Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı

Special Issue  Dedicated to  80th Commemoration of Yaqub Mahmudov    

Vol.6 /Num.5 

Umudlu/ pp 257-273 

Winter 2019 

 

267 

 

onun  XIX  əsrin  əvvəllərində  baç  verən  hadisələrə  elə  ciddi  bir  təsiri  yoxdur,  əksinə 

onun oğlu Şeyxəli  xan  işğalçılara qarşı  mübarizəni davam etdirirdi. Şəkili Məhəmməd 

Həsən  xan  da,  1797-ci  ildə  vəfat  etmiş,  onu  əvəz  edən  oğlu  Səlim  xanın  Kürəkçay 

müqaviləsinə  qədər    Rusiya  ilə  hər-hansı  münasibətindən  danışmaq  yersizdir.  İrəvan 

xanlığına  gəlincə,  Rusiya  imperiyasına  çoxlu  itkilər  hesabına  başa  gələn  1804-cü  il 

uğursuz İrəvan yürüşünü göstərmək kifayətdir. 

Gəncə  xanlığıının  çar  Rusiyası  tərəfindən  işğalı 

mövzusu  Türkiyə 

tarixşünaslığında yetərincə bəhs olunan məsələlərdəndir. XIX əsrin əvvəlində başlayan 

rus işğalını işıqlandıran tarixçi M.Saray Gəncənin qəhrəman müdafiəsinə, Cavad xanın 

göstərdiyi  qəhrəmanlıqlara  xüsusi  yer  vermişdir.

32

 Əsərdə  Gəncə  xanlığının  qəhrəman 

müdafiəsi və Cavad xanın rolu xüsusilə qeyd olunmaqla, ermənilərin Rusiyanın Qafqaz 

siyasətindəki  yeri  məsələsi  də  tədqiq  edilmişdir.  Bu  zaman  müəllif  qeyd  edir  ki, 

ermənilərin bir qismi könüllü şəkildə Rusiya qüvvələrinin xeyrinə casusluq fəaliyyəti ilə 

məşğul  olmuşdusa,  digər  hissəsi  buna  zorla  vadar  edilmişdi.  Bu  arada  haşiyə  çəıxaraq 

qeyd  etməyi  lazım  bilirik  ki,  Cənubi  Qafqazın  işğalının  gedişində  xristian  amilıindən 

kifayət  qədər  ustalıqla  yararlanan  Rusiya  gürcülərlə  yanaşı  ermənilərdən  də  bir  vasitə 

kimi  istifadə  etmişdir.  Həmişə  Rusiyanın  timsalında  özünə  hami  axtaran  ermənilər  isə 

demək olar işğal prosesinin gedişində çarizmin sadiq buyruq qulları kimi çıxış etmiş və 

onları bu işə xüsusi olaraq məcbur etməyə ehtiyac olmamışdır.

33

 Rusların hücum etdiyi 

ilk Azərbaycan xanlığı Gəncə olmuşdur. Zira Gəncə şimaldan Azərbaycana gələn hərbi 

vəticarət  yollarının  qovuşduğu  əsas  kilid  nöqtəsi  idi.  1804-cü  ildə  Gəncəyə  ruslar 

saldırdığı  zaman  ölkəni  idarə  edən  Cavad  xan,  xanlığı  qəhrəmancasına  müdafiə 

etmişdir.  Fəqət  rus  qüvvələrinin  azlığına  baxmayaraq  aətəş  güclərinin  çoxluluğu  və 

təsirli  olması,  Cavad  xanın  və  əhalinin  bütün  qəhrəmanlıqları  bir  fayda  verməyərək 

məğlub olmasına səbəb olmuşdur.

34

 1804-cü ildə Gəncə, Cavad xanın bütün cəhdlərinə 

baxmayaraq,  ruslar  tərəfindən  işgal  edildi.  Ruslar,  özlərini  qəhramancasına  müdafiə 

edən şəhər xalqını qətl etməklə cəzalandırmışlardır. Gəncənin adı da Rusiya çariçasının 

şərəfinə  Yelizavetpol  adlandırılmış  və  məscidlər  də  kilisəyə  çevrilmişdir.  Rusların  bu 

qanlı işgalına Osmanlı Dövləti formal da olsa heç bir reaksiya vermədi.

35

 

                                                             

32

Saray,  Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, 5. 

33

Saray, Azerbaycan Türkleri Tarihi, 14. 

34

Saray, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, 17. 

35

Saray,  Azerbaycan Türkleri Tarihi, 17. 

---