Xirurgik kasalliklar

Tashxislash. Laborator tekshiruv usullaridan qondagi fibrinogen miqdorini, 

plazmani  geparinga  tolerantligini,  qondagi  geparin  miqdorini,  antitrombin  III 

miqdorini,  qonni  fibrinolitik  faolligini  aniqlash  zarur.  Bundan  tashqari, 

trombotsitlar  agregatsion  funktsiyasini  tekshiruvchi  usullar  mavjud.  Bularninig 

hammasi  bemor  qonining  reologiyasi  ko’rsatkichlari  bo’lib,  bemor  ahvolini 

baholash  uchun  omil  bo’lishi  mumkin.  Qonda  umumiy  holesterin,  zichligi  past 

---

 

196 

holesterin  liporoteidlar,  zichligi  yuqori  holesterin  lipoproteidlar,  triglitseridlar, 

aterogen koeffitsienti aniqlanishi mumkin.  

Obliteratsiyalovchi  aterosklerozda  arteriyalar  devorida  va  qon  plazmasida 

lipidlar  perekisi  miqdori  yuqoriligini  aniqlanishi  mumkin.  Bunda  arteriya 

qanchalik  og’ir  zararlansa,  qonda  malon  dialdegidning  miqdori  shunchalik 

yuqori  bo’ladi.  Aterosklerozda  lipidlar  perekisli  oksidlanishiga  sabab  deb 

antioksidant  etishmovchiligi  hisoblanadi.  Bunga  alimentar  buzilishlar,  chekish 

va endoteliyda fagotsitlar faolligini aktivlashtiruvchi immun va mikrobli omillar 

sabab  bo’ladilar.  A.A.  Tarkovskiyning  (1996)  fikricha,  lipidlar  perekisli 

oksidlanish  mahsulotlarining  yuqori  miqdori  va  antioksidant  aktivlashuvi 

ko’rsatkichlarining kamligi oyoklar kritik ishemiyali guruhda kuzatiladi.  

OSKI  aniqlashda  funktsional  va  rentgenologik  tekshiruv  usullari 

qo’llaniladi. 

Funktsional 

usullarga 

reovazografiya, 

sfigmografiya, 

pletizmografiya,  ostsillografiya  va  ultratovush  dopplerografiyalar  (UTDG) 

kiradi.  Rentgenologik  usullarga  esa  rentgenkontrastli,  digital  subtraktsion  va 

magnit-rezonans angiografiya kiradi.  

Ko’rsatilgan  funktsional  tekshiruv  usullaridan  reovazografiya  o’ziga  xos 

o’ringa  ega.  Bu  usulda  to’qimalardan  yuqori  chastotali  tok  o’tganda  hosil 

bo’ladigan  pulsli  tebranishlar  yozib  olinadi.  Bunda  arterial,  venoz,  kapillyar 

holati birgalikda yozib olinadi, ammo har birini alohida aniq o’zgarish darajasini 

ham  aniqlab  bo’lmaydi  va  bir  oyoqni  yo’qligida  ko’rsatkichlar  olinmaydi. 

Sfigmografiya,  pletizmografiya,  ostsillografiya,  taxiostsillografiya  kabi  usullar 

nisbiy  ma’lumot  beradilar,  kollaterallar  holatini  ko’rsatishmaydi  va  tomirlar 

holati xaqida noto’liq tushuncha beradilar. 

OSIKni  keng  tarqalgan  noinvaziv  tekshiruv  usullaridan  biri  bo’lgan 

ultratovush  dopplerografiya,  ob’ektiv  usul  hisoblanadi,  klinik  va  metodik 

chegarasizligi  bilan,  yuqori  informativligi  bilan  ajraladi.  Unda  elka-oyoq 

indeksini  (OEI)  hisoblash,  regionar  qon  oqimi  holati  xaqida  xabar  olish, 

atravmatik  va  kasal  uchun  bezarar  qo’llash,  regionar  gemodinamikani 

---

 

197 

buzilishlarida,  oyoqlar  ishemiya  darajasini  aniqlashda  omil  sifatida  ishlatish 

mumkin. (43-rasm). 

 

 

 

43-rasm. Orqa tibial arteriyasi okklyuziyasi, qon oqimi kollateral tipda. 

 

Oyoqlar  kritik  ishemiyasini  dianostikasi  va  davolashi  buyicha  Rossiya 

konsensusida  (2002  y)  UTDG  yordamida  olsa  bo’ladigan  ko’rsatgichlar 

berilgan:  to’piq  bosimi  ≤  50  mm  sim.ust.;  OEI  ≤  0,4;  barmoq  bosimi  ≤  30-50 

mm sim.ust.. 

