— tasavvufdagi tariqatlardan biri. Asoschisi Ahmad Yassaviy. 12-asrda Oʻrta Osiyoda paydo boʻlgan. Ya. taʼlimotiga koʻra, komil murshid (shayx)ning zimmasidagi birinchi vazifa oliy insoniy sifatlarni oʻzida mujassam etish, shariat ilmini mukammal egallab, soʻng muridlarni ortidan ergashtirishga erishishdir. Ya.ka koʻra, murid quyidagi talablarga rioya qilishi zarur: biror kishini oʻz murshididan ustun qoʻymasligi va unga mutlaq ehtirom bilan bogʻlanishi; zikr va idrok sohibi boʻlishi, ustozining ramzi va ishoratlarini oson ilgʻashi; soʻzda toʻgʻri, vaʼdaga vafodor boʻlishi; ustozining amr, taklif, vaʼz va nasihatlarini nazardan soqit etmay kamolga intilishi. Haziniyning "Javohir ulabror" asarida Ya.ning asoslari quyidagicha qayd qilingan: tavhidga asoslangan tasavvufiy tushunchalar; shariat va paygʻambarning sunnatiga mutlaq bogʻliqlik; shariatga tayangan tariqat; riyozat va mushohada; xilvat va zikr. Ya.da ilmmaʼrifat egallash, himmat va saxovat tuygʻularini kamol toptirish, nafsga qarshi kurashda sobit boʻlish, halol mehnat bilan rizq topishga alohida ahamiyat berilgan. Ya. zikri jahriyga asoslanilgan. Tasavvuf taʼlimotiga koʻra, insonning asl vatani mutlaq borliq. Inson shu borliqda paydo boʻlgan, oʻsha muqaddas borliqqa qaytmogʻi muqarrar. Shu bois haqiqiy sufiy vatan va vatanparvarlik borasida tor tushunchaga berilmasligi kerak. Ya. koʻplab olim, shoir va davlat arboblari qalbini zabt aylagan. U faqat Movarounnahrda emas, balki Xuroson, Ozarbayjon, Turkiyada ham keng tarqalgan.
Shakllanish bosqichi
Bu tariqatning shakllanishi Abbosiylar xalifaligidan mustaqil bo'lgan alohida siyosiy hokimiyatlarning shakllanishi bilan bir vaqtga to'g'ri keladi. Ikkinchi davr - Turkistonda so'fiylik dunyoqarashi va tariqatlarining Yassaviy hayotidan Oltin O'rda davlati tashkil topishigacha bo'lgan davr.Yassaviy tariqatining shakllanishining dastlabki shartlari haqida turlicha qarashlar mavjud.Yassaviy tariqatining asosi “Mubayiadun ” va “Karmat” ta’limotlaridan boshlanadi,degan xulosa Bag’dod va Xurosonning tasavvufning shakllanishiga sezilarli ta’sir ko’rsatmaganligidan kelib chiqadi.Yaʼni Turkiston oʻlkasidagi dualistik manixiylik taʼlimoti va anʼanaviy tariqatlar asosida shakllangan mubaydlar taʼlimotining tabiiy davomi sifatida qaraladi.Turk tarixchisi Z.Validiy Toʻgʻon Yassaviy ta’limoti manixiylik va shofe’iylik asosida shakllanganligini,u qoraxoniylar sulolasidan chiqqanligini aytadi.
