Virtual ekskursiya

«VIRTUAL EXCURSION» IN IMPROVING THE SYSTEM AND 
CONTENT OF EDUCATION
Tilakova Mavjuda Ashurovna,
Doctor of Philosophy in Pedagogical Sciences (PhD), Jizzakh Regional 
Center for Retraining and Advanced Training of Public Education, Head of the 
Department of “Educational Technologies in Pedagogy and Psychology”
Eshmanova Nodira Nazarkulovna,
Senior Lecturer, Department of “Methods of Primary Education” Chirchik 
State Pedagogical Institute, Tashkent region
Abstract. This article explores the characteristics of creativity, including 
unique thinking, independent, bold, personal thinking; transfer knowledge, skills 
and competencies acquired in solving a particular problem to others; perception 
of an object in the unity of its parts; ability to analyze and synthesize; provide the 
right information at the right time; different perception, observation, examination; 
simulation, activation of intuition; distinguish, interpret; creative guessing and 
imagination; completion, improvement; reflections, radical changes, and so on.
Keywords: creativity, historical and cultural heritage, intellectual, “Virtual 
excursion”, creative, emotional, independent, courageous, personal opinion, 
originality, knowledge, skills and abilities in solving a specific problem, information, 
unity, innovative method, didactics
Kirish. Bugungi zamon ta’lim tarbiya jarayonida faol ishtirok etilish bevosita 
dars sifat samaradorligini ko’tarish asosida yuqori natijalarga erishishga zamin 
bulmoqda. Mashg’ulot turlari o’quvchilarni mustaqil tadqiqotchilik faoliyatiga 
jalb etib, ularda ijodiy fikr, kreativ tafakkur va qobiliyatni rivojlantiradi. Bularning 
barchasi “O’zbekiston tarixiy-madaniy yodgorliklarini kreativ o’rganish” 
mavzusidagi sinfdan tashqari mashg’ulotlar mualliflik dasturining o’quv faoliyati 
samaradorligini ta’minlashiga, o’quvchilarda kreativlik qobiliyatini rivojlantirishga 
xizmat qiladi. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoev o’quvchi yoshlarni 
zamon talablariga muvofiq yangicha ishlash va fikrlashga izlanish, tashabbuskorlik 
va tadbirkorlikka chaqirmoqda[1]. Shu sababli ta’lim tizimi va mazmunini 
takomillashtirish, uni real hayotga yaqinlashtirish, shuningdek, yoshlarda 
intellektual-ijodiy rivojlanish; ijtimoiy-kommunikativ qobiliyatni o’stirish lozimdir. 
O’tgan vaqt mobaynida ta’lim amaliyotida ushbu vaziflarni hal etishda birmuncha 
yutuqlarga ham erishildi. Xususan, maktablarda tarixiy-madaniy merosni o’rganish 
bo’yicha sinfdan tashqari mashg’ulotlarda o’quvchilarni ijodiy faoliyatga 
yo’naltirish muammosi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi. Buyuk mutafakkirlar: al-Xorazmiy, 
imom Buxoriy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf 
Xos Hojib, Xo’ja Ahmad Yassaviy, Alisher Navoiy, Ogahiy va boshqa buyuk 
ajdodlarimiz, shuningdek, Mahmudo’ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat 
kabi ma’rifatparvarlar pedagogik merosi madaniy-ma’rifiy tarbiyaning asosini 
tashkil qiladi bu zamonaviy еtuk shaxsni shakllantirishning ishonchli yo’nalishidir. 
Shu bilan birga o’quvchilarning ma’naviy intellektual-ijodiy rivojlanishida xalq 
pedagogikasidan foydalanish faollashdi. 
Mustaqil hamdo‘stlik davlatlari olimlaridan L.Vыgotskiy, A.Leontev, D.Elkonin, 

