülh danışıqlarında mövqeyi bəyənildi.Zaqafqaziya seymi Brest sülh müqaviləsinin Ərdəhan, Qars və Batumun Türkiyəyə verilməsi şərtini qəbul etmədi və Petroqrada – Xalq Komissarları Soveti adına teleqram göndərərək, Brest sülhünü tanımadığını bildirdi. Seym öz etirazını bununla əsaslandırdı ki, "Zaqafqaziya heç vaxt bolşeviklərin və Xalq Komissarları Sovetinin hakimiyyətini qəbul etməmişdir". Zaqafqaziya seymi Brest-Litovsk sülhü ilə bağlı etirazlarını dünyanın bir sıra əsas siyasi mərkəzlərinə bildirdi: "Zaqafqaziya hökuməti Zaqafqaziya və onun sərhədləri haqqında ondan xəbərsiz və özünün iştirakı olmadan imzalanmış hər hansı müqaviləni özü üçün qüvvədən düşmüş hesab edir". Türkiyə Brest sülhünün qərarlarına əsaslanaraq, Qars, Batum və Ərdəhanı dərhal boşaltması haqqında Zaqafqaziya seyminə ultimatum verdi. Brest müqaviləsinə görə, Rusiya nəinki Qars, Ərdəhan və Batumun Türkiyəyə keçdiyini təsdiq edirdi, həm də Rusiya ilə Türkiyə arasında imzalanmış əlavə müqaviləyə görə, rus qoşunlarının müharibə zamanı tutduğu türk torpaqlarında və Rusiya hüdudlarında yaradılmış ermənidaşnak silahlı dəstələrini tamamilə tərksilah edib buraxmağı öhdəsinə götürürdü. Əlavə müqavilənin 11-ci maddəsi Rusiya vətəndaşları olan müsəlmanlara, əmlaklarını da aparmaq şərti ilə, Türkiyəyə azad mühacirət etmək hüququ verirdi. Hələ 1918 ilin yanvarında Türkiyə Zaqafqaziya Komissarlığı ilə sülh danışıqlarına başlamağa təşəbbüs etmişdi. Türkiyə özünün dövlət maraqları səbəbindən təkcə Zaqafqaziya Komissarlığını tanımaqla kifayətlənmir, həmçinin onu Brest-Litovsk danışıqlarına cəlb etməklə, Dördlər ittifaqı və Rusiya tərəfindən də tanınmasına nail olmaq istəyirdi. Türkiyənin ciddi təkidinə və yardım göstərmək barədə vədinə baxmayaraq, Zaqafqaziya hökuməti Brest-Litovsk danışıqlarında iştirakdan, müstəqilliyinin elan olunmasından imtina etdi.Zaqafqaziya hökuməti 1918 il 23 yanvar tarixli teleqramında Brest sülhündə iştirakdan imtina etməklə yanaşı, özünün Rusiyanın tərkib hissəsi olduğunu da bildirdi. Türkiyə nümayəndə heyəti Cənubi Qafqaz nümayəndəliyinin Trabzon konfransında (1918) Brest-Litovsk müqaviləsinin Qafqaza aid maddələrinə etirazını rədd etdi. Nümayəndə heyətinin fikrincə, Zaqafqaziya hökuməti ya Rusiyanın tərkib hissəsi kimi onun imzaladığı müqavilə ilə razılaşmalı, ya da Rusiyadan ayrılıb, müstəqilliyini elan etməli idi. Türkiyə tərəfi Zaqafqaziya hökuməti ilə mehriban qonşuluq münasibəti qurmağa hazır olduğunu bildirdi. 1918 il avqustun 27-də Almaniya ilə Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası arasında Brest-Litovsk müqaviləsinə əlavə olaraq, Türkiyədən gizli saziş imzalandı (bax Brest-Litovsk müqaviləsinə əlavə məxfi saziş). Almaniyada inqilab nəticəsində imperator II Vilhelm devrildi və Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi 1918 il noyabrın 13-də Brest sülhünü ləğv etdi. https://af.attachmail.ru/cgi-bin/readmsg/BMT%2dHazir.docx?ri…2223489432&&id=14643685740000000023%3B0%3B1¬ype 27.05.16 21:22 Sayfa / Yüklə 81,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|