Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÖVLƏT MÜDAFĠƏ KOMĠTƏS ĠNĠN ĠCBARĠ QƏRARI
- DÖVLƏT NƏZARƏTĠ ĠDARƏSĠ (DNĠ)
- DÖVLƏT NƏZARƏTĠ NAZĠRLĠYĠ (DNN)
- "bizə fəlakət və səfalətdən başqa bir şey verməyən ədavət və ixtilafı bir tərəfə qoyaq. Tarix bizdən asılı
|
DÖVLƏT MÖHÜR Ü - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin rəs mi sənədlərində üzərində dövlətin adı və gerbi təsvir olunan əsas dövlət rəmzi. Cü mhuriyyət Höku mət i 1919 il mart ın 23-də A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin dövlət möhürünün layihəsini hazırlamaq üçün müsabiqə elan olun ması barədə qərar qəbul etdi. Qərara əsasən, layihələr həmin il aprelin 20-nə qədər poçt və teleqraf na zirliy inə təqdim edilmə li idi.
336
La kin hə min müsabiqənin nəticə ləri barədə hələ lik mə lu mat aşkar edilmə mişdir. İkinci dəfə isə Cü mhuriyyət Höku məti 1920 il yanvarın 30-da Dövlət himn i və gerbi ilə yanaşı, Dövlət möhürünün də layihəsini hazırlamaq barədə qərar qəbul etdi. Qə rara əsasən, bu məsələ ilə bağlı müsabiqə elan olunması xalq maarifi na zirinə həvalə olundu. Xa lq maa rifi nazirliyi müsabiqə barədə qəzetlərdə verdiyi elan larda Dövlət himn i, gerbi və möhürü üçün müsabiqəyə təqdim o lunacaq layihələrin həmin il mayın 1-nə qədər mə xfi zərflə rdə xa lq maa rifi nazirliyin in dəftərxanasına göndərilməsini xahiş edirdi. Müsabiqənin nəticələri A zərbaycan İstiqlalın ın ikinci ildönümünə, yəni 1920 il may ın 28-nə qədər e lan olun malı id i. 1920 il aprelin 27-də Azərbaycanın Sovet Rusiyası tərəfindən işğalı müsabiqənin başa çatmasına imkan ve rmədi (ba x Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət rəmzlərı). Əd.: Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
ilə bağlı o laraq ö lkənin müdafiəsi məqsədilə yarad ılmış xüsusi hərbi quru m. 1919 il mayın a xırla rında Şimali Qa fqazı v ə Dağıstanı tutan Denikin ordusu Azərbaycan sərhədlərinə yaxınlaşdı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti xarici təcavüz təhlükəsi qarşısında qaldı. Bu va xt Cü mhuriyyət Parla mentin in bir neçə iclasında hökumət in sədri Nəsib bəy Yusifbəylin in iştirakı ilə Den ikin ordularının A zərbaycana hücumu məsələsi mü zakirə olundu. 1919 il iyunun 5-də parlamentin 45-ci iclasında mü xtəlif fraksiyaların ü zvləri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əh məd Cövdət Pepinov, Səməd ağa Ağamalıoğlu, Əsədulla Əh məd zadə, Abdulla bəy Əfəndizadə, Qara bəy Qarabəyov, V.Bakradze və b. çıxış edərək, partiya və fraksiya mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq, Pa rla ment üzvlə rin in və xa lqın bütün qüvvələrinin Denikin o rdusuna qarşı mübarizəyə səfərbər olunmasının zə ruriliy ini vurğuladılar. Bununla bağlı iyunda "Müsavat" partiyası ilə sosialistlər blo ku Ba kıda Denikinə qarşı izd ihamlı mit inq - küçə yürüşü keçirdilər. Denikin təhlü kəsi ilə bağlı Parla ment Höku mət da xilində ölkən in müdafiəsini təşkil edə biləcək işlək heyətin yaradılması barədə qərar qəbul etdi. Beləliklə, 5 nəfər Höku mət ü zvündən ibarət DMK yaradıldı. