Xələfli A. A


§ 70. Сейсмик дальанын нювляри



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə107/168
tarix27.12.2023
ölçüsü2,8 Kb.
#199138
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   168
geofiziki kesfiyyat usullari

 
§ 70. Сейсмик дальанын нювляри 
Йер сятщиндя ПМ нюгтясиндя (Шякил 80) рягсляр йарадан мянбя 
йерляшиб, бурада ики мцщити бир
-
бириндян айыран сятщя дцзцня 
дальанын шцасы дцшцр. Шцанын дцшмя нюгтясиндян якс олунан 
вя сынан дальалар ямяля эялир. Щяр дцшян шца якс олунан дальа 
ямяля эятирир, в
1
сцряти иля сяъиййялянир. Бу дальалар Йер сятщин-
дя рягслярин щяйяъанландыьы нюгтядя, йа да ондан бир гядяр 
узагда гейд олуна билирляр. Айрылма сярщяддиндя дяринляря в
2
сцряти иля сыныб кечян дальалар Йер сятщиндя гейд олуна билмир. 
Анъаг еля эеоложи шяраит йарана биляр ки, сынма буъаьы 

=90
0
олсун, бу щалда сынан дальа айрылма сярщяди бойунъа щярякят 
етмяйя башлайыр. Бурада сцрцшян дальалар йараныр. Сцрцшян 
дальанын йайылма сцряти сынан дальанын сцрятиня бярабярдир в
2

Щцйэенс
-
Френел принсипиня эюря сцрцшян дальалар мянбяйиня 
чеврилир вя Йерин сятщиня эялиб чатыр. Сцрцшян дальадан йаранан 
еластик дальалара баш дальалар дейилир. Баш дальанын мцшащидя 
олунан сцряти сцрцшян дальанын сцрятинин щягиги гиймятиня, ейни 
заманда сынан дальанын в
2
сцрятиня бярабярдир. Беляликля, йер 
сятщиндя баш дальаны гейд
едяряк биз сынан дальанын йайылма 
сцрятини щесаблайа билярик.
 
downloaded from KitabYurdu.org


236 
Шяк.
80. Сейсмик дальаларын ясас типляри. 1
-
сятщи дальалар; 2
-
якс 
олунан дальалар; 3
-
сынан дальалар (кечян дальалар); 4
-
сцрцшян дальа-
лар(сярщяддя); 5
-
габагчыл дальалар; 6
-
рефраксийа олунмуш дальалар.
Инди биз сцрцшян дальанын ямяля эялмя шяраитиня вя бунун 
архасынъа баш дальанын ямяля эялмясиня бахаг. Бунун цчцн 
сынма буъаьы 

=90
0
-
йя бярабяр олмалыдыр (син

=1). Онда сынма 
гануну ашаьыдакы шякил алыр: син

= в
1
/ в
2
. Беля олан щалда даль-
анын дцшмя буъаьы 

мцтляг 90
0

дян кичик олмалыдыр, чцнки дцз 
шца айрылма сярщядиня дцшмцр. 
Беляликля, сынма буъаьы о вахт 90
0
-
йя бярабяр ола биляр ки, 
алт гатда еластик дальанын йайылма сцряти цст гатда йайылма 
сцрятиндян чох олсун. Дцз шцанын дцшмя буъаьынын мцяййян 
гиймятиндя сынма буъаьы 

=90
0-
йя бярабяр орлурса, там дахили 
гайытма баш верир. Бу буъаьа там дахили гайытма йахуд бющран 
буъаьы да дейирляр вя 

и
кими ишаря олунур.
Сейсмик кяшфиййатда ясасян, якс олунан вя сынан узунуна 
дальалардан истифадя олунур. Бу онунла изащ олунур ки, узунуна 
дальалар ениня дальалара нисбятян бюйцк сцрятя вя енержийя ма-
лик олур, ейни заманда Йерин дярин гатларына кечя билир. Беляликля, 
Йерин дярин гатлары щагда мялуматлар веря билир. Узунуна дальа-
лар бцтцн шяраитлярдя вя мцщитлярдя ямяля эяля билир, партлайышла 
вя гейри тясирлярля анъаг ениня дальалар йаратмаг цчцн мцщитя 
цфцги истигамятдя тясир едян мянбя тяляб олунур. Буна бах-
майараг, ахыр вахтлар щям узунуна, 
щям дя ениня дальалардан ейни заманда истифадя олунур ки, 
сейсмик ахтарышлардан алынан материаллардан максимум мялу-
мат алмаг мцмкцн олсун, бундан башга. Бу дальаларын кю-
мяйи иля сцхурлардан мцмкцн олан гядяр физики
-
механики хасся-
ляр щагда там мялумат алмаг олсун.
Сейсмик ахтарышларда монотон бир типли вя мцбадиля дальала-
рыны фяргляндирирляр. Яэяр узунуна дцшян дальалардан якс олу-
нан вя сынан дальалар узунуну дальалардырса, гейд олунан 
дальалара монотон дальалар дейилир. Яэяр дальанын нювц дяйи-
downloaded from KitabYurdu.org


237 
шярся, (узунуна дальалардан сынан вя якс олунан ениня дальа-
лар вя яксиня) онда гейд олунан дальалара мцбадиля дальалары 
дейилир.
Чохгатлы эеоложи кясилиш лайларла тягдим олуна билдийиндян, 
узунуна дальаларын йайылма сцряти дяриня эетдикъя тядриъян 
артмаьа башлайыр. Онда лайлардан кечян сынан шцалар яйиляряк 
Йерин сятщиня
гайыдыб чыхыр. Беля дальалара рефраксийа дальалары 
дейилир (бах шякил 80)
Дальа дцшдцйц мцщит физики хассяляриня эюря бу мцщити юзц-
ндя йерляшдирян эеоложи мцщитдян фярглидирся вя дцшдцйц мцщи-
тин юлчцляри дцшян дальанын юлчцляриндян кичик оланда дальалар о 
ъисмдян кечдикдя дифраксийа олунур, йяни дифраксийа сяпилмя 
дальалары мцшащидя олунур. Щцйэенс
-
Френел принсипиня эюря бе-
ля эеоложи щядяфлярин юзляри икинъи ар дальа мянбяйиня чеврилир, 
еля бил бурадан щяр тяряфя дальалар якс олунур, сяпилмя йахуд 
да гаршыдакы щядяфдян дцшян дальанын яйилмя еффекти йараныр. 
Беля щалларда гейд олунан дальалар дифраксийа йахуд яйилян 
дальалар адланыр. Дифраксийа дальалары дайкаларда, гырылма йерля-
риндя, филиз йатагларынын гырылыб галхан вя дцшян йерляриндя баш 
верир.
Адлары чякилян дальалардан башга диэяр дальалар да мювъ-
уддур, бу дальалара манея дальалары дейилир. Дцшян узунуна 
дальалар щяйяъанланма мяркязиндян Йер сятщиндя щяр тяряфя 
йайылыр. Сятщи дальалар Йерин цст йумшаг гатында 200
-
1000 м/с 
сцряти иля йайылан дальалардыр, микросейсмик дальалар, йяни тор-
паьын мцхтялиф хариъи тясирляри нятиъясиндя низамсыз щярякяти 
(кцлякля, машынла, йаьышла вя с.) ямяля эялян вя партлайыш ня-
тиъясиндя щавада 300
-
350 м/с сцрятля йайылан сяс дальалары ба-
ша дцшцлцр вя с. 

Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   168




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin