Xorij psixologiyasida motiv va motivatsiya muammosi

• • • Har qanday motivlarning orqasida shaxsning ehtiyojlari yotadi. Inson ehtiyojlari, maqsadi, istagi, qiziqishlari shaxsiy holatlardir. Ehtiyoj - jonli mavjudodning hayot kechirishning konkret shart-sharoitlariga qaramligini ifoda etuvchi va bu shartsharoitlarga nisbatan uning faolligini vujudga keltiruvchi holatdir. Amerikalik psixologik A. Maslou «Inson ehtiyojlarini ierarxiya» tizimlarini quyidagicha tavsiya etadi: Motivatsiyaning bir necha psixologik nazariyalari mavjud: 1. Qaror qabul qilish nazariyasida ta’kidlanishicha inson ongi tafakkurga, iroda va xatti harakatni tanlash imkoniyatiga ega. Demak, inson xulqi motivining asosi aql, ong va inson irodasidir. 2. Instinktlar nazariyasida (Z. Freyd, U. Magdugall) – biologizator nuqtai nazari mavjud bolib, unga asosan insonga, hayvonlarga xos instinktlar biriktirilgan. XX asrning 20 -yillarida instinktlar nazariyasi orniga inson xulq atvorini biologik ehtiyojlar bilan bog`lovchi kontseptsiya yuzaga keladi.

• • 3. Xulq atvor motivatsiyasi nazariyasi va oliy nerv faoliyati nazariyasi. XX asr boshida paydo bolib, xulq atvor «Stimul – reaktsiya» sxemada korib chiqiladi. I. P. Pavlov va uning izdoshlari N. A. Bernshteyn va P. K. Anoxin xulq atvor dinamikasi funktsional sistemasi modelini ishlab chiqqanlar. 4. Motivatsiyaga kognitiv yondoshuv nazariyasi – inson xulq atvorini tushuntirishda uning ongi va bilimi bilan bogliq fenomenlarga alohida e’tibor beriladi. qqq 5. Faoliyat nazariyasi (A. N. Leont’ev) ga asosan motivlarni yuzaga keltiruvchi kuchlar ehtiyojlardir. Bundan shunday qonuniyat yuzaga keladiki, motivlar rivojlanishi faoliyat kengligining rivojlanishi bilan bogliq bolib, u predmet faoliyatini tashkil etuvchisidir. qqq Insonning emotsional hayoti, uning his-tuygulari, quvonch tashvishi, xunsandchiligi azal-azaldan insonlar e’tiborini oziga tortib kelgan. His-tuygu nima?

• Bu - borliqni oziga xos aks etishi bolib unda insonning olamga sub’ektiv munosabati aks etadi. His tuygu psixik jarayon bolib bunda insonni borliqqa ozining shaxsiy ichki sub’ektiv munosabatini aks etadi. Emotsiyalar - lotincha sozdan olingan (emovere) tolqinlashtirish ma’nosiga ega. Ichki yoki tashqi qozgatuvchilar ta’siriga sub’ektiv holatda ifodalovchi javob reaktsiyasidir. Ya’ni hissiyot – tashqi olamdagi narsa va hodisalarga nisbatan bolgan munosobatlarimizning va munosobatlarimizdan hosil boladigan ichki kechinmalarimizning ongimizda aks ettirishdir. Hissiyot oziga xos aks ettirish jarayoni bolib, bunda narsa va hodisalarning bevosita emas, balki shu narsalarning aks ettirish jarayonidan hosil boladigan ichki kechinmalari va munosobatlari aks ettiriladi. His tuygu psixik jarayongina bo`lib qolmay psixik holat hamdir.