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku mətinin 1919 il 9 iyun tarixli qərarı ilə yaradılmış həmin ko mitənin tərkibinə Nazirlər Şurasının sədri, hərbi nazir, yollar naziri, xa ric i işlər naziri və ədliyyə naziri da xil id ilə r. DMK 1919 il iyunun 11 -də A zərbaycanın bütün ərazisində hərbi vəziyyət elan etdi. DM K-n ın d igər qəra rına əsasən, hakimiyyətə və hakimiyyət nümayəndələrinə qarşı cinayət əməlləri, dövlətə xəyanətlə bağlı bütün işlər ü mu mi məh kə mə lərdən a lınaraq, hərbi məhkə məyə verildi. Sentyabrın 13-də Ba kı müdafiə rayonunun rəisi və zifəsi təsis olundu və o, həm də əvəzç iliklə Bakı hərb i general-qubernatoru vəzifəsini tuturdu. Ba kı şəhər rə isliy inin əra zisi və şəhər rəisinin ö zü hərbi general-qubernatora, Ba kı müdafiə rayonunun rəisi isə hərbi nazirə tabe id i. 1919 il oktyabrın 26-da Bakı şəhər rəisliyi ərazisindəki bütün yerli polis orqanları, o cü mlədən əksinqilab la mübarizənin təşkili Bakı müdafiə rayonunun rəisinə tabe edilmişdi. Təşkilat i tədbirlərlə yanaşı, Ko mitənin bütün qalan tədbirlə ri də hə m Denikin ordusu, həm də bolşeviklər tərə- findən gözlən ilən təhlü kəyə qarşı respublikanın müda fiə qabiliyyətinin möhkə mləndirilməsinə yönəldilmişdi. Bu məqsədlə Azərbaycanın şimal sərhədləri möhkə mləndirildi, Bakıya dənizdən gözlən ilən hücu ma qarşı a rtille riya müdafiəsi quruldu. Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (Stenoqrafik hesabatlar), c.2, B., 1998; Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Парламент (стенографические отчеты), Б., 1998; Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 r., B., 1920;
Cü mhuriyyəti ərazisində hərbi vəziyyət elan olun ması haqqında 1919 il 11 iyun tarixli qərarı. A zərbaycan sərhədinə doğru irə liləyən Denikin qoşunlarının təcavüz təhlükəsinin qarşısını almaq məqsədilə verilmişdi. Qəra ra əsasən, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin bütün ərazisində hərbi vəziyyət elan olunur və müvəqqəti olaraq bir sıra məhdudiyyətlər tətbiq edilirdi. Hərbi vəziyyətlə ə laqədar bir sıra c inayət ə məlləri (dövlət hakimiyyətinə qarşı qiya m, silah lı müqavimət, Azərbaycan Parla menti və Höku mət i üzv lərinin həyatına sui-qəsd, hərbi hissələrə və hərbi qarovullara basqın, dəmir yollarına, rab itə əhəmiyyətli tikililərə ziyan vurmaq və s.) ü mu mi təhqiqatdan alınaraq, hərbi məhkəmən in icraatına verilird i. Hakimiyyət tərəfindən ra zılıq verilmə miş kütləv i, siyasi mitinqləri təşkil və onla rda iştira k et mə k, odlu silah, sursat və partladıcı maddələ rdən istifadə, onların saxlanılması və ticarəti qadağan olunurdu. Silah sa xlanılması ilə əlaqədar əvvəllər verilmiş icazə lər qüvvədən düşmüş hesab edilir və silahı olan şə xslərdən üç gün ərzində onları ya xınlıqdakı hərbi hissəyə və ya polis orqanına təhvil vermək tələb olunurdu. Qərarla müəyyən edilmiş məhdudiyyətlərin icra olun ması ilə bağlı daxili işlər nazirliyinə, qubernatorlara, polis orqanlarına müvafiq səlahiyyətlər də verilmişdi. Əd.: Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Армия (документы и материалы), Б., 1998; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998.
337
riyyəti dövründə ölkəyə Denikin in hərbi müda xiləsi təhlü kəsinə qarşı hərbi quruculuq sahəsində yüksək səlahiyyətlərə ma lik Höku mət quru munun fəaliyyətə başlamasını təmin edən sənəd. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mə tərəfindən 1919 il iyunun 9-da qəbul edilmişdir. Onun yaradılması A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentin in 1919 il 5 iyun tarixli iclasında Den ikin təhlükəsin in qarşısının alın ması məqsədilə aparılmış müzakirələrdən sonra tövsiyə olunmuşdu. Höku mət qərarında ko mitəyə səfərbərlik keçirilməsi, ö lkədə və onun bir h issəsində müharibə və ya mühasirə vəziyyətinin e lan edilməsi, qüvvədə olan qanunların fəa liyyətin in müvəqqəti dayandırılması və ya onun dəyişdirilməsi, könüllü dəstələrin yaradılması, hesabat əsasında qeyri-məhdud maliyyə vəsaitlərinin xərclən məsi və s. Fövqəladə səlahiyyətlərin verilməsi təsbit edilmişdi.
