Xirurgik kasalliklar

Enteral zond orqali ozuqalantirish 

Peritonitli  bemorlarni  davolashda  parenteral  ozuqalantirish  uchun 

qo’llaniladigan  vositalarning  soni  juda  ko’p,  biroq  ulardan  foydalanishda  bir 

qancha  qiyinchiliklar  uchraydi.  Bularga  chuqur  venalarni  kateterlash  bilan 

bog’liq  asoratlar  (venada  kateterning  uzoq  vaqt  turib  qolishiga  bog’liq 

yallig’lanish va septik jarayonlar), allergik reaktsiyalar kiradi.  

Bevosita  parenteral  infuzion  muolajani  o’tkazish  vaqtida,  uning  tarkibiy 

qismlarining  zarur  miqdori  va  sifat  tarkibini  to’g’ri  hisoblash  murakkab 

---

 

566 

tekshiruvlar  o’tkazishni  talab  qiladi,  hamda  qiyinchiliklar  tug’diradi.  Bular 

qilinmasa,  parenteral  ozuqalantirish  organizmda  sodir  bo’layotgan  jarayonlarni 

boshqarish qobiliyatini amalda yo’qotadi.  

Shunday  qilib,  amaliy  jarrohlik  uchun  bemor  organizmining  energetik 

talabini  qondirish  va  plastik  materiallarga  bo’lgan  ehtiyojlarini  qoplashning 

birmuncha soddaroq, fiziologik va xavfsizroq usullarini izlab topish, eng dolzarb 

masalalardan biri bo’lib qolmoqda. 

Keyingi  yillarda  bemor  organizmida  modda  almashinuvi  jarayonining 

buzilishlarini  bartaraf  etish,  hamda  operatsiyadan  keyingi  yaqin  davrda 

organizmining  energetik  talabini  qondirish  va  plastik  materiallarga  bo’lgan 

ehtiyojlarini  qoplash  maqsadida,  operatsiya  vaqtida  bevosita  burun  yo’llari 

orqali ingichka ichakka o’tkazilgan zond vositasida ozuqa moddalarini  yuborish 

–  enteral  zond  orqali  ozuqalantirish  (EZOO),  keng  qo’llanilayotgani  haqida 

ko’plab tadqiqot ishlari paydo bo’ldi. Biroq, bu usul qator afzalliklarga egaligiga 

qaramay,  hanuzgacha  klinikada  keng  qo’llanilmayapti.  Buning  bir  necha 

sabablari  bor.  Ulardan  biri  enteral  zond  orqali  ozuqalantirish  (EZOO)  uchun 

oziqli  aralashmaning  optimal  tarkibiga  doir  aniq  tushunchalar  yo’qligi, 

ikkinchisi  bu  xastalikda  me’da  va  ichak  faoliyatining  sustligi,  hamda  ozuqani 

hazm qilishda ishtirok etadigan fermentlar etishmovchiligidir. 

Ilmiy  adabiyotlarning  tahlili,  ingichka  ichakka  yuboriladigan  ozuqa 

vositalari  tarkibiga  nisbatan  bir  biridan  farq  qiladigan  ikkita  yondoshuvni 

aniqlashga imkon beradi.  

S.I. Spasokukotskiy (1933) taklif qilgan birinchi endoshuv etarli miqdorda 

oqsil  saqlaydigan  tabiiy  mahsulotlardan  engil  hazm  bo’ladigan  moddalarni 

yuborishdan  iborat  (bulon,  tuxum,  qaymoq,  sharbatlar  va  b.)  (E.K.  Kurapov, 

1974, M.I. Yatsentyuk, 1974). Bu ozuqa aralashmalari tayinlangan bemorlarning 

asosiy  qismi  –  me’da-ichak  faoliyatida  jiddiy  buzilishlar  bo’lmagan  rak  yoki 

yara kasalligi bo’yicha me’da rezektsiyasi operatsiyasini o’tkazgan bemorlardan 

tashkil qilganligini ta’kidlab o’tish lozim.  

---

 

567 

Ayni vaqtda ko’pgina olimlar (Yu.M. Galperin, 1975, T.S. Popova, 1973, 

A.A.  Shalimov,  1977)  peritonitda,  ichak  atoniyasi  ro’y  berishini  va  uning 

negizida  me’da-ichak  sistemasining  nafaqat  motor,  balki  sekretor  va  so’rish 

qobiliyatining buzilishi ichak qovuzloqlari ichida katta miqdorda el va suyuqlik 

yig’ilishiga  olib  kelishi  bilan  birga qo’shilib  kelgan buzilishlari  yotadi.  Bu  esa, 

o’z  navbatida  ichaklarning  cho’zilib  kengayishiga,  undagi  buzilishlarning 

chuqurlashuviga  olib  keladi.  Bunday  sharoitlarda  katabolik  buzilishlarni 

ingichka  ichakka  ovqat  moddalarni  kiritish  yo’li  bilan  bartaraf  etishga  urinish 

faqat  muvaffaqiyatsiz  bo’libgina  qolmay,  balki  operatsiyadan  so’nggi  davr 

kechishiga salbiy ta’sir ko’rsatishi, be’mor holatini og’irlashtirishi ham mumkin. 

