Xulosa. Foydalangan adabiyotlar

ATXKS texnologik hisobi
Reja:

1. 
   Avtomobillarga texnik xizmat kО‘rsatish stansiyalari (ATXKS) quvvati, turlari, vazifasi.
   
2. 
   Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish stansiyalarini texnologik hisoblash.
   
3. 
   Xulosa.
   
4. 
   Foydalangan adabiyotlar.
   

Mustaqil Respublikamiz xalqlarining farovonligi О‘sishi bilan bir qatorda ularning avtomobillar bilan ta’minlanishi ham yildan yilga oshib bormoqda.

Ayniqsa, Respublikamizda avtomobillar ishlab chiqarila boshlagandan so‘ng bu ko‘rsatkich yanada sezilarli darajada О‘saboshladi.
Bu avtomobillarning texnikaviy jihatdan tayyorligini ta’minlash uchun avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish tizimi shakllangan bo‘lib, uning asosini ATXKS tashkil etadi.
ATXKS larning quvvati ulardagi ishchi postlari soni bilan belgilanadi.
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish stansiyalarini texnologik hisoblash.
Shahar ATXKS texnologik hisobi
Dastlabki ma’lumotlar:
1. Yillik xizmat kО‘rsatiladigan avtomobillar soni va rusumi– A_i
2. Avtomobilning yillik О‘rtacha yurgan yО‘li – L _y, ming km.
3. Avtomobilning yilda stansiyaga kirish soni - d
4.Stansiyaning ish tartibi (yillik ish kuni-D_y, kun; almashinuvlar soni-m; almashinuvlar davomiyligi-a, soat)
5. Yillik sotiladigan avtomobillar soni - A_s
6. Avtomobillarning ishlash sharoiti yoki xududi


Yillik ishlar hajmini hisoblash
Stansiya yillik ish hajmiga TX va JT, yig‘ishtirish - yuvish, sotish oldi tayyorligi, kafillik davridagi TX va JT ishlari kiradi.
-Yillik yig‘ishtirish - yuvish ishlari hajmi
a) TX va JT ishlaridan oldin bajariladigan ish hajmi:
T^y_yyu = A_i ´ d ´ t_yyu , ishchi soat
b) Alohida xizmat sifatida bajariladigan yig‘ishtirish, yuvish ishlari hajmi:
A_i ´ L_y ´ t _yyu
T^y _yyu = ¾¾¾¾¾¾¾, ishchi soat
L_yyu
Bu yerda: A_i - yillik xizmat kО‘rsatiladigan avtomobillar soni ,
d - yilda stansiyaga kirish soni,
L_y - yillik О‘rtacha yurgan yО‘l,
L_yyu - yig‘ishtirish,yuvish ishlari davriyligi
Yig‘ishtirish, yuvish ishlarining davriyligi 800 - 1000 km deb hisoblanadi.
Yig‘ishtirish, yuvish ishlarining solishtirma ish hajmi:

• 
  mexanizatsiyalashgan bО‘lsa t_yyu= 0,1-0,25 ishchi soat,
  
• 
  qО‘lda shlanka bilan yuvilsa, t_yyu = 0,5 ishchi soat qabul qilinadi.
  

Agar stansiyada TX va JT bilan birga avtomobillarga alohida yig‘ishtirish, yuvish xizmati kО‘rsatilsa, umumiy ish hajmi ularning yig‘indisi sifatida aniqlanadi.
Agar stansiyada avtomobillar sotilishi va kafil texnik xizmati va kafil ta’mir kО‘zda tutilgan bО‘lsa ularning yillik ish hajmi quyidagicha aniqlanadi:
a)Sotish oldi xizmati yillik ish hajmi
T^y_so = A_so ´ t_so, ishchi soat
bu yerda: A_so- yillik sotiladigan avtomobil soni
t_so- bitta avtomobilga sotish oldi xizmati kО‘rsatish ishlari xajmi(uning qiymati loyixalash topshirig‘ida beriladi yoki zavod tomonidan tavsiya etiladi, yengil avtomobillar uchun t_so = 3.5, UzDEU avtomobillari uchun t_so = 0.77), ishchi soat


