Xocalı sağalması mümkünsüz yara

Xocalı - sağalması mümkünsüz yara   

 

O gecə sanki qara rəngə boyanmışdı dünya. Elə bil bir günahsız körpənin köksünə vurulan 

yaradan qan sıçrayıb kor etmişdi gözlərini,  ərşə qalxan nalə  səslərindən qulaqları tutulmuşdu. 

Gecənin zülmət baxışlarından utanaraq sanki ulduzlar da, ay da gizlənmişdi. Təkcə Xocalı oyaq 

idi o gecə. Özü səhərədək oyaq olsa da, bəxti yatan Xocalı.  

O gecə bir şəhərin adını tarixdən silmək üçün hücuma keçmişdi ermənilər. Yaradanın haqq 

mizanı  əyilmişdi o gecə. Zaman-zaman türk millətinə qarşı nifrətinə "torpaq davası" donu 

geydirən namərd qonşularımızın o gün bütün qəzəbi, kin-küdurəti üzə çıxmışdı. Bəşər tarixində 

ən amansız müharibələrin də aman verən qanunları olduğu halda o gecə bu ali hisslər vəhşicəsinə 

tapdandı. Qundaqdakı körpələrə, qocalara, hamilə qadınlara, silahsız və  şikəst adamlara 

amansızcasına divan tutuldu. Yüzlərlə insan al qanına qəltan edildi. Ermənilər insanlıq adına 

yazılmayan bütün vəhşilikləri köməksiz insanların taleyinə qanlı güllələrlə həkk etdilər. Sanki o 

gecə körpə naləsindən, ağbirçək ana yalvarışlarından xoşhallanırdı ermənilər. Biçarə adamlar 

gecənin qaranlığında, güllə, mərmi yağışının dəhşətində ayaqyalın, başıaçıq dağlara, meşələrə 

qaçırdı. Şəhər alovlanıb yanırdı. Bu qaçaqaç alovunda ana baladan, qardaş bacıdan ayrı düşürdü. 

Dəhşət və qorxu içində baş götürüb artıq xarabalığa çevrilən doğma yurdlarından üz döndərib 

gedirdi xocalılar. Vətən dedikləri o müqəddəs torpaq isə erməni qəsbkarlarının ayağı altında 

tapdanırdı. Yazıq xocalılar əsl faciələrinin qabaqda olduğunu bilmirdilər hələ. Düşmən əlindən 

qaçmaqla sağ qalmaq, faciədən uzaqlaşmaq istəyirdilər. Sanki nicat yolunu bunda görürdülər. 

O gecə Xocalının salnaməsinə bunlar yazıldı: "1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə 

erməni işğalçıları SSRİ adlı imperiyanın şovinist rəhbərlərinin tabeliyindəki 4-cü ordunun 23-cü 

diviziyasının 366-cı alayının köməyi ilə Xocalıya hücuma keçdilər.  Şəhər yerlə-yeksan edildi. 

Xocalının yüzlərlə sakini güllələndi.  Əsir götürülən qız-gəlinlər, azyaşlı  uşaqlar, qocalar, 

düşmənə qarşı son anadək qəhrəmanlıqla döyüşən oğullar amansız işgəncələrə  məruz qaldılar. 

Faciədə 840 nəfər şəhid oldu. Onlardan 106 nəfəri qadın, 59 nəfəri 1 yaşından 18 yaşına qədər 

olan uşaqlar və yeniyetmələr, 70 nəfəri qocalardır. 8 ailə tamamilə məhv edildi, 25 uşaq hər iki 

valideynini, 230 uşaq isə valideynlərindən birini itirdi. 487 nəfər  əlil oldu. 1275 nəfər  əsir 

götürüldü. İtkin düşmüş 150 nəfərin taleyindən isə indiyədək heç bir xəbər yoxdur".  

 

Cavabsız haray...  

 

Bu müdhiş tarixdən - Xocalı soyqırımından 18 il ötür. Əsr qədər uzun, an qədər qısa olan 

bu illərin qərib həsrəti ürəkləri göynədir. Zaman qəm karvanını  ağır-ağır çəkib gedir, Xocalı 

yarası isə köz bağlamır. Tarixin qaranlıqlarından işığa çıxmamış çox sual cavabsız qalır hələ. 

Qəlbini Xocalı yarası göynədən insanlar 18 ildir ki, bu suallara cavab axtarırlar: "Yer üzündə 

misli görünməmiş bu faciənin qarşısını almaq mümkün idimi? Qırğının qarşısını almaq üçün 

dövlət səviyyəsində  tədbirlər görülməməsinə  səbəb nə idi? Faciənin günahkarları niyə 

cəzalandırılmadı?" Axı Xocalı 4 ay idi ki, düşmən həmlələrinə igidliklə dözür, özü öz yaralarını 

bağlayırdı. Mühasirə  şəraitində yaşayan xocalılılar nə bu torpağı  tərk etməyi düşünür, nə  də 

aramsız hücumlardan qorxub geri çəkilirdilər. Ümidli gözlər isə aylardan bəri yollara dikilmişdi. 