Keng  tarqalgan  ikkinchi  usulning  zamirida  operatsiyadan  keyingi  ilk 

davrda,  avvaldan  gidrolizlangan  polimerlarni  EZOO  sifatida  ishlatish 

to’g’risidagi  tushuncha  yotadi.  Bu,  ma’lum  muhitda  vena  qon  tomiriga 

yuboriladigan  parenteral  ozuqa  moddalarini  EZOO  uchun  ichakka  yuborib, 

ozuqa  sifatida  foydalanish  nazarda  tutiladi.  Biroq,  bu  toifadagi  ozuqa 

moddalarini  (faqat  monomerlar  tarzida)  ingichka  ichak  bo’shlig’iga  yuborish, 

uning osmotik  bosimi  yuqoriligi  (2000-3000  mosm.)  hisobiga ichakda  so’rilish 

sur’atining o’ta pastligi yoki chegaralanganli, bu eritmalarni kiritish sur’atining 

oshirilishi  –  ko’ngil  aynish,  qayt  qilish,  diareya  singari  qator  asoratlarga  sabab 

bo’lishi  aniqlandi.  Bu  asoratlar  birinchi  galda  monomer  eritmalarning  suv-tuz 

almashinuvi buzilishiga olib keladigan giperosmolyarligi bilan bog’liq bo’lgan. 

Bunda,  asoratlar  vujudga  keltirmaydigan  elementli  aralashmalarning  maksimal 

hajmi  sutka  mobaynida  1-1,5  litrga  etadi.  Monomer  ozuqa  moddalarining 

kontsentratsiyasi  pasaytirilishi  hisobiga  aralashmaning  suyuqlashishi,  nafaqat 

uning hajmini ko’payishiga, balki uning energetik qiymatining pasayishiga olib 

keladi.  Bu  sharoitda,  EZOO  –  organizmning  ichki  muhitiga  tushadigan  ozuqa 

moddalarining umumiy miqdori, uning energetik va plastik ehtiyojlarini qoplash 

uchun  etarlicha  bo’lmaydi,  natijada  bir  vaqtning  o’zida  parenteral 

ozuqalantirishni yanada kuchaytirish zarurati paydo bo’ladi. 

---

 

568 

O’tkir  xirurgik  patologiyalarda  metabolik  buzilishlarni  bartaraf  etish 

muammosini  hal  qilishning  yangi  istiqbolli  yo’nalishlaridan  biri  –  Rossiyaning 

N.V. Sklifosovskiy nomidagi Shoshilinch Tez Yordam Ilmiy Tekshirish Instituti 

(ShTYoITI)  eksperimental  patologiya  laboratoriyasida  (Yu.M.  Galperin,  T.S. 

Popovalar  rahbarligida),  hazm  qilish  jarayonlari  bosqichlarini  chuqur 

o’rganishlar  negizida  ishlab  chiqilgan  ozuqa  aralashmalari,  EZOO  da  yangi 

yo’nalish  hisoblanadi.  Bu  yo’nalish,  nafaqat  ozuqa  moddalarining  yangi 

turlarini, balki EZOO da ularni kiritish usullari, uning samaradorligini o’rganish 

yo’llarini  taklif  etdi.  Hozirda,  jahon  miqyosida  taklif  etilayotgan  ozuqa 

moddalarining  (Perative,  Nutrien  standart,  Nutrien  pulmo  va  b.),  shu  yo’nalish 

asosida ishlab chiqilgan desak bo’ladi.  

Yuqorida  bayon  etilganlardan  kelib  chiqqan  holda,  bugungi  kunda  to’la 

qonli EZOO o’tkazish uchun qo’yidagi sharoitlar mavjud bo’lishi zarur: 

1.

 

Ichakni EZOO o’tkazishga tayyorlash. 

2.

 

Enteral    muhitning  doimiyligini  hisobga  olgan  holda,  unga  qisman 

ishlov  berilgan  (gidrolizlangan)  ozuqa  aralashmalarining  optimal 

tarkibini tanlash. 

3.

 

Texnik vositalari (nasoslar, zondlar va b.) bilan ta’minlash. 

4.

 

Ozuqa aralashmalarini etkazish usuli. 

5.

 

Ichakning  hazm  qilish  va  so’rish  qobiliyatini  tiklanganligini  aniqlash 

(test usuli).