b) Kafillik texnik xizmati kО‘rsatish yillik ish hajmi
UzDEUavto avtomobillariga kafolat davrida 2500 km yurgandan sО‘ng bepul texnik xizmat kО‘rsatiladi. Ularning ish hajmi:
T^y _ktx = A_ktx ´ t_ktx, ishchi soat
bu yerda:
t_ktx-bepul TXK solishtirma ish hajmi (Neksiya uchun- 1.56,
Damas uchun - 1.44, Tiko uchun - 1.16, sobiq ittifoq yengil avtomobillariuchun-2.0), ishchi soat
A_ktx-stansiyaga biriktirilgan bepul xizmat О‘tuvchi avtomobillar soni.


v)Kafillik ta’miri ish hajmi
Avtomobillarning kafolat davrida paydo bО‘lgan nosozliklarni bartaraf etish avtozavod hisobidan amalga oshiriladi va uning ish hajmi quyidagicha aniqlanadi:
T^y _kt q A_kt ´ t_kt , ishchi soat
bu yerda: t_kt-bepul kafolatli ta’mirlash ish hajmi, ishchi soat;
A_kt-stansiyaga biriktirilgan bepul ta’mirlanuvchi avtomobillar
soni: A_kt = (0.10 – 0.15) ´ A_s, dona


g)TXX va JT yillik ish hajmi:
A_i ´ L_Y ´ t^x_tx,jt
T^y_tx,jt = ¾¾¾¾¾¾¾¾¾, ishchi soat
1000
Bu yerda: A_i - yillik xizmat kО‘rsatiladigan avtomobillar soni,
L_y - avtomobilning yillik О‘rtacha yurgan yО‘li, km
t^x_tx,jt – TX va JT ishlarining hisobiy solishtirma ish
hajmi, ishchi soat/1000 km;
TX va JT ishlarining hisobiy solishtirma ish hajmi quyidagicha aniqlanadi:
t^x_tx,jt = t^m_tx,jt ´ K₁ ´ K₃, ishchi soat/1000 km
Bu yerda: t^m_tx,jt-TX va JT ishlarining meyoriy solishtirma ish hajmi, ishchi soat/1000 km. TLUM 01-91 ga asosan TX va JT meyoriy solishtirma ish hajmi avtomobil turkumiga kО‘ra belgilangan.
K₁-ish sharoiti toifasini hisobga oluvchi koeffitsiyent K₃-tabiiy iqlim va atrof muhit zaharliligini hisobga oluvchi koeffitsiyent.
О‘z navbatida K ₃ = K¢₃ ´ K¢¢₃,
K¢z - tabiiy iqlim, K¢¢z atrof muhitni zaharliligini hisobga oluvchi koeffitsiyentlar.
d)Stansiya bО‘yicha umumiy yillik ish hajmi- quyidagicha aniqlanadi:
T^yum q T^y_tx-jt q T^y_yyu q T^y_so q T^y_ktx q T^y_qt, ishchi soat

bu yerda: T^y_tx-jt , T^y_yyu , T^y_so , T^y_qtx , T^y_qt - yillik TX va JT, yig‘ishtirish-yuvish, sotish oldi xizmati, kafillik texnik xizmat va kafillik ta’mir ish hajmlari, ishchi soat.

