Xələfli A. A

VII Fəsil 
MAQNİT KƏŞFİYYATI CİHAZLARI 
VƏ ÖLÇMƏ QAYDALARI 
Hal-hazırda maqnit kəşfiyyatı işlərində maqnit sahəsinin gərginliyini 
və maqnit induksiyasını təyin etmək üçün müxtəlif tip cihazlardan 
istifadə olunur: 1. Optik mexaniki cihazlar 
(M-27, M-27m, MBS və s.), bu çihazlarda maqnit sistemi sabit 
maqnitlərdən ibarətdir. 2. Ferrozondlu aeromaqnitometrlər və dəniz 
maqnitometri. Bu cihazlarda maqnit sistemi permaloy nüvəli iki 
həyəcanlanma dolağından ibarətdir ki, ümumi ölçmə sarğısında 
yerləşdirilib. 3. Proton (MMP-203, MMS-214, SKAT-77) maqnito-
metrləri. 4. Kvant maqnitometrləri (M-33, KAM-28, MM-305) 
atomun optik istiqamətlənməsinə əsaslanıb. 
İndi çox geniş yayılmış və istifadədə olan maqnit axtarışı cihazına 
baxaq. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

106 
Şəkil 34. M-27 maqnitometrin prinsipial sxemi. 
 
 
 
§29. Maqnitometr M-27 
Maqnitometr M-27 Yerin maqnit sahəsinin şaquli hissəsinin 
dəyişməsini 

Ə-i ölçən bir cihazdır. Bu, üç blokdan ibarətdir: 
maqnitometrin özü, üç ayaq və bussol. Əsas blok maqnitometrdir ki, 
burada maqnit sistemi və optika yerləşdirilib. 
M-27-nin maqnit sistemi 5 sabit maqnitdən ibarətdir və vikallodan 
hazırlanıb (şəkil 34).
1. Maqnit indikatoru güzgü ilə birlikdə üfüqi metal sapla tarım 
bağlıdır, öz oxu ətrafında sərbəst fırlana bilir. Müşahidə məntəqə-
sində maqnit sahəsinin təsirinə 

Z -ə mütənasib olaraq müəyyən 
bucaq qədər dönür. 

Z -in qiymətini təyin etmək üçün bu dönmə 
bucağını əvvəlki müvazinətinə qaytarmaq lazımdır. Bunu etmək 
üçün cihazda iki müvazinətləşdirici maqnit nəzərdə tutulub. Rahat 
müvazinətə kətirmək üçün olan maqnit 2, maqnit indikatorunun 
downloaded from KitabYurdu.org

---

107 
yanında üzərində 600 bölgüsü olan şkalaya 7 tərpənməz 
bərkidilmişdir. Bir bölgünun qiyməti E
z
= 10± 0,05 nTl bölgü. Rahat 
müvazinətə gətirmə maqnitinin köməyi ilə 6000 nTl maqnit sahəsinə 
malik olan sahələrdə ölçülər aparmaq olar. 
Pilləli müvazinətə gətirmə, maqniti indikator maqnitin əks 
tərəfində yerləşdirilmişdir. Bu maqnit dişli ötürücü vasitəsi 8 ilə mü-
əyən bucaq qədər fırlanır, ona görə də sahə pilləli şkala ilə ölçülür. 
Bu maqnit 12 (±6) pillədən ibarətdir. Hər bir pillədə sahə 5000-dən 
6000 nTl qədər dəyişir ki, bu ölçmə diapazonunu ± 36000 nTl qədər 
genişləndirir. 
Temperaturu tənzimləyən maqnit 4, bimetalik lövhəçiyə 9, bərkidilib 
bu cihazın temperatur əmsalını nizamlamaq üçündür. Cihazı 
yustirovka etmək üçün olan maqnit 5, temperatur nizamlama maq-
nitin hərəkəti zamanı yaranan sahəni tarazlaşdırmaq üçündür, o, 
metal çubuğa 10, bərkidilib. 
Metalik sapı qırılmaqdan qorumaq üçün mis stol demfir və tutaçaq 
düzəldirilərək cişazın xaricinə çıxarılıb və iki vəziyyətdə dayana 
bilir: 1.Maqnit sistemi bağlıdır, cişaz işləmir. 2. Maqnit sistemi 
açıqdır, cihaz işləyir. Rahat müvazinətə gətirmək üçün olan maqniti 
12, və pilləli maqnitin 13, dəstəyi cihazın xaricinə çıxarılıb. Maqnit 
indikatorunu saxlayan metal sap qulaqcıqlara keçirilir, qulaqcıq 
elastiki lövhədən 14, ibarətdir və metal çubuqlara bərkidilib, 
çubuqlar isə metal dördyanlı metal dirəkciyə 16, bərkidilib, dirəkcik 
isə cihazın əsasına 17, bərkidilib. M-27 maqnitometrinin bütün 
hissələri metal maqnitliyə malik olmayan qutunun içərisində 
yerləşdirilib 18. Cihazın optik hissəsi onun üstündə iki obyektivdən 
19, okulyardan 20, iki prizmadan 21, işıqlandırıcı küzküdən 22, işıq 
düşməsi üçün pənçərədən 23, ibarətdir. Çöl jurnalında cihazın 
köstərdyi qiymətdən başqa vaxt və havanın temperaturu qeyd olunur. 
Cihaz üç ayağın üstünə bərkidilir və onun üzərində öz oxu ətrafında
fırlana bilir. Bir məntəqədən digərinə keçəndə cihaz üç ayağın 
üstündən açılmır. 
Şkalanın bir bölgüsünün qiyməti və temperatur əmsalı çöl işi 
başlayana qədər hamısı təyin olunur. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

108 
Şaquli sahənin tərkib hissəsinin dəyişməsi aşağıdakı düstür vasitəsilə 
təyin edilir: 

Z=S(n-n
0
), burada şkalanın bir bölgüsünün qiyməti, n 
müşahidə məntəqəsində ölçülən (təyin olunan) qiymət, n
0
isə nəzarət 
məntəqəsində təyin olunan qiymətidir.