Xocalılar Bakıdan kömək umur, imdad diləyirdilər. Ölkə  rəhbərliyi isə bu harayı qulaqardına 

vurur: "Darıxmayın, kömək gələcək", "Vertolyot göndərmişik" deyə insanları yalançı  vədlərlə 

aldadırdılar. Xocalılar hər gün aeroporta üz tutur, kömək gözləyir, naümid geri dönürdülər. 

Bütün Qarabağ torpaqları kimi Xocalı da başlı-başına buraxılmışdı. Bu şəhəri işğaldan qorumaq, 

insanlarını xilas etmək vacib idi. Təkcə ona görə yox ki, Xocalı 2500-3000 il tarixi olan qədim 

türk yaşayış məskənidir. Həm də onun üçün ki, şəhər strateji cəhətdən böyük əhəmiyyətə malik 

idi. Ağdam,  Əsgəran, Xankəndi və  Şuşanı birləşdirirdi. Bu vacib amil də ölkə  rəhbərliyinin 

mürgüsünü dağıtmırdı. Xocalı döyüşən igidlərin ümidinə qalmışdı.  

Xocalı aeroportunun komendantı  Əlif Hacıyev, "Xocalı" batalyonunun komandiri, 

"Mixaylo" təxəllüsü ilə tanınan Tofiq Hüseynov, Bakıdan gələn könüllülər dəstəsinin komandiri 

Aqil Quliyev və Hikmət Nəzərli kimi oğullar isə son damla qanlarını da ondan əsirgəməyərək 

şəhid oldular. Onların qanına boyanmış torpaqlarımızı ayaqlayıb Xocalıya daxil olan rusların 

ardınca gələn erməni cəlladları xocalılılara amansız divan tutdular. 

Azərbaycan xalqı faciədən yalnız iki gün sonra xəbər tutdu. Ölkə rəhbəri Ayaz Mütəllibov 

soyuqqanlıqla: "Panika yaradıb camaatı çaşdırmayın. Xocalıda cəmi iki adam həlak olub"-deyə 

bildirdi. Bir neçə gündən sonra Xocalı faciəsi bütün təfsilatı ilə açıqlananda isə hər kəs özünü 

təmiz çıxarmağa çalışdı. Bəzi rəsmi mənbələr cinayəti gizlətməyə çalışmaqla əslində öz xalqına 

qarşı daha dəhşətli cinayət etdiklərini fərqinə varmırdılar.  

 

Tanrı da eşitmədi bu fəryadı  

 

O gecə Xocalının və xocalıların fəryadı ölkənin rəhbərinə yetişmədiyi kimi, Tanrıya da 

çatmadı. Çünki o gecə Tanrı çox uzaqdaydı. Sanki o, bu vəhşilikləri görməmək üçün çox-çox 

uzaqlara çəkilmişdi. Tanrının bu dəhşətlərdən xəbəri yox idi. 

Xocalıda vəhşicəsinə divan tutulmuş insanların ağrılı söhbətlərini çox dinləmişəm. O 

insanların göyə bülənd olan, indisə gözyaşlarına bükülüb ürəklərinə axan fəryadlarını çox 

eşitmişəm. Faciədən sonra valideynsiz qalmış uşaqlarla, doğmalarını itirmiş adamlarla görüşüb 

çox dərdləşmişəm. Həmişə də ürək ağrısı ilə təkrar-təkrar əzizlərini tez-tez yuxuda gördüklərini, 

onların diri olması, yenə bir gün yanlarına qayıdacaqları haqqında  əfsus ki, heç zaman 

gerçəkləşməyəcək arzularını çox eşitmişəm.  Ən dəhşətlisi budur ki, o insanlara heç bir sözlə 

təsəlli vermək mümkün deyil.  

...Bakıda Xocalı müsibətinin şahidlərindən Xədicə adlı gözəl-göyçək bir xanım yaşayır. O 

gecə  təsadüf nəticəsində sağ qalmış, don, şaxta vurduğundan iki ayağı da kəsilmiş  Xədicənin 

faciəsi insanı sarsıdır: "Məni ermənilərə  əsir düşməkdən anamın qızılları xilas etdi. Xocalı 

mühasirəyə alınanda hamı yatmışdı. Atəş səslərinə oyanıb ayaqyalın, başıaçıq meşəyə üz tutduq. 