3.2. Yо‘l bо‘yidagi ATXKS yillik ish hajmini hisoblash
Har qaysi turdagi avtomobil bО‘yicha yillik ish hajmi.
T^y_yb = A _tx,jt ´ D_yk ´ t_О‘r, ishchi soat
bu yerda:
A _tx,jt - stansiyaga TXK va JT uchun bir kunda kiradigan avto mobillar soni,
D_yk-stansiyaning yillik ish kunlari,
t_О‘r - bir avtomobil uchun О‘rtacha solishtirma ish hajmi, (yengil avtomobillar uchun 3.6, yuk avtomobillari va avtobus uchun 2,5) ishchi soat.
YО‘ldagi ATXKS quvvati yо‘ldan avtomobillarni stansiyaga kirishning tez-tez takrorlanishi, yО‘l xarakatining jadalligi va stansiyalar joylashish oralig‘idagi masofaga bog‘liqdir.
Sutka davomida yо‘ldan stansiyaga (TX, JT, yonilg‘i quyish, dam olish, ovqatlanish va boshqalar uchun) kiradigan avtomobillar soni:
Ij ´ R
A_k = ¾¾¾¾,
100
bunda:Ij - yо‘ldagi avtomobil xarakatining jadalligi(9-ilova),
R - avtomobillarning stansiyaga kirishining tez-tez takrorlanish ehtimoli, yо‘l xarakatining jadalligiga bog‘liq (yengil avtomobillar 4...5%, yuk tashish va avtobuslar 0,4...0,5%, yо‘ldagi avtomobil xarakatining jadalligiga nisbatan)
Stansiyaga sutka davomida kirgan avtomobillardan 35-45% TX va JT ishlariga kiradiganlarini tashkil etadi.
A _tx,jt = (0,3...0,45)Ak
Lengiproavtotrans ma’lumoti buyicha [1], TX va JT uchun kirgan avtomobillar ish ish hajmlari, avtomobil turlari buyicha quyidagicha taksimlanadi:
yengil avtomobillar - 70%
yuk avtomobillari - 25%
avtobuslar - 5%

Yо‘ldagi ATXKS uchun tozalash-yuvish ishlarining yillik mehnat sarfi quyidagicha aniqlanadi:

T^y _tyu = A_tyu ´ D_ik ´ t_tyu ´ K, ishchi soat
bunda:
A_tyu - yо‘ldagi stansiyaga tozalash-yuvish ishlari bО‘yicha kirgan avtomobillar soni
K - avtomobillarni yО‘ldagi ATXKS bir maromda kirmasligini hisobga oluvchi koeffitsent (1,2...1,4).
Kun davomida yО‘ldagi ATXKS tozalash-yuvish ishlariga kiradigan avtomobillar soni, umumiy TX va JT ishlariga kirgan avtomobillardan 20 - 40% yuqori olinadi.
A_tyu = (1,2...1,4) ´ A _tx,jt
-Stansiya bО‘yicha umumiy yillik ish hajmi:

T^y _um =T^y_yb + T^y_tyu, ishchi soat

bu yerda: T^y_yb, T^y_yyu - yillik TX va JT, hamda yig‘ishtirish-yuvish ish hajmlari, ishchi soat.
YО‘l bО‘yidagi ATXKS yillik ish hajmining ish turlari va bajarilish joylariga qarab taqsimlanishi yuqorida keltirilgan 1-jadvalga asosan qabul qilinishi mumkin.
3.5. ATXKS buyicha yordamchi ishlarning yillik mehnat sarflari
Stansiyadagi yordamchi ishlarning yillik ish hajmi ATK hisobidagiga О‘xshab aniqlanadi. Ularning hajmi stansiya bО‘yicha umumiy ish hajmining 15-20 foizini tashkil etadi.
K_yor
T^y_yo = T^y_{tx jt} + T^y_so + T^y_ktx + T^y_kt + T^y_yyu ´ ¾¾¾, ishchi soat
100
Bu yerda: K_yor - yordamchi ishlar foizi, K_yo = 15 - 20 %
О‘z-О‘ziga xizmat qilish ishlariga quyidagilar kiradi:
- texnologik jihozlarga texnik xizmat kО‘rsatish va ta’mirlash,
- injenerlik kommunikatsiyasi ishlari,
- binolarga xizmat qilish va ta’mirlash,
- nostandart jihozlar va asboblar tayyorlash va ularni ta’mirlash.
Bu ishlar hajmi quyidagicha anilanadi:
K_yor ´ K_О‘z
T^y_О‘О‘ = (T^y_{tx jt} + T^y_so + T^y_ktx + T^y_kt + T^y_yyu) ´ ¾¾¾¾, i-soat
100
bu yerda: K_О‘z - О‘z-О‘ziga xizmat kО‘rsatish ishlari foizi