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Парламент (стенографические отчеты), Б., 1998; Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Армия (документы и материалы), Б., 1998; DÖVLƏT NƏZARƏTĠ ĠDARƏSĠ (DNĠ) - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə mülki və hərbi idarələrin, müəssisələrin, digər idarəçilik strukturlarının fəaliyyətinə nəzarət edən Höku mət orqanı. Bu orqanı formalaşdırmaq məqsədilə Bakı Nəza rət Palatası 1918 ilin oktyabrında DNİ adlandırılmışdır. DNİ-yə əvvəlcə xarici işlər naziri Mə mməd Həsən Hacınski, sonra, müvəqqəti olaraq, yollar na ziri Xudadat bəy Məlik-Aslanov, daha sonra 1918 il dekabrın 28-dək Əbdüləli bəy Əmircanov rəhbərlik etmişdi. İdarənin nəzdində dəftərxana yaradılmış, mülki və hərbi idarələrə, habelə dəmir yoluna dair bütün təftiş kargüzarlığı burada cəmləşdirilmişdi. Təftiş xarakterli bütün işlər DNİ-yə verilmişdi. Sonrala r müstəqil nazirliyə çevrilmişdi. 1918 il dekabrın 28-də Məmməd Həsən Hacınski nəzarət naziri təyin o lunmuş, lakin o, Paris sülh konfransına ezam olunduğundan, nazirliyə Əlağa Həsənov, 1919 il apre lin 15-dən dekabrın 22-dək isə Nə riman bəy Nərimanbəyli rəhbərlik et mişdir.
r ə t i N a z i r l i y i - Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə ölkədə icra strukturlarının qərarlarının yerinə yetirilməsi üzərində dövlət nəzarətin i təmin edən orqan. 1918 il may ın 28-də Tiflisdə Azərbaycan Milli Şurası tərəfindən Azər-baycanın müstəqilliyi elan edildikdən sonra Fətəli xan Xoyskinin təşkil etdiyi Cü mhuriyyətin birinci müvəqqəti Höku mətində dövlət nəzarəti naziri və zifəsinə sosialist Cə mo bəy Hacınski təyin olun muşdu. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku məti Tiflisdən Gəncəyə köçdükdən sonra 1918 il iyunun 17-də F.x.Xoyskinin təşkil etdiyi ikinci Höku mət kabinəsində dövlət nəzarəti naziri vəzifəsinin icrası müvəqqəti olaraq xaric i işlər na ziri Mə mməd Həsən Hacınsk iyə həvalə olundu. 1918 ilin sentyabrında Bakı Qafqaz İslam Ordusu tərəfindən azad edildikdən sonra A zərbaycan Xalq Cü mhu- riyyəti Höku məti Gəncədən Bakıya köçdü və oktyabrın 6-da F.x.Xoyskin in ikinci Höku mət inin tərkibində dəyişikliklər edilərkən bu və zifənin ic rası Əbdüləli bəy Əmircanova tapşırıldı. A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Parla menti fəa liyyətə başladıqdan (1918, dekabr) sonra Parlamentin tapşırığ ı ilə Fətəli xan Xoyskinin təşkil etdiyi üçüncü Höku mət kab inəsində dövlət nəzarəti naziri vəzifəsi M.Hacınskiyə həvalə olundu. 1919 ilin yanvarında M.Hacınskinin Paris sülh konfransına (1919-20) göndərilən A zərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində xaricə get məsi ilə əlaqədar bu və zifənin icrası Əlağa Həsənova tapşırıldı. 1919 il apre lin 14-də Nəsib bəy Yusifbəylin in dördüncü Hökumət kabinəsində dövlət nəzarəti naziri vəzifəsinə "Müsavat" partiyasından Nəriman bəy Nərimanbəyli, 1919 il dekabrın 24-də yenə N.Yusifbəylinin beşinci Höku mət kabinəsində isə "İttihad" partiyasının üzvü Heybətqulu Məmmədbəyov təyin olundu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku məti fəaliyyət göstərdiyi ilk va xt larda ölkədə heç bir yerli nə zarət məntəqəsi yarada bilmə mişdi. Bunun da başlıca s əbəbi o idi ki, ölkə əra zisində Nə zarət palatası Bakı şəhərində yerləşird i. Bu dövrdə isə Ba kı bolşevik-daşnak güruhunun əlində idi. 1918 il sentyabrın 15-də Ba kı Qafqaz İslam Ordusu tərə findən a zad edildikdən sonra Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku məti Bakıya köçdü və sentyabrın 28-də DNN təc ili