Rangli  dupleks-sonografiya  (RDS)  klinik  amaliyotga  kiritilgach,  oyoqlar 

surunkali  kritik  ishemiyasida  magistral  va  kollateral  qon  oqimining  qator 

gemodinamik holatlarini noinvaziv o’rganishga imkon berdi. Bu usulning yuqori 

diagnostik  aniqligi  rentgenkontrast  angiografiya  bilan  raqobatlashadi.  Rangli 

dupleks-sonografiya 

yordamida 

aorta-son 

sohasini 

okklyuzion-stenotik 

zararlanishida qon oqimini buzilishi holatini ko’rsatuvchi ob’ektiv omilar ishlab 

chiqildi,  bunda  82%  hollarda  angiografiyasiz  operativ  taktikani  aniqlash 

mumkin. Kritiik ishemiyada omillar diagnostik ahamiyati – 96,3%, sezgirligi – 

96,4%,  xosligi  –  96,3%.  Boldir  arterialari  uchun  sezuvchanligi  –  88,9-97,1% 

bo’lgan holda, xosligi 50,0-73,0% gacha kamayadi. Shunday qilib, RDS yuqori 

inturtiv,  noinvaziv  usul  bo’lib  hisoblanadi.  Bunda  aorta-son  sohasini 

okklyuzion-stenotik  zararlanishida  magistral,  kollateral  va  periferik  qon 

aylanishining  o’zgarishini  asosiy  tarkibiy  qismlarini  aniqlashda,  OSKIda 

---

 

198 

regionar  gemodinamikasini  aniqlashda  va  angiografiyasiz  davolash  taktikasini 

tanlashga imkon beradi. (44-rasm).  

 

 

 

44-rasm. Yonbosh arterialarining rangli duppleks-sonografiya va 

angiogrammasi. Chap umumiy yon bosh arteriyasini stenozi. 

 

Angiografiya  tekshiruv  usuli  qon  tomir  jarrohligini  rivojlanishiga  katta 

hissa qo’shgan va oxirgi 10 yillik ichida asosiy tekshiruv usul bo’lib qolgan (45-

rasm).  U  «oltin  standart»  tekshiruv  usuli  bo’lib,  ko’p  hollarda  tomirlarni 

zararlanishida  jarrohlik  taktikani  aniqlaydi,  hamda  oyoq  gangrenasida 

amputatsiya  uchun  eng  qulay  joyni  aniqlaydi.  Angiografiyadan  so’ng  asoratlar 

qator olimlar fikricha 0-14% ni tashkil etadi. 

 

---

 

199 

 

 

45-rasm. Oyoklari kritik ishemiya bulgan bemorning angiogrammasi 

Yuzaki son arteriyasining okklyuziyasi. 

Bu usullar yuqori ma’lumotligiga qaramay kapillyarlarda qon oqimi xaqida 

ma’lumot bermaydilar. Vaholanki OASOKda zararlangan oyoqning to’qimasida 

qon  aylanishini  va  metabolizmini  baholashda  kapillyarlardagi  qon  oqimi  holati 

katta  rol  o’ynaydi.  Kapillyaroskopiya  –  mikrotsirkulyatsiyani  oddiy  tekshiruv 

usuli  hisoblanadi.  Lekin  bunda  mikrotsirkulyatsiyani  miqdoriy  buzilishini  va 

okklyuzion  jarayonni  joyini  aniqlab  bo’lmaydi.  Xozirgi  paytda  to’qima  qon 

oqimini  o’rganuvchi  yangi  tekshiruv  usullardan  biri  bo’lgan  lazerli  doppler 

floumetriyadir (LDF). LDF turli xil funktsional testlarni (reaktiv postokklyuzion 

giperemiya  testi,  Valsalva  sinamasi,  pozitsion  sinama,  vazaprostanli  sinama) 

ishlatib  oyoqlar  subkritik  va  kritik  ishemiyasi  bo’lgan  bemorlarda 

mikrotsirkulyator reaktivlik darajasini aniqlaydi. 

Kislorodni  panja  va  boldirda  teriosti  kuchlanishini  (TcPO

2

)  aniqlash 

mikrotsirkulyatsiya  tizimida  qon  oqimi  xaqida  baho  beradi,  kasallik  klinik 

manzarasini  aniqlashtiradi  va  OSKIli  bemorlarni  ajratadi.  Oyoqlar  kritik 

ishemiyasini  tashxislash  va  davolash  buyicha  Rossiya  konsensusiga  asosan 

(2002)  kritik  ishemiyaning  chegarali  ko’rsatkichi  TcPO

2 

≤  40  mm  sim.ust.ga 

teng.  

Shunday  qilib,  OSKIda  arterial  rekonstruktsiyani  bajarish  uchun  tomirlar 

zararlanganligini darajasini bilish kerak. Buning uchun bemorga umumiy klinik 

---

 

200 

va  laborator  tekshiruvlar,  mikrotsirkulyatsiyani  (LDF,  TcPO

2

)  aniqlash,  qorin 

aortasi va oyoqlar arteriyalarini ultratovush tekshiruvlar (UZDG, UDS), oyoqlar 

aortoarteriografiyasi  bajarilishi  zarur.  Shu  tekshiruv  algoritmini  qo’llaganda 

ko’pgina  (90%)  bemorlarda  jarrohlik  amaliyoti  bajarish  uchun  ko’rsatma 

aniqlanadi. Tekshiruvning oxirgi boskichi arteriyaning intraoperatsion reviziyasi 

bo’lib  hisoblanadi,  bunda  operatsiya  qilib  bo’lmaydiganlarni  8%  da 

rekonstruktsiya uchun sharoit aniqlanishi va oyog’ini saqlab qolinishi mumkin.