Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Yosh sportchilarda tezkorlikni tarbiyalash. Yosh xususiyatlari mashq qilish metodikasiga sezilarli o’zgartirishlar kiritishni taqozo etadi. Hozirgi vaqtda yosh gruppalari ularning yoshi jinsi, tayyorgarligi va hokazolarga qarab ajratilgan. Tezkorlikni rivojlantirish uchun eng qulay yosh 9-10 yosh hisoblanadi. 12-14 yoshga kelib organizmda biologik o’zgarishlar sodir bo’ladi, bukuvchi va yozuvchi asosiy muskul gruppalari moslasha olmaydi, harakat sur’ati pasayadi va iste’dodli bolalarni tanlashda adashish mumkin.
O’rgatishning boshlang’ich bosqichida harakat sur’atini, harakatlarning tabiiy shakallarini (yugurish, sakrash, o’yin, estafeta va hokazolarda) rivojlantirish lozim. Vaqtidan oldin tezkorlik qobiliyatlarini shakllantirish tavsiya qilinmaydi.
Chidamlilikni tarbiyalash. Sportchining umumiy chidamliligi katta muskul ishi shiddatini pasaytirmasdan, o’rtacha zo’r berib, uzoq vaqt ish bajara olish qobiliyatidan iborat. Umumiy chidamlilik turli xil faoliyatlarda chidam berishning o’ziga xos bo’lmagan asosini tashkil qiluvchi organizmning funktsional xususiyatlarining yig’indisidan iborat.
Sportchining maxsus chidamliligi-o’ziga xos nagruzkalar, ayniqsa tanlangan sport turida natijaga erishish uchun organizm funktsional imkoniyatlarining maksimal jalb etilishi sharoitida charchoqqa chidam berish qobiliyatidir.
Charchash darajasi chidamlilik ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. Charchash nerv sistemasining faoliyatiga nomuvofiqlik, noaniqlik kiritadi, oksidlanish jarayonlarining aktivligini pasaytiradi va h. k. Biroq charchashga qarshi turish uchun sportchi nerv sistemasini mashq bilan mustahkamlashi zarur. U charchagan holatda ham ishni davom ettirishi-aerob imkoniyatlarining samarali vositasi hisoblanadi, harakat apparatining va ichki organlarining faoliyatini takomillashtiradi va tejamlilikni oshiradi. Sportchi o’zida kuchli iroda va charchashning barcha qiyin sub’ektiv sezgilariga chidash fazilatlarini tarbiyalashi kerak.
Chidamlilikni tarbiyalash uchun psixik omillarni (qat’iyatlilik, maqsad sari intilish, o’zini tuta bilish, jasorat, matonat, sport kurashi sharoitida va tashqi muhitning noqulay sharoitida o’z emotsiyalarini boshqara bilish), ishni energiya bilan ta’minlovchi sistemalarni mashq qildirishga alohida e’tibor berish, organizmning funktsional turg’unliligiga va tejamkorliligiga, harakat uyg’unligining mukammalliligiga va musobaqa jarayonida kuchning to’g’ri taqsimlanishiga erishish zarur.
Sport turiga va chidamlilikni tarbiyalash metodlariga qarab ishning energiya bilan ta’minlanishi ham har xil bo’ladi. Masalan o’zgaruvchan yugurish bir tekis yugurishga nisbatan ko’proq kislorod talab etadi. Shuning uchun yuqori malakali sportchilar masofa bo’ylab kuchlarni taqsimlaganda bir tekis qulay tezlik bilan yugurishadi va yuqori samaraga erishadi.
Chidamlilikni tarbiyalaganda energiya bilan ta’minlash masalalariga alohida etibor berish lozim. Bunda aerob faoliyatdagi singari anaerob faoliyatda ham maksimal kislorod qabul qilishni va shu zaylda uzoq vaqt ishlash qobiliyatini rivojlantirish, nafas olish jarayoni maksimal ko’rsatgichga etishini tezlashtirish, anaerob almashishni takomillashtirish zarur.
Mashq darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, maksimal kislorod qabul qilish ko’rsatkichi shunchalik katta bo’ladi.
Har qanday sport turida chidamlilik imkoniyati bayon etilgan omillarning birligi bilan belgilanadi. Chidamlilikka bo’lgan talab turli sport turlarida har xil bo’ladi.