To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti
Yüklə 153,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Jinoyat va jazo.
Jinoyat huquqi normalari shariatning nisbatan past darajada ishlab chiqilgan qismini o ‘zida aks ettiradi. Ular qadimgi elementlami o ‘zida saqlab qolganligi, hamda yuridik texnikaning nisbatan past darajasini aks ettirishi bilan ajralib turadi. Jinoyatning umumiy tushunchasi boimagan. Suiqasd, ishtirokchilik, aybni yengillashtiradigan va ogirlashtiradigan holatlar kabi instiktlar yaxshi ishlab chiqilmagan. Musulmon huquqshunoslari o ‘rta asrlardayoq barcha jinoyatlami uch turga ajratganlar. Ulaming birinchisini, «Olloh huquqlariga» tajovuz qilish tashkil qilgan boiib, avf etishga yo‘1 qo‘yilmagan. Eng avvalo bunga o iim jazosi bilan jazolanadigan, islomdan qaytish taalluqli boigan. Bunday qattiq jazo, shuningdek, boshqarish tartibiga qarshi jinoyatlar - qo‘zg‘olon va davlat hokimiyatiga qarshi turish kabilar uchun ham qoilanilgan. Bu turga o ‘g ‘rilik, spirtli ichimliklami iste'mol qilish, xotin- bozlik, nohaq ayblash kabi jinoyatlar kirgan va ular «xadd» jinoyatlari gumhi ham deb atalgan. Jinoyatlaming ikkinchi guruhini butun musulmon jamiyatiga emas, balki alohida shaxslaming huquqlariga tajovuz qilish sifatida qaraladigan g ‘ayri huquqiy harakatlar tashkil qilgan. Ularga «qasos» yoki «dia» gurahidagi jinoyatlar deb qaralgan. Ulami tartibga soluvchi normalar urug‘ 80 qabila tuzumi odatlaridan kelib chiqqan bo‘lib, aybdor va jabrlanuvchining bevosita qasd olish kabi qoldiqlari saqlanib qolgan. Qasddan odam o ‘ldirish yoki o ‘limga olib keladigan darajada jarohat yetkazish o ‘ldirilgan shaxsning qarindoshlari tomonidan qonli qasos olinishiga olib kelgan keyinchalik shariatda agar o ‘ldirilgan shaxsning qarindoshlari qotilni kechirsalar, qonli qasosni pul bilan qoplash imkoniyatlari nazarda tutilgan. Xun haqi ozod kishini qasddan oidirganlik uchun ming oltin tanga, kumushdan ming dirxam, 100 ta tuya berish nazarda tutilgan. Ehtiyotsizlikdan qilingan qotillik uchun sotib olish belgilangan bo'lib, bunga qo‘shimcha tariqasida 1 oy ro ‘za tutib berish va bitta musulmon qulni ozod qilish shart bo‘lgan. Bu guruhga kiruvchi boshqa jinoyatlar, xususan, tan jarohati uchun ham javobgarlik qasd ya'ni tovon prinsipi asosida pay do bo‘lgan. Bu prinsip Qur’onda qat'iy belgilab qo‘yilgan: «qalb uchun qalb, ko‘z uchun ko‘z, quloq uchun quloq, burun uchun burun javob berishi kerak». Va nihoyat, uchinchi guruh jinoyatlami xalifalikni tashkil topishi davrida jazolashga loyiq emas deb hisoblangan harakatlar tashkil qiladi. Shuning uchun ular asosiy shariat manbalarida ham o ‘z ifodasini topmagan. Huquqiy ta'limotning rivojlanishi va yuqori tabaqaning shakllangan ijtimoiy tartibni mustahkamlashga intilishi oqibatida - zakot to‘lamaslik, ro‘zaga amal qilmaslik, yengil tan jarohati yetkazish, haqorat, bezorilik, firibgarlik, poraxo‘rlik kabi harakatlari jinoyat sifatida baholanadigan va sud tartibida jazolanadigan bo‘ldi. Bu ishlar yuzasidan jazoning chegarasi mujtaxidlar tomonidan bildirilgan fikr va alohida sud’yalaming shaxsiy baholashiga bog‘liq bo‘lgan. Musulmon huquqida jazolar jazolashning davlatgacha bo‘lgan usullari bilan bir qatorda, yetarli darajada ishlab chiqilgan yo‘naltirilgan huquqiy repressiyani o‘zida aks ettiradi. Birinchi va ikkinchi guruh jinoyatlar qat’iy belgilangan va qattiq jazolanadigan xarakterga ega bo‘lgan. Uchinchi guruhga tegishli, jinoyat uchun jazo keng turli xilliylik va egiluvchanlik bilan ajralib turadi. Yuqorida ta'kidlab o ‘tilganidek, shariat qonli qasosni ruxsat bergan, bu bilan qonunlashtirgan. Shu bilan birga shariatda qotil jabrlanuvchi yoki uning qarindoshlaridan, agar ular o ‘zlarining qonli qasos olish huquq- laridan voz kechsalar kompensatsiya tariqasida ashyo yoki pul berib o ‘z jonini sotib olishi mumkin bo‘lgan. Shariat o ‘rta asrlarga xos qattiq va vahshiy jazolami qo‘llashni ko‘zlaydi. Masalan, bir qancha jinoyatlarga nisbat oshirilgan, so‘ngra jasad umumiy nalatlashga qo‘yilgan. Shuning dek, o ‘lim jazosining tirigicha ko‘mish yoki cho‘ktirish kabi turlari ham 81 qo‘Ilanilgaii. Jinsiy a'zolarni ishdan chiqarish va tan jazolari, barmoqlami oyoq va qo‘llami kesish bichish, toshbo‘ron qilish, kabilar keng qo‘llanilgan. Arab xalifaligida odatda qamoq jinoyatchilarni sudgacha saqlab turadigan joy vazifasini bajargan, asta-sekin uni jazo turi sifatida qo‘llash keng tus oldida, ayniqsa, aloxida holatlar bo‘yicha butun umrga qamash holatlari ko‘p kuzatilgan. Ozodlikdan mahrum qilish, shuningdek, uy yoki masjidga qamash yo‘li bilan amalga oshirilgan. Musulmon huquqida, shuningdek mulkiy sanksiyalar va uyaltirish jazolari - soqolini olib tashlash, hamma oldida izza qilish, surgun qilish kabilar ma’lum b o ‘lgan. Yüklə 153,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|