Ximiya texnologiya fakulteti

2.2.Tarmaq analizatori
Tarmaq analizatori elektr spektroskopiyasında elektr shınjırları hám tarmaqlardıń empedans, qabıllaw, sáwlelendiriw hám uzatıw sıyaqlı parametrlerin ólshew ushın isletiletuǵın ásbap bolıp tabıladı. Tarmaq analizatori ádetde bir neshe gertsdan bir neshe gigagertsga shekem bolǵan chastotalarda signal parametrlerin ólshew ushın isletiledi.
Tarmaq analizatori signal dáregi, signal qabıl etiwshi hám alınǵan maǵlıwmatlardı qayta islew hám analiz qılıw ushın arnawlı qurılmadan ibarat. Derek tárepinen islep shıǵarılǵan signal kontaktlarnıń tat basıwına alıp yamasa tarmaqqa kiredi hám keyin sáwlelendiriledi yamasa ol arqalı uzatıladı. Signal qabıl etiwshisi sáwlelendirilgen hám uzatılǵan signallardı ólsheydi, keyininen arnawlı qurılma maǵlıwmatlardı analiz etedi hám sxema yamasa tarmaq parametrlerin esaplab shıǵadı.
Tarmaq analizatorlarınıń eń keń tarqalǵan túrlerinen biri vektor empedans analizatori bolıp tabıladı (vNA). Vektor empedans analizatori vektor qarsılıǵı, vektor reaktivligi hám vektor ótkezgishligi sıyaqlı empedansin parametrlerin ólshew ushın isletiledi. vNA chastota filtrleri, antennalar hám basqa elektr qurılmalardı ólshew ushın da isletiliwi múmkin.
Tarmaq analizatori túrli tarawlarda, atap aytqanda, telekommunikatsiya, radiotexnika, elektronika hám medicinada keń qollanılıwına iye. Mısalı, telekommunikatsiyada vNA jalǵanıw sapasın támiyinlew ushın kabellar, antennalar hám mikrochiplar sıyaqlı túrli elementlerdi analiz qılıw hám sınap kóriw ushın isletiledi. Medicinada vNA biologiyalıq toqımalar hám suyıqlıqlardıń parametrlerin diagnostika qılıw hám ólshew ushın isletiledi.
Tarmaq analizatori - bul elektr shınjırlarınıń parametrlerin ólshew ushın mólsherlengen qurılma. Ol sxemanıń ayna koefficiyenti, uzatıw koefficiyenti hám basqalar sıyaqlı parametrlerin anıqlaw hám olardıń chastotaǵa baylanıslılıǵın sızıw imkaniyatın beredi.
Tarmaq analizatori túrli qurılmalar hám sistemalar, atap aytqanda, telekommunikatsiya úskeneleri, radioaloqa, antennalar, filtrler hám basqa elektron qurılmalardıń islewin analiz qılıw hám optimallastırıw ushın isletiledi.
Tarmaq analizatorinıń islew principi túrli chastotalarda kontaktlarnıń tat basıwına alıp kiriwi hám shıǵıwı daǵı kernewdiń aǵımǵa qatnasın ólshewge tiykarlanǵan. Bul maǵlıwmatlarǵa tıykarlanıp, qurılmanıń islewin analiz qılıw hám optimallastırıw ushın isletiliwi múmkin bolǵan sxema parametrleri anıqlanadı.
Tarmaq analizatorlarınıń vektor, skalyar hám kvazvektor analizatorları sıyaqlı bir qansha túrleri bar. Olardıń hár biri óziniń abzallıqları hám kemshiliklerine iye hám arnawlı bir waziypaǵa qaray qollanıladı.
Vektor analizatori eń anıq esaplanadı hám túrli chastotalarda sáwlelendiriw hám uzatıwdı ólshew ushın isletiledi. Skayar analizatordan paydalanıw ańsatlaw hám tek dáramattı ólsheydi. Kvazi-vektor analizatori eki turnıń abzallıqların birlestiradi hám ortasha anıqlıqta sáwlelendiriw hám uzatıwdı ólshew ushın isletiledi.
Tarmaq analizatorları túrli tarawlarda, atap aytqanda, telekommunikatsiya, radioaloqa, elektronika hám basqa tarawlarda keń qollanıladı. Olar elektron qurılmalar hám sistemalardıń islewin analiz qılıw hám optimallastırıwdıń zárúrli quralı bolıp, olardıń natiyjeliligi hám jumıs sapasın asırıw imkaniyatın beredi.
Materiallardıń elektr qásiyetlerin ólshewdiń basqa usılları termal, optikalıq, mexanik hám magnit spektroskopiya sıyaqlı basqa usıllar menen birgelikte elektr spektroskopiyasından paydalanıwdı óz ishine aladı. Mısalı, materiallardıń elektr ózgeshelikleriniń ıssılıqqa baylanıslılıǵın úyreniw ushın elektr hám ıssılıq spektroskopiyasınıń kombinatsiyasınan paydalanıw múmkin, elektr hám optikalıq spektroskopiyanıń kombinatsiyası bolsa elektr maydanınıń funksiyası retinde materiallardıń optikalıq qásiyetlerin úyreniw ushın isletiliwi múmkin.
Bunnan tısqarı, elektr spektroskopiyası tekǵana qattı elementlardıń qásiyetlerin, bálki suyıqlıq hám gazlardıń elektr qásiyetlerin úyreniw ushın da qollanılıwı múmkin. Mısalı, elektr spektroskopiya biofizikada biologiyalıq molekulalar hám kletkalardıń elektr ózgesheliklerin úyreniw, sonıń menen birge, suwlı eritpelerdiń elektr ótkezgishligin úyreniw ushın qollanıladı.
Sonday etip, elektr spektroskopiyası materiallardıń elektr qásiyetlerin úyreniw ushın kúshli qural bolıp, ilimiy hám sanaat izertlewlerinde keń qollanıladı. Keń chastota diapazonında materiallardıń elektr ózgesheliklerin ólshew qábileti sebepli elektr spektroskopiyası materiallarda júz bolatuǵın fizikalıq hám ximiyalıq processler haqqında tolıq maǵlıwmat alıw imkaniyatın beredi, bul jańa materiallar hám texnologiyalardı islep shıǵıw ushın zárúrli bolıp tabıladı.
Elektr spektroskopiyasında qollanılatuǵın qosımsha ólshew usıllarına tómendegiler kiredi:

• 
  úlgiden ótkennen keyin jaqtılıq intensivliginiń ózgeriwin ólshew jolı menen materialdıń optikalıq qásiyetlerin (mısalı, jaqtılıqtıń ótiwi hám jutılıwı ) anıqlaw imkaniyatın beretuǵın ashıq bolmaǵan úlgi arqalı ótkeriw usılı ;
  
• 
  Elektr maydanı tásirinde materialdıń mexanik qásiyetleriniń ózgeriwin (mısalı, Yung modulı hám Puasson qatnası ) ólshew imkaniyatın beretuǵın rezonansli elastik sozıw usılı ;
  
• 
  elektrodlardaǵı empedansni ólshew arqalı materiallardıń elektroximiyalıq qásiyetlerin (elektrod processleri hám elektrolitlar qásiyetleri sıyaqlı ) ólshew ushın isletiletuǵın elektroximiyalıq empedans usılı.
  

Bul usıllardıń hár biri óziniń abzallıqları hám kemshiliklerine iye hám usıldı tańlaw ólshenerlik arnawlı bir waziypa hám materiallıq ayrıqshalıqlarǵa baylanıslı. Ulıwma alǵanda, elektr spektroskopiyası túrli materiallardıń qásiyetlerin úyreniw ushın kúshli qural bolıp, túrli tarawlarda, atap aytqanda fizika, ximiya, Material tanıw, biologiya hám medicinada keń qollanıladı.