olaraq ilkin və əsaslı təftiş haqqında qərar layihəsi hazırlayaraq Cü mhuriyyət Höku mətinə təqdim etdi. 1918 il oktyabrın 29-da lay ihə Höku mət tərəfindən təsdiq olundu. Göstərilən qərar əsasında əvvəllər Bakıda fəaliyyət göstərmiş Bakı nəzarət palatası Dövlət nəzarəti idarəsinə çevrild i. Bu vaxta qədər DNN-də nəzarət işlərin in təşkili bir neçə nəfərdən ibarət olan nazirliy in dəftərxanasında aparılırd ı. Mülki və hərbi işlərin, habelə dəmir yolu idarəçiliyinin təftişi üzrə bütün kargüza rlıq işləri hə min dəftərxanada cəmləşdirilmişdi. Dövlət nəzarəti idarəsi yarandıqdan sonra nazirliy in dəftərxanasında saxlan ılan bütün nəzarət-təftiş materialları həmin idarəyə verildi. Belə liklə, a rtıq 1919 il üçün nazirliyin strukturu dəftərxana və Dövlət nəzarəti idarəsindən ibarət idi. Nazirliyin dəftə rxana direktoru Ne mət bəy Şahta xtinski, Dövlət nə zarəti idarəsin in rə isi isə A.P.De litsin idi. 1920 il aprelin 27-də Azə rbaycanın Sovet Rusiyası tərəfindən işğalı ilə Dövlət Nə zarəti Na zirliyi ləğv olundu.
Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 r., B., 1920; 338
teatrlarından biri. H ö k u m ə t t e a t r ı da adlandırılırdı. A zərbaycan peşəkar teartının tarixi 1873 ildən başlansa da yalnız Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövrundə dövlət teatrı statusu almışdır. 1918 il oktyabrın 18-də Cü mhuriyyət Höku mət i xa lq maa rifi na zirin in A zərbaycan Dövlət Teatrının yaradılması haqqında mə ruzəsini din ləyərək, teatr üçün Mayılov qardaşları teatrı binasını (indiki A zərbaycan Dövlət A kademik Opera və Balet Teatrının binası) almaq barədə qərar qəbul etdi. Qərarda göstərilird i ki, Bakıda Dövlət Teatrının yaradılmasının vacib liyini və bu məqsəd üçün daha çox Mayılov qardaşları teatrı binasının yararlı olduğunu nəzərə alaraq, xalq maarifi nazirinə tapşırılsın ki, Mayılov qardaşları teatrını məcburi surətdə, lakin əda lətli q iy mətlə, dövlət teatrı üçün öz sərəncamına a lsın, onun satınalma qiy mətin i müəyyənləşdirmə k üçün xüsusi ko missiya yaratsın və həmin teatr bundan sonra Dövlət Teatrı adlandırılsın. Cü mhuriyyət dövründə Dövlət Teatrı səhnəsində opera, musiqili teatr tamaşaları, xalq musiq isindən ibarət konsert- lər keçirilmə klə yanaşı, ondan mühüm dövlət tədbirləri üçün istifadə et mə k də nə zərdə tutulurdu. Zülfüqar və Üzeyir Hacıbəyli qardaşları truppasının bütün tədbirləri Dövlət teatrın ın səhnəsində keçirilirdi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Dövlət teatrı ö z pərdələ rin i ilk dəfə 1918 il noyabrın 4-də Hacıbəyli qardaşları truppasının hazırladığı, Nəriman Nərimanovun "Nadir Şah" faciəsinin tamaşası ilə açdı. 1919-20 illərdə teatrın səhnəsində daha çox Üzeyir Hacıbəylinin opera ve operettaları göstərilird i. 1920 ilin aprelində Sovet Rusiyası Azərbaycanı işğal etdikdən sonra da bu teatr Sovet Azə rbaycanının dövlət teatrı kimi fəaliyyət göstərmiş və u zun illə r hə min b inadan təkcə teatr-sənət ocağı kimi deyil, hə m də ict ima i-siyasi və dövlət əhəmiyyətli tədbirlə rin keç irilməsi üçün istifadə edilmişdir. Əd :. Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (Ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu), B., 1998; C əfərov C, Azərbaycan dram teatrı, B., 1959; Azərbaycan teatr salnaməsi (1850-1920) (toplayanı və tərtib edəni Qulam M əmmədli), B., 1975.
beynəlxa lq alə mə ç ıxması prosesini tənzimləyən norma ların məc musu. Əsas formala rı de-fak to və de-yure tanımadır. Geniş mənada tanıma dövlətin hər hansı konkret faktı təsdiq edən formal akt ı, ya xud hərə kətid ir.
