Xülasə Məqalədə proqram təminatının qiymətləndirlməsi üçün

Xülasə
—
Məqalədə proqram təminatının qiymətləndirlməsi üçün 
soft kompütinq metodlarının tətbiqi haqqında məlumat verilmiş və 
bu 
metodlarının 
klassifikasiyası 
göstərilmişdir. 
Proqram 
təminatında olan səhvlərin müəyyən edilməsi və qərarın qəbul 
edilməsi üçün qeyri-səlis məntiq əsasında konseptual model 
verilmişdir. 
 
Açar sözlər— soft kompütinq, qeyri-səlis məntiq, xaos nəzəriyyəsi, 
neyrokompüting, genetik alqoritm 
I.
GİRİŞ 
Hal-hazırda xüsusi təyinatlı sistemlərin informasiya və 
telekommunikasiya resursları daha çox qərəzli hücumlara məruz 
qalır. Bu da ölkənin müdafiə qabiliyyəti və vətəndaşların 
təhlükəsizliyi üçün ciddi təhdidlər yaradır. Ona görə də proqram 
sistemlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi bu günün ən 
aktual və mürəkkəb problemlərindən biridir. 
Mürəkkəb informasiya sistemlərinin yaradılma və tətbiq 
edilmə təcrübəsi göstərdi ki, onların istismarı zamanı baş verən 
problemlər əksər hallarda proqram təminatında (PT) olan 
səhvlərlə əlaqədardır. PT-nin kodlaşma və sınaq mərhələsində 
proqram kodunda olan bütün səhvlər, zəif nöqtələr aşkar edilib 
düzəldilməlidir. Əks halda xakerlər proqramın icra kodunda olan 
səhvləri taparaq öz hücumlarını reallaşdırmaq üçün istifadə edə 
bilərlər. Müdafiə mexanizmlərinin pozulması zamanı yarana 
biləcək risklərin dəyəri çox yüksək ola bilər. Məhz bu səbəbdən 
də PT-nin etibarlılığı onun keyfiyyət xarakteristikalarından ən 
vacib olanı kimi qiymətləndirilir. PT-nin etibarlılığı proqram 
məhsulunun verilən şəraitdə və verilən vaxt müddətində 
müəyyən funksiyaları kifayət qədər böyük dəqiqliklə yerinə 
yetirə bilmək qabiliyyətidir [1]. 
II.
PT-nin ETIBARLILIĞININ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
Mürəkkəb proqram sistemlərində baş verən proseslərin 
dinamikası, mürəkkəbliyi və qərəzli təhdidlərin yeni tiplərinin 
meydana gəlməsi PT-nin etibarlılığının təmin edilməsi 
məsələlərini daha da mürəkkəbləşdirir. PT-nin etibarlılığını 
birbaşa qiymətləndirmək mümkün deyil və kritik proqramlarda 
etibarlılığa qoyulan tələblər çox yüksək olduğundan bu sahədə 
görülən işlərin həcmi bir neçə dəfə artır. 
PT-nin etibarlılığını təmin etmək üçün səhvlər haqqında 
xəbərdarlıq edən və onların qarşısını alan, eyni zamanda bu 
səhvlərin yaranması zamanı proqramın fəaliyyətini davam 
etdirməyə imkan verən effektiv metod və vasitələrin işlənilməsi 
və tətbiq edilməsi vacibdir. 
PT-nin etibarlılığının qiymətləndirilməsi üçün müxtəlif 
riyazi modellər mövcuddur [2]. PT-nin etibarlılıq modelləri 
işlənilmə və sınaq mərhələlərində proqram təminatında olan 
səhvlərin sayını dəqiq proqnozlaşdırmağa, proqram məhsulunun 
buraxılış tarixini müəyyən etməyə, resursları düzgün bölməyə və 
proqram təminatının müşayiət edilməsinə lazım olan xərcləri 
düzgün qiymətləndirməyə imkan verir. 
PT-nin 
etibarlılığının 
qiymətləndirilməsinin 
klassik 
etibarlılıq modellərində proqram kodunun struktur xüsusiyyətləri 
(proqram modullarının sayı, operatorların sayı, altsistemlərin və 
modullararası interfeyslərin sayı, mürəkkəbliyi və s.), və sınaqlar 
zamanın müəyyən edilən bəzi parametrlər (imtinaların zamandan 
asılılığı, imtinaların sayı, səhvlərin sayı, səhvlərin tapılma 
müddəti və s.) əsasında hesablamalar aparılır. Bununla yanaşı 
proqram sistemlərinin mürəkkəbliyi, işlədiyi mühit və giriş 
verilənləri kimi parametrlərə əsaslanan modellər də mövcuddur. 
PT-nin etibarlılıq modellərinin tətbiq edilməsi proqram 
məhsulu haqqında müəyyən fikir formalaşdırmağa imkan verir. 
Bu modellərdən PT-də sınaqdan sonra qalan səhvlərin sayının 
qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılması üçün müvəffəqiyyətlə 
istifadə edilir. Məsələn, sınaq mərhələsində tapılmış və 
düzəldilmiş səhvlərin sayının çox olması belə bir fikir yaradır ki, 
məhsulun sınağı sona çatmaq üzrədir, çünki qalan səhvlərin sayı 
minimum olmuşdur. Əslində bu həqiqətə uyğun olmaya bilər və 
DOI: 10.25045/NCInfoSec.2017.16 

---