---

Образование и инновационные исследования (2022 год №7)
ISSN 2181-1717 (E)
257
http://interscience.uz
O.Vasilchenko, E.Melkumova, V.Mireskaya, M.Suxomlinova, E.Emmanuel 
kabilarining ilmiy ishlarida shaxs ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning nazariy 
asoslari o‘rganilgan. E.P.Torrance, N. Rogers, J.Purnell, P.Roberts, A.M.Galligan, 
Sh.Tatsuno kabi xorijiy olimlarning ishlarida shaxsning individual qobiliyatlari, 
ijodiy salohiyatini namoyon etish masalalari ochib berilgan. Ijodkor shaxsni 
tarbiyalashning umumpedagogik jihatlari respublikamiz olimlari O.Musurmonova, 
Sh.Sharipov, Sh.Mardonov, S.Nishonova, D.Ro‘zieva, B.Xodjaev, D.Sharipova, 
M.Quronov, A.Nurmanov, S.Annamuratova va boshqalar tomonidan tadqiq 
etilgan. O‘quvchi shaxsining kreativ qobiliyatlarini shakllantirishning psixologik 
va akmeologik xususiyatlari E.G‘oziev, M.Davletshin, D.Muxamedova, S.Safaev 
kabi olimlar tomonidan o‘rganilgan[7]. 
Mavzuni tadqiq qilish jarayonida pedagogik kuzatuv, qiyosiy tahlil, pedagogik 
monitoring, so‘rovnoma, test, suhbat, matematikstatistik kabi tadqiqot va tahlil 
usullaridan foydalanildi.
Natija va mulohazalar. Yuqori sinf o‘quvchilarida kreativlik qobiliyatini 
rivojlantirish mexanizmlarini takomillashtirishning muhim sharti sifatida 
“O‘zbekiston tarixiy-madaniy yodgorliklari: kreativ o‘rganish” mavzusidagi 
sinfdan tashqari mashg‘ulotlar mualliflik dasturi jarayonning tuzilmaviy-
mazmundor asosi hisoblanadi. Fikrimizcha, O‘zbekistonning tarixiy-madaniy 
merosi – qadimiy me’moriy yodgorliklarni o‘rganish jarayonida intellektual-ijodiy 
topshiriqlarni qo‘llash, innovatsion metodlar asosida o‘quvchida tarixiy-madaniy 
bilimlarni oshirish, ularni o‘z emotsional-estetik va me’moriy-badiiy taassurotlarini 
intellektual-ijodiy ifodalashga yo‘naltirish mashg‘ulotlar samarasini belgilab 
beradi.
Umuman olganda, sinfdan tashqari mashg’ulotlarning aniq texnologiyasiga 
quyidagi talablar qo’yiladi: 
o’quvchilarning emotsional-hissiy kayfiyatiga e’tibor berish; bunda 
ularning kreativlik qobiliyatlari va imkoniyatlaridan, ayniqsa, intellektual-ijodiy 
qobiliyatlaridan foydalanish; 
tarixiy-madaniy bilimlarni o’rganish davomida o’quvchilarni faol intellektual-
ijodiy jarayonga jalb qilish orqali ularning mos intellektual-ijodiy mahsulot ustida 
ishlash jarayonida o’z kreativligini rivojlantirish va o’z-o’zini takomillashtirishiga 
erishish; 
faol o’quvchilarni alohida rag’batlantirish[2].
Demak, tadqiqotda amalga oshiriladigan pedagogik tizim quyidagilarga
yo’naltiriladi: 
yuqori sinf o’quvchilariga tafakkur yurtishning an’naviy sxemalaridan chetga 
chiqqan holda fikr yuritishga imkon yaratish, ularning qadimiy me’morchilik 
san’atiga oid muammoni idrok qilish, anglash orqali qo’yilgan masala va vazifalarni 
tez, dadil va haqqoniy tarzda hal qilishlariga erishish;
O’zbekistonning tarixiy-madaniy merosi bilan bog’liq turli o’quv va o’qishdan 
tashqari vaziyatlarda o’quvchilarning intellektual-ijodiy qobiliyatini faollashtirish;
o’quvchiga o’zining еtarli darajada chuqur bilim va o’ziga xos fikrlashga 
egaligini namoyish qilish imkonini berish;
o’quvchilarda kreativlikni “his etish” va ulardan faol foydalanish: muammo va 
masalani chuqur his qilish, tafakkur tezligi, aniqligi, o’zgaruvchanligi va dadilligi, 
tafakkur qobiliyatining o’ziga xosligi, tafakkurning ijodiyligi, texnologikligi, ijodiy 
faoliyat konstruktivligini rivojlantirish kabilar.
Amaliyot sinfdan tashqari mashg’ulotlarda o’quvchilarda tarixiy-madaniy 
idrok qilish, topshirilgan va erkin tanlov asosida mustaqil bajariladigan intellektual-
ijodiy ishlar orqali egallangan bilim, tushuncha, taassurot va tasavvurlarning 
ortib borishini tasdiqlaydi. Demak, ushbu mashg’ulotlar mazmuni yuqori sinf 
o’quvchilari shaxsida kreativlik qobiliyatini rivojlantirishda ijtimoiy-pedagogik 

---