Zbekiston respublikasi

 
3.3.3-rasm. Mikroyuritmalarning p’yezoelektrik o`zgartirgichlari 
Element p’yezokeramik shaybalar 
1
ning paketidan tuzilgan bo`lib 
shaybalarning yon tomonida kumush elektrodlar o`rnatilgan. Bu elektrodlarga 
parallel ravishda elektr kuchlanish beriladi. Bunda berilgan kuchlanishning 
qutblanishiga qarab shaybalarning cho`zilishi yoki kichrayishi kuzatiladi.
Boshqa turdagi o`zgartirgichlar 3.3.3-rasm (
b) 
da ko`rsatilgan. Bu 
o`zgartirgichlarning ishi p’yezoelektrik va passiv metall yoki polimer qavatlardan 
tarkib topgan ko`pqavatli plastinaning egilish deformatsiyalariga asoslangan. Ular 
deformatsiya “cho`zish-qisish” larga asoslangan o`zgartirgichlarga nisbatan 
kattaroq ishchi yo`liga ega, lekin pastroq aniqlikka va kuch xarakteristikalariga ega. 
Bunday elektrmexanik o`zgartirgichlarda chiqish harakati – 
mm
ning o`ndan 
bir ulushigacha; tezligi – 
1-2 m/s
gacha; pozitsiyalashni boshqarish xatoligi – 
mkm
ulushigacha; hosil qiladigan kuch – 
yuz N
; quvvati – 
o`n Vt
. 
Bunday o`zgartirgichlardan uch darajali mikromanipulyatsion sistemalar 
yaratiladi. Ular o`ntalik 
mm
li harakat yo`liga ega oddiy elektrmexanik 
manipulyatsion tizimlar bilan birga ishlatiladi. Bunda ketma-ket bog`langan qo`pol 
va aniq pozitsiyalash sistemasiga ega manipulyator hosil bo`ladi. Uning ishchi 
harakat yo`li birinchi sistema tomonidan, aniqligi – esa ikkinchi sistema tomonidan 
ta’minlanadi. 
Xrapovik tipidagi PEDning ishlash printsipini ko`rsatuvchi sxema 3.3.4-

---

186 
rasmda keltirilgan.
3.3.4-rasm. Xrapovik tipidagi PEDning strukturaviy sxemasi 
Mikrotebranayotgan p’yezoelement 
1
po`lat tolkatel 
2
orqali kuchni rotor 
3
ga yetkazadi. Tolkatelning to`g`ri va teskari harakatlanishida ishqalanish kuchi har 
xil bo`lganligi sabab tolkatel to`g`ri harakatlanishida rotorga kattaroq kuch bilan, 
teskari harakatlanishida kichikroq kuch bilan ta`sir o`tkazadi. Bu xrapovik 
aylanishiga o`xshash aylantiruvchi momentni hosil qiladi. Rezonans rejimida 
sistemaning eng samarador ishi kuzatiladi.
Aylanuvchi xrapovik tipidagi PED konstruktsiyasi 3.3.5-rasmda keltirilgan. 
P’yezoelement 
1
xalqa shaklida ishlangan bo`lib, bu yerda mexanik tebranishlar 
generatsiyalanadi. Egiluvchan tolkatellar 
2
rotor 
3
ga tebranishlar kuchini yetkazadi 
va aylanuvchi moment hosil qilinadi.