Xirurgik kasalliklar

Patologik  anatomiyasi.  Me’da  va  o’n  ikki  barmoqli  ichak  shilliq  pardasi 

va  birmuncha  chuqur  joylashgan  devorlarining  defekti  (nuqsoni)  yara  deyiladi, 

uning  o’lchamlari  va  chuqurligi  har  xil  bo’lishi  –  yuza  yaradan  (shilliq  parda 

chegarasida),  to  uning  hamma  qatlamlarini  qamrab  oladigan  chuqur  (perforativ 

va  penentratsiya  qiladigan)  yaralargacha,  bir  necha  millimetrdan,  to  «gigant» 

yaralargacha  (3-5  sm  va  undan  katta)  bo’ladi.  Me’da  yaralari  asosan  kichik 

egrilikda,  kamroq  –  tanasida  va  katta  egriligida,  o’n  ikki  barmoqli  ichakda  – 

uning  piyozcha  qismida,  kamroq  –  postbulbar  qismida  joylashadi.  Yara 

bitgandan  keyin  me’da  piyozcha  qismi  shaklini  buzadigan  chandiq  qoldiradi, 

ba’zan chiqish qismi torayishiga – stenoziga olib keladi. 

O’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi odatda navqiron va o’rta yoshda 

boshlanadi,  biroq  60  dan  oshgan  odamlarda  paydo  bo’lishi  ham  mumkin 

(«kechikkan»  yaralar).  Kechishining  davriyligi,  mavsumiy  (bahor-kuzda) 

qo’zishi,  kunduzgi  maromi,  tungi  og’riqlar  va  ovqat  eyilgandan  keyin 

tinchiydigan  och  og’riqlar,  jig’ildon  qaynashiga  xos  bo’ladi.  Og’riq  maromi 

ifodalangan:  ochlikda  –  og’riq  boshlanadi,  ovqat  eyilganda  –  engillashadi, 

ochlikda  –  yana  og’riq  boshlanadi.  Bu  «uch  fazalilik»  jarayonning  yaqqol  o’n 

---

 

326 

ikki  barmoqli  ichakda  joylashganidan  darak  beradigan  asosiy  diagnostik-

anamnestik  belgi  hisoblanadi.  Og’rik  xarakteri,  doimiyligi  o’zgarganda,  orqa, 

elka, kurakka o’tganda yara penentratsiyasi haqida o’ylash lozim. 

Odatda  jarayon  qo’zigan  davrda  paydo  bo’ladigan  qusish  bemorga 

birmuncha  engillik  beradi,  u  nordon,  unda  ovqat  aralashmasi  bo’lmasligi 

mumkin.  Qusuqda  ovqat  bo’lishi,  ayniqsa  qusishdan  bir  muncha  oldin  yoki 

qusish  oldidan  ovqat  eyilgan  bo’lsa,  bu  holda  stenoz  bilan  bog’lik  bo’lgan 

evakuatsiya buzilishi to’g’risida fikr yuritish mumkin. 

Bemorlarning  umumiy  holati,  odatda,  kam  o’zgaradi  yoki  umuman 

o’zgarmaydi.  Bemorda  ozib  ketish  kuzatilmaydi,  bu  aksariyat  bemorning 

og’riqni yo’qotish uchun ovqat eb turishga intilishi bilan bog’lik bo’ladi. Stenoz 

paydo  bo’lganda  va  ovqat  o’tkazuvchanlikning  buzilishlarida  ozib  ketish  qayd 

qilinadi, xolos. 

Duodenal  yara  diagnostikasida,  umumiy  qabul  qilingan  tekshirishlardan 

tashqari, 

me’da 

sekretsiyasini 

tekshirishga 

katta 

ahamiyat 

beriladi. 

Kislotalilikning yuqoriligi (bu me’daning boshqa kasalliklarida ham uchrasada) 

bazal  davrda  ham,  gistamin  va  insulin  bilan  rag’batlantirishdan  keyin  ham  o’n 

ikki barmoqli ichak yarasi uchun xos. 

Rag’batlantirilgan 

kislotalilik 

ko’rsatkichlarining 

yuqoriligi 

– 

gipersekretsiya  (soatiga  40  mmoldan  yuqori)  yara  teshilishi  (perforatsiya)  yoki 

qon  ketishi  kabi  asoratlar  bo’lishi  mumkinligini  ko’rsatadi,  KBI  (kislotaning 

bazal  ishlanishi)  ning  yuqori  ko’rsatkichlari  Zollinger-Elisson  sindromi  borligi 

mumkinligidan  dalolat  beradi.  Bu  holda  qondagi  gastrin  mikdorini  tekshirish 

kerak.