3.3. Ishlab chiqarish ishchilari sonini hisoblash
Ishlab chiqarish ishchilari sonini hisoblash uchun, TX, JT, О‘z-О‘ziga xizmat kО‘rsatish va kО‘makchi ishlari mehnat sarfining turi va bajarilish joylari bО‘yicha taqsimoti qiymatlari 4 jadvalni 3-chi ustuniga kiritiladi.
Ishchilar R_t-texnologik zarur va R_sh-shtatdagi (rО‘yxatdagi)larga ajratiladi.
Texnologik zarur ishchilar soni, zona yoki ustaxonaning yillik mehnat sarfiga asosan aniqlanadi.
T^y _i
R_t = ¾¾¾¾, ishchi
F_t
bunda, T^y _i - TX va JT ishlarining i-turi bО‘yicha yillik mehnat sarflari, ishchi-soat
F_t - texnologik zarur ishchilarning yillik ish vaqti fondi(loyixalash vaqtida normal ish sharoiti kasblari uchun 2070 soat va og‘ir sharoitli kasblar uchun 1830 soat qabul qilinadi).
Shtatdagi (ruyxatdagi) ishchilar sonini aniqlashda shtatdagi ishchining yillik ish vaqti fondidan foydalaniladi(4-jadval):

T^y _i

R_sh = ¾¾, ishchi
F_sh
Fsh - shtatdagi ishchilarning yillik vakt fondi, soat
3.4. Ishchi postlar va avtomobil turar joylari sonini hisobi
TXK va JT ish turi bО‘yicha ishchi postlar soni quyidagicha aniqlanadi va natijalari 6-jadvalga kiritiladi:
T_pi ´ U
X_i = ¾¾¾¾¾
F_p ´ R_О‘r
bunda, T_pi - TX va JT ishlarining i-turi buyicha postda bajariladigan yillik ish hajmi,
U - avtomobillarning ATXKS ga bir maromda kirmasligini hisobga oluvchi koeffitsent (U = 1.1 - 1.3),
Fp - postning yillik ish vaqti fondi, soat
Fp = D_y ´ m ´ a, soat
R_О‘r - postda bir paytda ishlovchi ishchilarning urtacha soni (TXK va JT postlaridagi ishchilarning О‘rtacha soni 1,5-2,5 ishchi, kuzovlarni ta’mirlash va bО‘yoqchilik postlarida 1,0-1,5 ishchi )
Tozalash-yuvish ishlarini mexanizatsiyalashtirilgan ishchi postlarining hisobi:
A_tyu ´ U _t-yu
X _t-yu = ¾¾¾¾¾¾¾¾
a ´ m ´ Au ´ K_f
bunda: A_tyu - ATXKS ga tozalash-yuvish ishlari uchun bir kunda kiruvchi avtomobillar soni,
U_t-yu - tozalash-yuvish ishlariga avtomobillarning bir maromda kirmasligini xisobga oluvchi koeffitsent (5-ilova).
Au - yuvish uskunasining unumdorligi. (Yuk avtomobillar uchun 15...20; yengil avtomobillar uchun 30...40; avtobuslar uchun 30...50 avto/soat).
K_f-ish vaktidan foydalanish koeffitsenti,K_f = 0,9

ATXKS ga tozalash-yuvish ishlari uchun bir kunda kiruvchi avtomobillar soni quyidagicha aniqlanadi:

A_i ´ d _t-yu
A_tyu = ¾¾¾¾¾
D_ik
Yuvilgan avtomobillarni quritish posti uning unumdorligiga qarab aniqlanadi va mexanizatsiyalashtirilgan yuvish ishlarining unumdorligiga teng qilib olinadi (X_kur = X _t-yu).

Avtomobillarni qabul qilish mintaqasidagi postlar soni quyidagicha aniqlanadi:

