Xirurgik kasalliklar

 

O’T  PUFAGI  VA  O’T YO’LLARI  KASALLIKLARI 

Anatomik-fiziologik ma’lumotlar 

O’ng  va  chap  tomondagi  jigar  o’t  yo’llari  jigarning  shu  nomidagi 

bo’laklaridan  chiqib,  umumiy  jigar  yo’lini  hosil  qiladi.  Jigar  yo’lining  eni  0,4 

dan  1  sm  gacha  o’zgarib  turadi  va  o’rta  hisobda  0,5  sm  ni  tashkil  qiladi.  O’t 

yo’lining  uzunligi  taxminan  2,5-3,5  sm.  Umumiy  jigar  yo’li  o’t  pufagi  yo’li 

bilan  qo’shilib,  umumiy  o’t  yo’lini  hosil  qiladi.  Umumiy  o’t  yo’lida  to’rtta 

bo’lim  farq  qilinadi:  o’n  ikki  barmoqli  ichak  ustida  joylashgan  supraduodenal, 

o’n  ikki  barmoqli  ichak  yuqori  gorizontal  qismi  orqasidan  o’tadigan 

retroduodenal, retropankreatik (me’da osti bezi boshchasi orqasidagi) va o’n ikki 

barmoqli ichakning vertikal qismi devoridagi intramural bo’limlar. 

Umumiy o’t yo’lining distal bo’limi o’n ikki barmoqli ichak shillik pardasi 

ostidagi  qavatda  joylashgan  katta  duodenal  so’rg’ich  (Fater  so’rg’ichi)  hosil 

qiladi.  Katta  duodenal  so’rg’ich  uzunasiga  ketgan,  doirasimon  va  qiyshik 

tolalardan iborat avtonom mushak sistemasiga - Oddi sfinkteriga ega, bu sfinkter 

o’n  ikki  barmoqli  ichakka  bog’liq  emas.  Pankreatik  yo’l  katta  duodenal 

so’rg’ichga  yaqinlashib,  umumiy  o’t  yo’lining  terminal  bo’limi  bilan  birga 

duodenal  so’rg’ich  ampulasini  hosil  qiladi.  Katta  duodenal  so’rg’ichda 

operatsiya  bajarishda  o’t  yo’li  bilan  pankreatik  yo’llarning  o’zaro 

munosabatlariga doir turli variantlar hisobga olinishi lozim. O’t pufagi jigarning 

pastki  yuzasida  unchalik  katta  bo’lmagan  chuqurchada  joylashgan.  O’t 

pufagining sig’imi tahminan 50-70 ml ni tashkil qiladi. O’t pufagining shakli va 

o’lchamlari  uning  yallig’lanishi  va  chandiqli  jarayonlarida  o’zgarishlarga 

---

 

462 

uchrashi  mumkin.  O’t pufagining  tubi, tanasi,  bo’yni  farq  qilinib,  bo’yni  pufak 

yo’liga  o’tadi.  Aksariyat  o’t  pufagi  bo’ynida  qo’ltiqsimon  bo’rtma  –  Gartman 

cho’ntagi hosil bo’ladi (100-rasm). 

 

 

100-rasm. O’t yo’llarining sxematik tasviri. 

 

Pufak  yo’li  ko’pincha  xoledox  o’ng  yarim  doirasiga  o’tkir  burchak  ostida 

tushadi.  O’t  pufagi  devori  uchta  parda:  shiliq,  mushak  va  fibroz  pardalaridan 

iborat.  Pufak  shilliq  pardasi  ko’p  sonli  burmalar  hosil  qiladi.  Pufak  bo’yni 

sohasida  va  uning  yo’lining  boshlang’ich  qismida  Geyster  klapanlari  mavjud, 

pufak  yo’lining  bir-muncha  distal  bo’limlarida  silliq  mushak  tolalari  dastalari 

bilan  birga  Lyutkins  sfinkterini  hosil  qiladi.  Shilliq  parda  mushak  dastalari 

orasida  joylashgan  ko’p  sonli  burmalar  –  Rokitanskiy-Ashoff  sinuslarini  hosil 

qiladi. 

O’t  pufagi  o’t  pufagi  bo’yni  tomonidan  xususiy  jigar  arteriyasining  bitta 

yoki ikkita shohi, yoki uning o’ng tarmog’idan keladigan pufak arteriyasi orqali 

qon  bilan  ta’minlanadi.  Limfatik  tugunlarga  limfa  oqib  ketishi  jigar 

darvozasidan va jigarning o’zidagi limfatik sistemadan sodir bo’ladi. O’t pufagi 

innervatsiyasi  qorin chigali  tarmoqlari,  chap  adashgan  nerv  va  o’ng diafragmal 

---

 

463 

nervdan tashkil topgan jigar tarmog’idan amalga oshiriladi. Jigarda ishlanadigan 

va  jigardan  tashqaridagi  o’t  yo’llariga  tushadigan  o’t  suyuqligi  (safro)  suv 

(97%), o’t tuzlari (1-2%), pigmentlar, xolesterin va o’t kislotalaridan (taxminan 

1%)  iborat.  Jigarning  o’t  ajratish  o’rtacha  debiti  minutiga  40  ml.  O’t  pufagida 

suv va elektrolitlar so’rilishi hisobiga o’t suyuqligi kontsentratsiyasi ro’y beradi. 

Bunda  o’tning  asosiy  komponentlari  kontsentratsiyasi  ularning  jigar  o’tidagi 

dastlabki  miqdoridan  5-10  marta  oshgan  bo’ladi.  Ovqat,  nordon  me’da  shirasi, 

yog’lar va qondagi intestinal gormonlar – xoletsistokinin, sekretin o’t pufagining 

qisqarishini va ayni vaqtda Oddi sfinkterining bo’shashishini vujudga keltiradi. 

Ovqat  o’n  ikki  barmoqli  ichakda  ishqoriy  muhitga  ega  bo’lib  qolgandan 

keyin  qonga  gormonlar  ajralishi  to’xtaydi,  Oddi  sfinkteri  qisqarib,  o’tning 

ichakka tushib turishiga to’sqinlik qiladi.