Xizmatmat ko’rsatish sohasi iqtisodiyotimizning barqaror rivojlantirishning eng muhim mambai va omili Reja

3. O’zbekistonda aholi daromadlarini oshirishda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish istiqbollari.

Mamlakatimiz da mehnatga layoqatli aholi bandligini ta`minlash maqsadida har yili yangi ish o`rinlari yaratilmoqda. Jumladan, 2017 yilda 972,7 mingta yangi ish o`rni tashkil etish nazarda tutilmoqda. Bu ish o`rinlari yangi yirik sanoat ob`ektlarini ishga tushirish, ishlab turgan korxonalarni rekonstruktsiya qilish va kengaytirish, kichik biznes, xususiy va oilaviy tadbirkorlikni, xizmat ko`rsatish va servis sohalarini rivojlantirishni bundan buyon ham rag’batlantirish, kasanachilik imkoniyatlarini, shu jumladan, yirik korxonalar bilan kooperatsiyalashgan kasanachilik imkoniyatlarini kuchaytirish hisobiga tashkil etiladi.

Ishlab chiqarish va ijtimoiy soha etarli darajada rivojlanmagan, ishsizlik darajasi nisbatan yuqori bo`lgan tog’li, chegara hududlarda joylashgan 28 ta tumanga alohida e`tibor beriladi. 2017 yilda bu hududlarda kamida 126 mingta yangi ish o`rni yoki 2016 yildagidan besh foiz ko`p ish o`rni tashkil etish nazarda tutilmoqda.
2017 yilda ish o’rinlariga bo’ladigan ehtiyoj parametrlari mehnat bozoridagi ishchi kuchiga bo`lgan talab va taklif balansiga, shu jumladan, demografik vaziyatga, migratsiya jarayonlariga ta`sir ko`rsatadigan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish omillari va tamoyillarini, iqtisodiyotdagi tarkibiy o`zgartirishlar, sanoat, infratuzilma, investitsiya, monetar va fiskal siyosat chora-tadbirlari ta`sirini tahlil qilish asosida belgilangan.
Istiqbolda ish bilan band bo`lgan aholi sonining ham ko`payishi kuzatilib, 2015 yilga kelib 13014,1 ming kishiga etadi. Shu bilan birga, prognoz qilinayotgan davrda ishsizlar soni 626,8 ming kishidan 643,9 ming kishiga foizga ortadi. Biroq ishsizlik darajasining 2017 yilda 4,8 foizdan 2015 yilda 4,7 foizgacha kamayishi kuzatiladi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, fermerlik harakatini yanada rivojlantirish. O`zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy rivojlantirish, unga keng iqtisodiy erkinlik berish bilan tavsiflanadi. Shu jihatdan, hozirgi kunda respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga alohida e`tibor berilmoqda. Chunki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirish masalasiga davlatimiz iqtisodiy siyosatining strategik vazifasi, aholi farovonligini oshirish omili sifatida qaralmohdа.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga davlat tomonidan katta e`tibor berilishi hamda qo`llab-quvvatlanishi natijasida uning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi yildan yilga ortib bormoqda.
Xususan, 2000 yilda yalpi ichki mahsulotning qariyb 31 foizi iqtisodiyotning faol rivojlanib borayotgan ushbu sektori ulushiga tug’ri kelgan bo`lsa, 2008 yilda bu ko`rsatkich 48,2 foizni, 2009 yilda 50,1 foizni, 2010 yilda 52,5 foizni, 2011 yilda esa 54 foizni tashkil etdi yoki 2000 yilga nisbatan 23 foizga o`sdi.
Mamlakatimizda ish bilan band aholining 74 foizidan ortig’i aynan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida bandligi bu sohaga e`tiborni yanada kuchaytirishni, jumladan tijorat banklari tomonidan kreditlar ajratishni ko`paytirishni va shu asosida yangi ish o`rinlarini tashkil etish, barqaror daromad manbalarini shakllantirishga zamin yaratish zarurligini taqozo etadi.
Ish bilan bandlikning iqtisodiy mazmuni xodim uchun o`z mehnati bilan o`ziga munosib tarzda yashashni ta`minlash, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligining o`sishiga yordam berish imkoniyatidа ifodalansa, uning ijtimoiy mazmuni esa shaxsning tarkib topishi va rivojlanishida namoyon bo`ladi. Aholini hisobga olishning amaliy ehtiyoji ish bilan bandlikning mavjud turlari va shakllarini ajratib ko`rsatishni nazarda tutadi. Ish bilan bandlikning shakllari va turlari aholini ish bilan bandligining miqdor va sifat ko`rsatkichlarini o`zida ifoda etadi.
O`zbekistonda bozor iqtisodiyoti asoslarining shakllantirilishi ish bilan bandlikning yangi shakllari vа turlarini paydo bo`lishi bilan birga yuz bermoqda. Jumladan, respublikada keyingi yillarda aholini ish bilan bandligining davlat tomonidan tashkil etilgan xorijda vaqtincha ish bilan bandlik, xususiy yollanish bo`yicha respublikada vaqtinchalik ish bilan bandlik, aholining xorijda nolegal vaqtinchalik ish bilan bandligi kabi shakllari va turlari paydo bo`ldi. Ijtimoiy yo`naltirilgan iqtisodiyotning eng muhim mezoni ish bilan bandlikka bo`lgan munosabatdir.
Ish bilan bandlikni ta`minlash ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning boshqa jihatlari bilan qo`shib qaralganda, u jamiyat rivojlanishining asosiy mezonlaridan biri bo`lib, bu mezonlar mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini, binobarin, aholining daromadlari va turmush darajasini oshirish yo`llarini belgilab beradi.