N ´ d ´U
X_qq= ¾¾¾¾¾¾¾¾
D_ik ´ a ´ m ´ A_q
A_q - kabul kilish postining utkazuvchanligi (2...3 avto/soat)
d - yil davomida ATXKS ga avtomobilning urtacha kirish soni
Avtomobillarni egalariga qaytarib berish postlari soni qabul qilish postlari soniga teng qilib olinadi.
X _qb = X _qq
TXK va ta’mirlangan avtomobillarni nazorat qilish postlari soni TXKS ning quvvatiga bog‘liq bО‘lib, nazorat qilishga sarflangan vaqtga qarab aniqlanadi:
U
X_nq = N_k ´ ¾¾¾¾ ´ t _tek
a ´ m
bunda: t_tek - avtomobillarni nazorat kilish uchun ajratilgan vakt
(0,2 - 0,3 soat)
N_k - ATXKSga kun davomida TX va JT ishlariga kiruvchi avtomobillar soni
N ´ d ´ U
N_k = ¾¾¾¾
D_ik
TXK, JT va ustaxonalar oldida avtomobillar uchun kutish joylari soni:
X _ku = (0,30 - 0,50) X,
Bunda: - X - TXK va JT umumiy ishchi postlar soni
TXK, JT, kuzov, buyash ustaxonalari oldida avtomobillar uchun kutish joylarini alohida aniqlash mumkin. U xolda kutish joylari quyidagicha aniqlanadi:
-kuzov ustaxonasi bО‘yicha
X ^kuz_k = (0,30...0,50) X_kuz,
Bunda: - X_kuz kuzov ustaxonasidagi ishchi postlar soni,
-buyash ustaxonasi buyicha
X^b_k = (0,30...0,50)X_b
Bunda: - X_b -buyash ustaxonasidagi ishchi postlar soni
-TX va JT mintaqasi buyicha
X^tx,jt_k = (0,30...0,50) X_tx-jt
Bunda: - X _tx-jt -TXK va JT ishchi postlar soni
TXK va JT ishlari bajarilgan, egalariga topshirishga tayyor avtomobillarni saqlash joylari soni
X_ts = ( 4 – 5 ) X,
Bunda: - X - TXK va JT umumiy ishchi postlar soni
ATXKSda avtomobillarni sotish kО‘zda tutilgan bО‘lsa, u xolda sotiladigan avtomobillarni ochiq maydonda saqlash uchun avtomobil-joylar soni quyidagicha aniqlanadi:
N_c ´ D_z
X_s = ¾¾¾¾ ,
D_ik
Bunda: N_c - yil davomida ATXKS orkali sotiladigan avtomobillar soni
D_z - zaxira kunlari soni, D_z = 20 kun
D_ik - avtomobillar sotish dukonining yil davomida ishlaydigan kunlar soni

ATXKS xodimlari va mijozlarining shaxsiy avtomobillari uchun ochiq turar joylar soni:

X_oj = (0,7 - 1,0) X


3.5. TXK va JT, tozalash-yuvish joylarining maydonini
hisoblash
TX va JT mintaqalar maydoni quyidagicha hisoblanadi:
Fm = fa ´ Xi ´ Kz
bunda: fa - rejada avtomobil egallagan maydon yuzasi, m²
Xi - ish turlari buyicha postlar soni
Kz - postlarning zich joylashish koeffitsenti

Kz - koeffitsentining kiymati, avtomobil tashki ulchamlariga, postlar va jixozlar joylashishiga boglik. Postlar bir yoqlama joylashganda Kz = 6...7, ikki yoklama joylashganda va okim uslubida Kz = 4...5 teng.

3.6.Ishlab chiqarish bo‘limlari maydoning hisobi-ATK lar kabi bajariladi.


XULOSA
Xulosa qilganda hozirgi zamonda barcha avtoservis va ta’mirlash ustaxonalariga eng oxirgi rusimdagi park-garaj jihozlari olib kelinib avtomobillarni texnik sozligi va rivojlanishiga katta xissa qo‘shib kelmoqda.
Foydalangan adabiyotlar.
1. Musajonov M. Z. Avtotransport tarmog'i korxonalarini loyihalash. Ikkinchi qayta ishlangan va to’ldirilgan nashri-T.: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2011.-320 b.
2. Мусажонов М. З. Автотранспорт тармоғи корхоналарини лойиҳалаш.–Т.,ФАН, 2006 -232 б.
3. Musajonov M. Z. Avtotransport tarmog'i korxonalarini loyihalash.-T.: Voris-nashriyoti, 2006.-259 b.
4. Наполский Г. М., Пугин А.В. Автотранспорт корхоналарини қайта қуриш ва техник қайта жиҳозлаш (М. З. Мусажонов, Н. М. Мўминжонов).-Т.: ТАЙИ, 2004 - 87 бет.