Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning milliy iqtisodiyot rivojlanishidagi ahamiyati va faoliyati tahlili

 
1-jadval 
Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalarni tashkil etish sabablari 
Ichki sabablar 
Investitsiya muhitining ustunliklaridan foydalanish 
Risklarni taqsimlash 
Ishlab chiqarish miqyosida tejash 
Boshqaruvning yangi usullarini o`rganish 
Xorijiy bozorlarga chiqishni jadallashtirish 
Shartnoma xarajatlarini kamaytirish 
Tashqi sabablar 
Jahon bozoriga chiqish 
Siyosiy keskinlikning yumshashi 
Milliy hukumat talablari 
Samarali raqobatni vujudga keltirish 
Strategik sabablar 
Mustahkam xomashyo bazasiga ega bo`lish 
Texnologiyalar transferi 
Ishlab chiqarish diversifikatsiyasi 
Mamlakatda uzoq vaqt faoliyat olib borish imkoniyati 
Mamlaktimizda faoliyat olib borayotgan xorijiy investitsiyali korxonalarga nisbatan 
qo`llanilayotgan soliqlar va bojlar yuzasidan imtiyozlar hamda rag`batlar tizimi yaratilgan 
bo`lib, so`nggi yillarda takomillashtirilib borilmoqda. Mamlakatda xorijiy investitsiyalar 
ishtirokidagi korxonalarni tashkil qilish 
zamonaviy texnika va tеxnologiyalarni jalb qilish, 
yangi ish o`rinlari yaratish va shu asosda mamlakat iqtisodiyotining barqaror va bir maromda 
rivojlanishini ta’minlash imkoniyatini yaratadi. Xususan, Prognozlashtirish va makroiqtisodiy 
tadqiqotlar instituti tahliliga ko`ra chet el kapitali ishtirokidagi korxonalar mamlakatda eng 

---

114 
samarali va faol korxonalardan biri bo`lib kelgan. 2017-2021-yillar davomida chet el kapitali 
ishtirokidagi korxonalar soni 2,7 barobarga oshib, 2022 -yilning 1-yanvar holatiga ko`ra 13,2 
mingtaga yetgan. Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarda iqtisodiyotda rasman band 
aholining 6% i faoliyat yuritadi. Shunday bo`lsada, ushbu korxonalarning umumiy ishlab 
chiqarishdagi ulushi 15%, asosiy kapitalga investitsiyalardagi ulushi 24% ni tashkil etadi. 
2021-yilda mamlakat tashqi savdo aylanmasining 19,8% i, eksport va importning mos 
ravishda 19,7% va 25% i aynan chet el kapitali ishtirokidagi korxonalar hissasiga to`g`ri 
kelgan. [3]
 
Rivojlangan davlatlar tajribasi shuni ko`rsata
diki, chеt el invеstitsiyasi jalb qilinishi 
yuksak darajada taraqqiy etishning hal qiluvchi omillaridan biri bo`lgan. Invеstitsiya siyosati 
nafaqat kapital mablag`lar miqyosini oshirishni, balki ularning takror ishlab chiqarish tarkibiy 
tuzilmasini takomil
lashtirishni, invеstitsiyalarni ko`proq samarali va raqobatdosh ishlab 
chiqarishlarga yo`naltirishni ko`zda tutadi. Ishlab chiqaruvchilarga soliq yukini pasaytirishga 
qaratilgan soliq-
byudjеt siyosatini takomillashtirish, to`lov intizomini mustahkamlash, 
xususiylashtirish jarayonlarini jadallashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar esa korxonalarning 
o`z mablag`lari ko`payishiga imkoniyat yaratadi. 
Ma’lumki, invеstitsiyalarni moliyalashtirish manbalari bo`yicha tarkibining shakllanishi 
iqtisodiy islohotlarni 
chuqurlashtirish jarayonlari bilan bog`liq. O`zbеkistonda faoliyat 
yuritayotgan xorijiy sarmoya ishtirokidagi korxonalarning iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha 
tarkibiga nazar tashlaydigan bo`lsak, 2022-yil dekabr holatiga ko`ra eng yuqori ulushlar savdo 
–
4700 ta (30,3%), sanoat 
–
4280 ta (27,6%) va boshqa tarmoqlarga 
–
2479 ta (16,0%), eng 
kam ulush esa sog`liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko`rsatishga 
–
229 ta (1,5%), tashish va 
saqlash 
–
446 ta (2,9%) kabi tarmoqlarga to`g`ri kеladi. 
[4] 
Bundan ko`rinib turibdiki, yurtimizda faoliyat ko`rsatayotgan chet el investitsiyalari 
ishtirokidagi korxonalarning asosiy qismi savdo va sanoatga, kam ulushi esa sog`liqni saqlash 
hamda tashish va saqlash sohasiga to`g`ri keladi. Yashash va ovqatlanish bo`yicha xizmatlar 
ko`rsatish, axborot va aloqa kabi sohalar hamon xorij kapitali ishtirokidagi korxonalar 
nisbatan kam faoliyat yuritayotgan sohalardan biri bo`lib qolmoqda. Bundan ko`rinib 
turibdiki, xizmatlar sohasini rivojlantirish xorij kapitalini jalb qilish ko`lamini oshirishga 
o`zining salmoqli hissasini qo`shadi.