Lakin burada da erməni faşistlərindən xilas ola bilmədik. Bizi əvvəllər  Şuşada və Bakıda 

yaşamış 2 erməni əsir götürdü. Üç gün meşədə qarın üstündə qaldıq. Anamın bir düyünçə qızılını 

verib azad olduq, amma anamı xilas edə bilmədik. Onun meyitini meşədə qoyub yola düzəldik. 

Aclıq, susuzluq, şaxta, qorxu... 16 yaşlı bacım da öldü. Onu da dəfn etməyə macal tapmadıq. Bir 

gün qəbiristanlıqda gecələdik. Ertəsi gün atam da öldü. Mənim ayaqlarımı isə don vurmuşdu. 

Min bir əzabla Ağdama çatdıq. Sonra da ayaqlarımı kəsdilər". 

İradə  Ələsgərova fevralın 25-i gecəsi ermənilərin  əlinə düşməmək üçün anası, bacısı  və 

dörd uşaqla evin zirzəmisində gizlənib. Amma evlərinin lap yaxınlığında erməni dilində danışıq 

eşitdikləri üçün qorxudan qaçıb qonşudakı zirzəmiyə doluşublar. Az keçməmiş zirzəmiyə  əli 

avtomatlı 2 erməni daxil olur. Ermənilər onların bütün pullarını və qızıllarını tutub alırlar. Sonra 

onları mağazanın yanına gətiriblər. Mağazanın yanında  əsir tutulmuş çoxlu adamla birlikdə 

Xankəndinə aparıblar. 4 gün internat məktəbin binasında saxladıqdan sonra onları Əsgəran rayon 

milis idarəsinə gətiriblər. Martın 1-də onları ermənilərlə dəyişib Ağdama buraxıblar. İradə məhz 

Ağdamda başlarına gətirilən faciələrin, gözü qarşısında qırılan qohumlarının dərdini, 

həmyerlilərinin çəkilməz ağrısının böyüklüyünü başa düşdüyündən acı-acı danışır. Öyrənib ki, 

qardaşı Murad iki uşağı ilə meşədə donub. Uşaqlardan birinin 4, digərinin 2 yaşı vardı. Hər 

üçünün meyitini gətirib Ağdamda basdırıblar. Eşidib ki, Muradın bütün qızıl dişlərini ermənilər 

yarıb çıxarıbmış. Onunçün dəhşətlidir ki, bacısı ərindən - Çingiz Hüseynovdan hələ də bir xəbər 

yoxdur. Bəziləri onun girovda qaldığını söyləyirlər. 

Bax, budur erməni vəhşiliyi... Xədicələrin kəsilən ayaqlarıdır, heç zaman dayanmayan göz 

yaşlarıdır, qaysaq bağlamayan yaralarıdır.  İradələrin  əzizləri ilə bağlı gerçəkləşməyəcək 

ümidləridir, daim ağrıyla, nigarançılıqla çırpınan qəlbləridir. 

Bu gün şahid xocalılar sağ qalıb yaşasalar da, "bu, ömür, dolanışıq deyil, cəhənnəm 

əzabıdır" deyirlər. Xocalılar o dəhşətli günlərdən nifrətlə söz açırlar. Çoxu da qeyzlənərək o 

faciəli günləri yada salmaq istəmir, söhbətdən qaçır, dərdli-dərdli: "Nə olsun axı, lap danışdım, 

nə fayda? Bunlar nəyi dəyişəcək?!" - deyirlər. Onları başa düşmək çətin deyil. Çünki Xocalı 

faciəsi bu insanlara ömürlük dərd, fəlakət gətirib, ürəklərində sağalmaz yaraya dönüb.  

 

Bu faciəni dünya bildimi?  

 

Türkün tarixində faciələrlə dolu səhifələr çoxdur. Ancaq inanmıram ki, onların hansısa biri 

bizi Xocalı soyqırımı  qədər yandıra bilər. Çünki bizim hətta məğlubiyyətimizdə  də bir igidlik 

örnəyi olub.  

Bu faciənin iştirakçısı olub-olmamağımızdan asılı olmayaraq hamımızın ürəyində Xocalı 

yarası var. Bu, təkcə torpaq, yurddaş itkisi deyil. Xocalı soyqırımı  hər birimizin alınmamış 

qisasımızdır. Xocalı Xatın, Moabit, Buhenvald, Sonqmi faciəsi kimi dəhşətlidir. Ancaq onlar öz 

faciələrini dünyaya çatdıra bildilər. Bizim faciəmizdən isə dünya hələ indi xəbər tutur. İndi-indi 

bir çox ölkədə Xocalı soyqırımı faciəmiz kimi anılır. Faciədən isə 18 il ötür...  

 

 

Məhərrəmova Təranə 

 

Kaspi. -2010. – 12 yanvar. – S.11.