əsasında Bakı Dövlət Un iversitetinin təsis olunması üçün yaradılmış ko missiyanın üzvü. Ko missiyanın 1919 il may ın 21də keçirilən ilk iclasında universiteti lazımi avadanlıq və vəsaitlə təmin etmək üçün yaradılan kitab xana yarımko missiyasının sədri, mənzil yarımko missiyasının isə üzvü seçilmişdi. Dubrovski Ba kı Dövlət Universiteti tarix-filo logiya fakü ltəsinin ilk dekanı olmuş, universitetin yüks ək ixtisaslı professor-müə llim kadrla rı ilə tə min edilməsində fəal çalışmışdır. Bu məqsədlə sentyabrın sonlarında re ktor V.İ.Ra zu- movski ilə birlikdə Rusiyanın cənubundakı universitet ş əhərlərinə eza m o lunmuşdu. 1919 il noyabrın 15-də - universitetin açılış günü ümumi tarixdən ilk mühazirən i Dubrovski o xu muşdu. O, universitetin ü mu mi tarix kafedrasının pro fessoru idi. Dubrovski 1922 ilin noyabrınadək tarix-filo logiya fakü ltəsinin dekanı olmuş, 1923 ilin yanvarından Moskva Universitetinə keçməsi ilə əlaqədar o laraq Bakı Dövlət Universitetindən ayrılmışdır. Əd: Atakişiyev A., Bakı Dövlət Universitetinin tarixi, B., 1991. DURS UNZADƏ Məmməd zəki (1890, A xalsix rayonu, Azqur kəndi - 1937, Tiflis) - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarına (bax Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) əsasən, dövlət hesabına ali təhsil a lmaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri. Müəllimlə r institutunun hüquq fakültəsini bitirmişdir. Parla mentin 1919 il 1 sentyabr tarixlı qəra rına əsasən təhsilin i tarix-filologiya sahəsində davam etdirmə k üçün İstanbul Un iversitetinə göndərilmişdi. Sonradan təhsilin i ö z hesabına davam etdirmiş, Türkiyədən Alman iyaya getmişdir. Təhsilini başa vurduqdan sonra Bakıya qayıtmış, qadın müəllimlər seminariyasında və yer quruluşu texn iku munda müəllimlik etmişdir. 1937 ildə doğma kəndinə getmiş, orada həbs olunaraq güllələn mişdir.
339
E
EDMUND L.Delli - A me rika hərbç isi, polkovnik, mühəndis. Birinci dünya müharibəsi (1914-18) dövründə Şərur və Na xç ıvan maha lla rında yaradılmış müttəfiq idarəç iliy i zonasına Antanta dövlətlərin in Ermənistandakı ali ko mis sarı, amerikalı po lkovnik V.Haskel tərəfindən təyin edilmiş qubernator. 1919 il oktyabrın 23-də vəzifəsinin icrasına başlayacağı bildirilsə də, yalnız Na xç ıvanın deyil, bütün İrəvan quberniyasının türk-müsəlman əhalisi Haske lin bu təyinatına qa rşı ç ıxd ı. 1919 il oktyabrın orta larında Haske l Pa risə çağırılmış, onun müavin i polkovnik Cey ms Rey is ə neytral zona məsələsini mü zakirə etmək üçün Bakıya getmişdi. Oktyabrın 24-də o, Naxçıvana gələrək, Haskelin bəyanatını elan etmiş və bu bəyanata uyğun olaraq, Şərur və Na xç ıvanda A merika qubernatorluğu yaradılması, polkovnik Ed mund L.De llin in qubernator təyin edilməsi haqqında sərəncam imzala mışdı. Lakin bundan narazı qalan Na xçıvan Milli Şu rasının və bütün Naxçıvan əhalisinin təkid i ilə Cey ms Rey qərarın ı dəyiş məli olmuş, polkovnik Ed mund L.Delli Naxçıvanda general- qubernator kimi deyil, ali ko missarın nümayəndəsi kimi qalmışdı. Ermən istanda olan ABŞ zab itlərinin noyabrda Ed mund L.De lliyə kö məyə gəlməsi Na xç ıvan və Şərur əha lisinin nara zılığ ını daha da artırmış və Delli ona kö məyə gəlmiş zab itlə ri yenidən İrəvana qaytarmağa məcbur olmuşdu. Ame rika lıla r 1920 ilin yanvarında Şəru ru və Na xçıvanı tərk et mişdilər. Əd.: Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993.
