Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

MA‟RUZA 10. 
Ma‟ruza № 10. Xazm a‟zolari soxasidagi bezlar: So„lak bezlari, jigar, 
me‟da osti bezi. Taloq. Qorin parda. - 2 soat
. 
Xazm a‘zolari tarkibidagi bezlar: taraqqiyoti, vazifasi, tuzilishi, klassifikatsiyasi. 
Og‗iz bo‗shlig‗idagi bezlar: quloq - oldi, til osti, jag‗ osti bezlari, ularning tuzilishi, 
taraqqiyoti, naylari. Kichik so‗lak bezlari. Bezlarning tuzilishi, klassifikatsiyasi, 
taraqqiyoti, vazifasi. Parenximatoz a‘zolarning tuzilishi. Jigar: tuzilishi va 
taraqqiyoti, topografiyasi va shakli. Jigar bo‗laklari, segmentlari, bo‗lakchalari. Jigar 
boylamlari. o‗t yo‗llari, o‗t pufagi. Jigardagi qon aylanishning o‗ziga xos 
xususiyatlari. O‗t Yullarining rentgen nurlari ta‘siridagi tasviri. Me‘da osti bezi: 
taraqqiyoti, topografiyasi, tuzilishi, vazifasi. Me‘da osti bezining endokrin qismi. 
Taloqning vazifasi, tuzilishi. Qorin parda: taraqqiyoti, tuzilishi. Parietal qorin 
pardaning topografiyasi:. Qorin parda tutqichlari. Katta va kichik charvi. CHarvi 
qopchasi. qorin parda boylamlari, burmalari va chuqurchalar. A‘zolarni qorin parda 
bilan o‗ralishi: ekstra-, intra- va mezoperitoneal a‘zolar. 
(A: 1,2,3,4; Q: 1,2,) 
Bezlar tuzilishi va klassifikatsiyasi. 
Umumiy bezlar - glandulas, epiteliy xujayralardak tuzilgan bo‗lib, organizmda 
deyarli hamma kismda buladi. Bezlarning fakat tuzilishi emas, balki katta-kichikligi 
xamda ishlab chikargan sekretlari ham tarkibiga ko‗ra har xil bo‗ladi. 
Organizmda barcha bezlar ana xususiyatga karab 3 xil turkumga bo‗linadi: 
1. Tashki sekret bezlari- ogiz bo‗shligidagi, me‘da devoridagi bezlar, ter hamda yog‗ 
bezdari o‗z mahsulotlarini (esekret) maxsus naychalar orkali gayaadan malum bir 
soxasiga chikaradi yoki kuyadi. 
2. .Ichki sekret (inkretor) bezlari o‗z garmonlarini (sekret) to‗ppa-to‗g‗ri qon 
tomirlarga quyadi (kamonsimon va x.) 
3. Aralash bezlar (me‘da osti bezi va jinsiy bealar) ular avvalo ikki xil sekret ishlab 
chikaradi, ba‘zilari naychalar orlqali uz sekretini biror bo‗shliqqa quyadi, boshqalari 
esa qonga ajratadi. 
Bezlarning mikroskopik tuzilishiga kelganda, ular avvalo 
epitelial xujayralardan iborat bulib, tarkibida qo‗shuvchi to‗qima, nerv tugunlari qon 
tomirlari xam bo‗ladi. 

---

135 
Bir xil xujayrali bezlar (shilliq bezlar) odatda me‘da-ichak devorida joylashgan 
bo‗ladi. Bezlar tananing ma‘lum soxalarda epiteliy xujayralarining to‗planishidan 
kopcha shaklida hosil buladi. Bu epiteliy tugunchalar uzlarining maxsulotlarini 
maxsus naychalar – tubuli orqali ajratiladi. Ba‘zan bu naychalar surulib ketib uz 
maxsulotlarini qonga ajratadi. . Bezlarning zvolYusion tarqqiyotida bez epiteliylari 
daraxtning shoxi otishiga uxshab ustma-ust rivojlana boshlaydi, natijada ularni 
qo‗shib turuvchi markaziy naycha tubuli va qopcha alveola paydo bo‗ladi.
Tashqi sekret bezlari 2 xil sodda va murakkab tuzilishga ega bo‗ladi. 
Sodda tuzilishga ega bez alveolalari va sekret ajratuvchi naychalardan iborat bo‗ladi. 
Alveolalar naychalarining bevosita davomi bo‗lishi mumkin. Ba‘zan koptokcha 
shaklida tugun hosil qilib undan naycha boshlanishi yoki bir necha alveolalarning 
kalta bir necha naychalari bitta katta nay hosil qilib o‗z sekretini qo‗yishi mumkin. 
Mutrakka6 tuzilgan bezlar aloxida bo‗laklar lobuli dan borat bo‗lib, 6u bo‗laklar bir-
biridan qo‗shuvchi to‗qimalar bilan ajralib turadi. Bu bo‗laklarning xar birida aloxida 
naychalar bo‗lib, bu naychalar o‗z navbatida bosh naychaga ochiladi. Bularga quloq 
oldi va me‘da osti bezlari kiradi.