Xalqaro valyuta operatsiyalari
14 Amaliyotda muddatli bitimlarning keng tarqalgan
Yüklə 103,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
13
14 Amaliyotda muddatli bitimlarning keng tarqalgan quyidagi turlari mavjud: forvard valyuta bitimlari; moliyaviy fyuchers bitimlari; valyuta optsioni; svop operatsiyalari. 15 Forvard valyuta bitimi - bu, valyuta boʻyicha bitim imzolangan sanadan boshlab, ikki ish kunidan keyin amalga oshiriladigan toʻlovni nazarda tutuvchi bitimdir. Bu bitim aniq bir sanada, yoki ikki sana orasida amalga oshirishni nazarda tutishi mumkin. 16 Quyidagilar ushbu bitimning ayrim oʻziga xos boʻlgan jihatlari mavjud: a) bu voz kechib boʻlmaydigan va majburiy shartnomadir. Bitim tuzilgandan keyin mijoz bitimdan voz kechishga xaqqi yoʻq. Mijoz shartnomada koʻrsatilgan chet el valyutasini sotib olishi yoki sotishi shart. b) bu bitim chet el valyutasidagi aniq bir summani tashkil etadi. Mijoz bitimda koʻrsatilgan summadan ko’proq valyutani sotib olishga ham, sotishga ham haqqi yoʻq. v) bitim kelajakdagi aniq bir sanada bajarilishi shart (ikkita aniq sananing orasida). Mijozda forvard bitimi bajarilish sanasini uzoqlashtirishga ham, yaqinlashtirishga ham vakolat yoʻq. Forvard valyuta bitimining shartlari qattiq hisoblanadi, va agar mijoz uning shartlarini bajara olmasa, bank mijozning forvard valyuta bitimidagi majburiyatlarni bajarmasdan ketib qolishiga yoʻl qoʻymaydi, balki bitimning muddatini “uzaytiradi” yoki bank oʻz hisobidan majburiy ravishda “soʻndiradi”. 17 Valyutalar boʻyicha fyuchers bitimlari- bu kelajakdagi ma’lum bir sanaga ma’lum hajmdagi valyutani oldindan belgilangan kurs boʻyicha oldi-sotdi qilish bitimidir. Bu jihatlari bilan ular forvard valyuta bitimlariga oʻxshaydilar, biroq, forvard bitimlaridan farqli oʻlaroq, ular: a) juda oddiy tarzda bekor qilinadi; b) valyutalar savdosi boʻyicha bitim qat’iy belgilangan standart summaga tuziladi (masalan, AQSh dollariga fyuchers boʻyicha 25000 funt sterling, AQSh dollariga fyuchers boʻyicha 125000 evro va h.k.); v) rasmiy birjalarda sotiladi; g) fyuchers sotuvchilari fyuchers majburiyatlari bajarilishini kafolatlash uchun birja dilerlariga “pullik marja”ni toʻlashni koʻzda tutishlari kerak. 18 Valyuta optsioni. Valyuta optsioni uning xaridoriga ma’lum bir huquqni beradi, ayni paytda, uning zimmasiga kelajakdagi ma’lum muddatda belgilangan narx boʻyicha xorijiy valyutaning muayyan miqdorini xarid qilish yoki sotish majburiyatini yuklamaydi. Optsionni sotuvchi xaridor oldida kelajakdagi muayyan muddatda qat’iy belgilangan narx boʻyicha muayyan miqdordagi xorijiy valyutalarini xarid qilish va sotish majburiyatlarini oʻz zimmasiga oladi. Optsion xaridori (shuningdek, optsion egasi deb nomlanadi) ushbu operatsiyani amalga oshirish huquqini olish evaziga belgilangan miqdordagi pulni - vositachilik haqini toʻlaydi. Optsion oldindan belgilangan muddatgacha kuchga ega boʻladi. Ushbu muddat ekspiratsiya sanasi deb ataladi. 19 Optsionlarning quyidagi ikkita asosiy turi mavjud: “koll-optsion” yoki xarid qilish uchun optsion; “put-optsion ” yoki sotish uchun optsion. Valyuta optsionlari valyuta riskini kamaytirish va oldini olish maqsadida foydalaniladi. Shuningdek, optsionlarning amerika va yevropa turlari mavjud. Amerika optsioni deb, odatda, optsionni harakat muddatini hohlagan vaqtida bajarilishiga aytiladi. Shuning uchun, optsionni harakat muddati uning birinchi va oxirgi hisob-kitob sanasi orasida oʻrnatiladi. Yevropa optsioni deb, odatda optsionning faqat hisob-kitobning ma’lum bir oxirgi aniq davrida bajarilishiga aytiladi. Optsion bitimi boʻyicha hisob-kitobni amalga oshirish uchun ikki ish kuni olinadi. 20 Valyutaviy svop operatsiyalari – valyutalarni qayta sotib olish sharti bilan sotish, ya’ni ma’lum bir muddat valyutalarni oʻzaro almashinish operatsiyasidir. Valyutalarni xaridorga dastlabki sotish joriy, ya’ni spot kurs boʻyicha, qayta sotib olish operatsiyasi esa, forvard kursi boʻyicha amalga oshiriladi. Kelajakdagi forvard valyuta kursi LIBOR (London Interbank Offered Rate - LIBOR, London banklararo foiz stavkasi) orqali hisoblanadi. Svop bitimida valyutalarni sotish va ularni qaytarib sotib olish kurslarining har ikkalasi ham koʻrsatiladi. Svop kelishuvida bitim summasi va amal qilish muddati boʻyicha hech qanday cheklovlar mavjud emas. Mazkur holat, korxonalarga optsion yoki fyuchers operatsiyalariga qaraganda uzoq muddatli svop operatsiyalarini amalga oshirish imkoniyatini beradi. 21 Svop bitimining oʻziga xos afzalliklari bilan bir qatorda, kamchiliklari ham mavjud. Xususan ularni quyidagilarda koʻrish mumkin. 1. Svop bitimini tuzishni xohlovchi, ya’ni valyutalarni qayta sotishni xohlovchi kontragentni topishning qiyinligi. 2. Kelishuv ikki tomonlama bitim shaklida rasmiylashtirilganligi bois, uni toʻxtatish, yoki bekor qilish ikki tomonning roziligi bilan amalga oshiriladi. 3. Svop bozorida bitimni kafolatlovchi tomon boʻlmaydi. Bu esa, tomonlar oʻzaro bir-birlarining toʻlovga qobilligiga ishonch hosil qilgan holda bitimni tuzishi kerakligini koʻrsatadi. 4. Bozordagi yakka, kichik ishtirokchilar uchun svop bitimini tuzish imkoniyati har doim ham boʻlmaydi. Svop bitimi odatda, yirik transmilliy tashkilotlar, davlatlar vaxalqaro moliyaviy institutlar oʻrtasida tuziladi. 22 Bozor iqtisodiyoti bilan bog’liq jarayonlarni boshqarishda, milliy valyutaning xalqaro mavqeini belgilashda va mamlakatning joriy hamda kelajakdagi iqtisodiy munosabatlari tizimida valyuta siyosati muhim rol oʻynaydi. Valyuta siyosatining shakli va oʻrni, mamlakatning valyuta- iqtisodiy holati, jahon xoʻjaligining evolyutsiyasi, jahon maydonidagi oʻrni bilan aniqlanadi. Valyuta siyosati - valyuta muammolarini hal etish boʻyicha qarorlar tayyorlash, qabul qilish va tadbiq etishdan iboratdir. Mamlakatlararo valyutani boshqarish tashkiloti boʻlib XVF hisoblanadi. 23 |