Xələfli A. A

 
§ 63.SÜNİ YARADILMIŞ QÜTBLƏŞMƏ ÜSULU
downloaded from KitabYurdu.org

---

194 
Süni yaradılmış qütbləşmə üsulu yerdə yaranan ikinci elektrik 
sahəsini öyrənir. Bu hadisə yerə uzun müddət sabit cərəyan 
buraxmaqla müşahidə olunur. Bu halda maye və bərk fazaların 
sərhədində, nəmli süxurun məsamələrində, tərəfdən dielektriklərin 
yanında elektirik cərəyanını yaxşı keçirən mineral olduqda bunlar 
arasında elektrokimyəvi reaksiya baş verir ki, bunun hesabına ikinci 
elektirik sahəsi yaranır. Bu prosesə yüklənərək qütbləşmə adı 
verilmişdir. 
Kristalik quruluşa və elektron keçiriciliyinə malik olan yüklənərək 
qütbləşmiş mineralların xüsusiyyəti akkumlyator hadisəsinə oxşayır 
(Şəkil 74). Yüklənmənin vaxtı artdıqca qütbləşmənin intensivliyi 
artır. Bu çox hallarda məsamələrə dolmuş elektrolitin tərkibin, onun 
zənginliyindən, məsamələrin quruluşundan asılıdır və qütbləşmə 
üsulun hidrogeoloji və dağ-mühəndis geologiyasındakı məsələlərin 
həllində istifadə olunmasını göstərir. Qütbləşmə üçün 3-5 dəqiqə 
kifayətdir ki 

U
sp
ozünün maksimum qiymətini alsın. Cərəyan 
kəsildikdə AB xəttində verilən elektrik sahəsi bir anlığa yox olur, 
qütbləşmə sahəsi isə müəyyən vaxt keçdikdən sonra sıfır olur. 
Qütbləşmə sahəsinin azalması birinci saniyədə baş verir, ona görə də 
birinci sahə kəsilən kimi ölçməni aparmaq lazımdır. 
Şək.
74. Süni yaradılmış potensialın qiymətinin 

U
sp
yüklənmə və 
boşalma zamanı t-dən asılılığı. 
Qütbləşmə sahəsinin hesablanması aşağıdakı kimi aparılır: 1) 
qütbləşmə dövrü MN xəttində 

U
sp 
, 2) AB xəttində cərəyan şiddəti 
downloaded from KitabYurdu.org

---

195 
İ
AB
, 3)MN xəttində cərəyan kəsildikdən sonra

U
qütb
, gərginliyidir. 
Bu aldığımız qiymətlərlə 

f

U
sp
/I,

f
=

U
qütb
/

U
sp
∙100 % 
faizlə hesablanılır ki, burada

f
süxurun fərz olunan qütbləşməsi 
adlanır və faizlə ölçülür. 
Müxtəlif ərazilərdə qütbləşmə üsulun təcrübi istifadəsi göstərir 
ki, müxtəlif filizsiz süxurların qütbləşməsi 2-4%, filiz kütlələri üçün 
6%-dən çox olur. Orta qradient üsulu ilə iş aparıldıqda, qrafiklər 
xəritəsi və profil boyu 

f
və 

f
qrafiki qurulur (Şəkil 75). 
Şək.
75. Orta qradient qurğusunda fərz olunan qütbləşmə 

f
və fərz 
olunan xüsusi müqavimət 

f
, qrafiki (a, b) və ŞEZ (v,q) 1-boş yumşaq çök-
mələr; 2-özündə yerləşdirən süxur; sulfid dənəcikləri;3-kasıb;4-zəngin. 
Şaquli zondlama qurğusu ilə müşahidə zamanı biloqarifmik 
kağızda 

f
və 

f
əyriləri qurulur (şəkil 75 c,q) və ölçülən 
kəmiyyətlər üçün şaquli kəsilişlər qurulur. Alınan nəticələri ancaq 
keyfiyyətcə təhlil edirlər. Hədəfi özündə yerləşdirən süxurların 
downloaded from KitabYurdu.org

---

196 
qütbləşmə 

f
əmsalı fon rolunu oynayır (1,5-2%) və ayrılan 
anomaliyanın filizləşmə ilə əlaqədar olduğunu göstərir.