Respublikamizda keyingi yillarda ish bilan band bo`lganlar soni aholi soni va mehnat resurslarining o`sish sur`atiga qaraganda yuqori bo`lmoqda. Lekin shunga qaramasdan mamlakatimizda ish bilan band bo`lmaganlarning ulushi hamon yuqoriligicha qolmoqda. Bu esa mamlakatda ish bilan bandlikni oshirish bo`yicha harakatlarimizni yanada kuchaytirish kerak bo`ladi. Respublikada ish bilan band bo`lganlarning mintaqalar bo`yicha taqsimlanishi aholi soni va mehnat resurslari kabi notekisdir. Shu bilan birga ish bilan bandlikning o`sish darajasi ham mintaqalarda turlichadir. Tahlil natijalariga ko`ra 2004-2008 yillar mobaynida ish bilan bandlikning o`sish sur`ati Markaziy, Janubiy va Sharqiy mintaqalarda yuqori bo`lsa, qolganlarida esa nisbatan past darajada bo`lgan.
Mintaqalarda umumiy ishsizlar soni keyingi yillarda ma`lum miqdorda kamayib borgan. Lekin mintaqalarning ayrim viloyatlarida, jumladan, Surxondaryo viloyatlari va Qorakalpog’iston Respublikasida ishsizlar soni o`sgan. Bu esa ushbu hududlarda ishsizlikni kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlar sust darajada olib borilgan.
Yaratilgan yangi ish o`rinlari sonining o`sish sur`ati bo`yicha respublikamizning Shimoliy-G’arbiy va Janubiy-Sharqiy mintaqalari eng past ko`rsatkichni, ya`ni o`rtacha yillik o`sish mos ravishda 5% va 7,6% ni tashkil etgan. Respublika mintaqalarining Xorazm, Surxondaryo, Jizzax, Farg’ona va Toshkent viloyatlarida yangi ish o`rinlari yaratish bo`yicha olib borilgan ishlar ancha qoniqarsiz holatda. Demak, yuqoridagi hududlarda mavjud muammolarni hal etish bo`yicha zarur chora-tadbirlarni ishlab chiqish lozim. Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish sharoitida aholining tarmoqlar bo`yicha bandligida sezilarli o`zgarishlar yuz berdi. Bu o`zgarishlar oxirgi yillarda iqtisodiyotning sanoat, transport va aloqa, savdo va umumiy ovqatlanish kabi tarmoqlarida aqolini ish bilan bandligining jadal oshib borishida namoyon bo`ldi.
Aytish mumkinki, mamlakatimizda so’ngi yillarda zamonaviy industriyaning bir qancha sohalari hamda ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma sezilarli darajada rivojlanib borayotgan bo`lishiga qaramasdan aholi bandligining tarmoq tuzilmasi unchalik rivojlanmayapti. Jumladan, aholining iqtisodiyotning agrar sektorida bandligi hamon yuqoriligicha qolmoqda. Sanoat, transport va aloqa, aholiga maishiy xizmat ko`rsatish va xalq xo`jaligining boshqa tarmoqlarida esa band bo`lganlarning salmog’i past holatdadir.
O`zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o`tishi jarayonida davlat va nodavlat sektor o`rtasida aholi bandligini qayta taqsimlashda ham jiddiy siljishlar yuz bermoqda. Jumladan, iqtisodiyotning nodavlat sektorida bandlik yuqori sur`atda o’smoqda. 2005 yildan 2009 yilgacha olib qaralganda, nodavlat sektorida band bo`lganlarning ulushi 76,8% dan 77,9% ga ko`tarildi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda keyingi yillarda respublikada kichik tadbirkorlikning jadal fermer xo`jaliklari band bo`lganlar soni keskin oshdi. Birgina 2008-2009 yillarda kichik tadbirkorlikning ushbu yo`nalishlarida bandlik mos ravishda 3,1% va 5,7% ga oshdi. Demak, bundan ko`rinadiki, respublikamizda kichik tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida e`tibor qaratish lozim. Kichik biznes va xususiy tadbirkorliknining rivojlanishi va shu asosda bandlik darajasini oshishi milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo`lib, mamlakatimiz iqtisodiy siyosatida asosiy ustuvor vazifalardandir. Bugungi mamlakatimiz xalq xo`jaligining barcha tarmoqlarida ishlab chiqarishni keng qo`lamda va jadal rivojlantirish, iqtisodiy salohiyatni yuksaltirish va yanada mustahkamlash, eng asosiysi aholini ish bilan bandligini oshirish va xalq turmush farovonligini yanada yaxshilashda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bugun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lmoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik aholining talay qismi uchun mehnatini qo`llaydigan soha va daromad manbai bo’lish bilan bir qatorda, u etarli malaka va tajribaga ega bo`lmagan, egiluvchan jadvalli ish kunini istagan aksariyat mehnat resurslarini eng moslashuvchan qismi hamdir. Xizmat ko`rsatish va servis sohasini rivojlantirish aholining daromadlarini ko`paytirish, turmush darajasini oshirishning o`ta muhim sharti bo`lgan aholining bandlik masalasini hal bo`lishini ta`minlovchi asosiy omillardan biridir. Ushbu sohaning jadal rivojlanishi birinchi dan, aholini ish bilan ta`minlash orqali oilalarning aniq daromadlarini ko`payishiga, ikkinchidan esa, mamlakatimiz bozorini xizmatlarga bo`lgan ehtiyojdini qondirish orqali aholining turmush darajasining oshishiga olib keladi.

1^ O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi ma’lumotlari

2^ O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi ma’lumotlari

3^ Ernazarov U.Tadbirkorlik ravnaqi va huquqiy asos. /Xalq so’zi, 2013 yil 20 fevral, №35.

4^ Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartarf etishning yo’llari va choralari.-T.:O’zbekiston,2009, 11-b