süvari d iviziyaya ko mandanlıq etmişdir. 1919 ildə Şimali Qafqaz və Çərkəz-Dağıstan diyarında hərbi əməliyyat aparan Denikin qoşunlarının baş ko mandanı o lmuşdur. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti dağlıların azadlıq mübarizəsinə yardımlarını davam etdirdiy i üçün Erdeli Cü mhuriyyətin diplo matik nü mayəndəsi Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevdən Dağıstandan çıxmasını tələb etmişdi. 1920 ildə Fransaya mühacirət etmişdir.
Cü mhuriyyətinin ü mu mbəşəri demo kratiya ənənələrinə hörmət və sədaqətinin bariz nü munəsi. A zərbaycan Milli Şurasın ın 1918 il noyabrın 19-da, Cü mhuriyyət Parla mentinin forma laşdırılması ərə fəsində Ba kıda keç irilmiş ic lasında qeyd edilirdi ki, ö lkədə yarad ılacaq qanunvericilik və idarəçilik hakimiyyəti orqanlarında Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün millət lərin nümayəndələri tə msil olun ma lıd ır. Azərbaycan Milli Şurasının noyabrın 19-da qəbul etdiyi "Azərbaycan Məclisi-
Parla mentdə təmsilç iliyi təsbit olunurdu. Hə min qanuna əsasən, Azərbaycan Parla mentində 21 e rməni nümayəndəsi tə msil olunmalı idi. A zərbaycan Milli Şurasın ın Parlamentin çağırılması ilə bağlı "Bütün Azərbaycan əhalisinə!" müraciətində deyilirdi ki, "bizə fəlakət və səfalətdən başqa bir şey verməyən ədavət və ixtilafı bir tərəfə qoyaq. Tarix bizdən asılı olmayaraq, hamımızı bir yerdə yaşamaq məcburiyyətində qoyub. Biitiin Azərbaycan vətəndaşları millət və məzhəb fərqinə baxmayaraq, bir vətənin övladlarıdı, onlar öz səadətlərini qurmaq üçün bir-birlərinə əl uzatmalı və yardım etməlidirlər". La kin Azə rbaycan Milli Şurasının s əylərinə ba xmayaraq, Bakıda fəa liyyət göstərən erməni və rus milli şuraları nəinki Parla mentə ö z nü mayəndələrin i göndərməd ilə r, əksinə, A zərbaycan Parla mentin in fəa liyyətə başlamasına c idd-cəhdlə mane o ldular. Onlar 1918 il dekabrm 7-də açı-lan Azərbaycan Parla mentinin ilk ic lasında iştirakdan imtina etdilər. Ermənilər Azərbaycan Parla mentini boykot et mək takt ikasını iki aydan artıq dava m etdirərə k, yalnız 1919 ilin fevra lından Pa rla mentin iclasla rına qatıldılar. Özü də ermənilər A zərbaycan Parla mentində iki fraksiya - 5 nəfərdən ibarət erməni fra ksiyası və 6 nəfərdən ibarət "Daşnaksutyun" fraksiyası ilə təmsil olunmuşdular. Bu fraksiyaların Parlamentdəki sonrakı fəa liyyətləri göstərdi ki, ermən ilərin Azərbaycan Parlamentində iştirakı Azərbaycan dövlətçiliyin in formalaş masına, ü mu mən, Azərbaycan iqtisadiyyatı və mədəniyyətinin in kişafına, A zərbaycanın əra zi bütövlüyünün təmin olunmasına hər vəchlə mane olmaq, özlərinin millətçi - separatçı "Böyük Ermənistan" yaratmaq xülyasının təbliği üçün yeni bir tribuna əldə etmək məqsədi güdmüşdür.
340
Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), c.2, B., 1998; Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 r., B., 1920; Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001. Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|